Św. Barbara

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Osiek
Miejscowość
Głębowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Matki Boskiej Szkaplerznej
Tagi
borta
Miejsce przechowywania
dom parafialny
Identyfikator
DZIELO/13291
Kategoria
obraz
Dookreślenie zabytku
obraz z dawnego ołtarza bocznego
Ilość
1
Czas powstania
około 1659 roku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie
Wymiary podstawowe
szerokość – 92 cm
wysokość – 137,5 cm
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz św. Barbary pochodzi ze zniesionego ołtarza bocznego św. Barbary znajdującego się pierwotnie w kaplicy bocznej przy prezbiterium. Zdobił drewniany ołtarz konsekrowany przez biskupa pomocniczego krakowskiego Tomasza Oborskiego w roku 1659.

Opis

Obraz uzyskał kształt stojącego prostokąta. W centrum kompozycji na pierwszym planie przedstawiono św. Barbarę na tle górskiego krajobrazu z zachmurzonym niebem. Święta została przedstawiona w całej postaci, w lekkim kontrapoście, z głową zwróconą w lewo. Ma owalną twarz, wysokie czoło, duże oczy, prosty nos, małe usta. W prawej, opuszczonej przed siebie ręce trzyma otwartą księgę i palmę, lewą ma przyciśniętą do piersi. Ubrana jest w czerwoną tunikę i białą, zdobioną złotym ornamentem spódnicę. Na nich ma założoną zielonkawą, przewiązaną pod biustem suknię, obszytą u spodu złocistym pasem ornamentalnym. Rękawy sukni są spięte złotymi spinkami. Wykrojony dekolt sukni lamowany jest złotą taśmą, z ozdobnymi aplikacjami spływającymi na ramiona. Na szyi widać sznur pereł. W partii bioder widoczny jest czerwony płaszcz swobodnie opadający na ziemię po obu stronach postaci, przytrzymany przyłożoną do ciała księgą. Jego boki zdobi złocista borta. Spod spódnicy widać czubki białych butów. Na głowie otoczonej promienistym nimbem święta ma pięciosterczynową złotą koronę zdobioną imitacją kamieni szlachetnych i pereł. We włosach ma wpleciony szary welon łagodnie opadający na jej lewe ramię. Z prawej strony św. Barbary stoi jasnowłosy aniołek, który, spoglądając na nią, prawą ręką wskazuje na unoszący się w prawym górnym rogu obrazu kielich z hostią. Uskrzydlony aniołek jest ubrany w różową tunikę z podwiniętymi rękawami sięgającą kolan. W lewej ręce trzyma ludzką czaszkę nieznacznie zawiniętą w ciemnoniebieską tkaninę podbitą brązem, przerzuconą przez prawe ramię. Jego twarz z rumianymi policzkami jest okrągła, okalają ją jasne loki. Na wysokości spojrzenia św. Barbary został wyobrażony jaśniejący w glorii złoty kielich z hostią. Wspiera się on na trzech uskrzydlonych główkach anielskich. Pary anielskich skrzydeł są niebieskie, białe i czerwone. Na drugim planie z lewej strony świętej widoczna jest jej scena męczeństw, a z prawej cylindryczna wieża. W scenie męczeństwa święta klęczy w kontrapoście przed ojcem, z głową skierowaną w lewo. Ubrana jest w przewiązaną w talii zielonkawą suknię ze spiętymi rękawami. Poniżej jej bioder opada czerwony płaszcz. Na głowie ma złotą koronę, spod której spływają włosy i welon trzymany przez ojca w lewej ręce. Ojciec Barbary został przedstawiony jako starszy, brodaty mężczyzna o pociągłej twarzy stojący na rozsuniętych nogach. Ubrany jest w sięgającą kolan niebieskawą, rozwianą tunikę oraz cynobrowy płaszcz i tego samego koloru nogawice. Na głowie ma czerwoną czapkę obszytą futrem. W uniesionej prawej ręce ma krótką szablę, a lewą trzyma córkę za pasmo włosów i welon. Wyobrażona przy prawej krawędzi obrazu cylindryczna wieża jest trzykondygnacyjną budowlą, ze środkowym piętrem wydzielonym gzymsem, zakończonym nadwieszonym krenelażem z owalnymi bartyzelami. Na tym poziomie znajduje się półokrągłe okno. Nieco mniejsze, trzecie piętro wieży przykrywa ścięty dach.

Zarys problematyki artystycznej

Reprezentacyjny wizerunek św. Barbary w Głębowicach jest świadectwem bardzo żywego kultu, jakim święta cieszyła się w życiu Kościoła przez wieki. Kompozycja obrazu musiała zostać oparta na wzorze graficznym, którym posłużył się m.in. anonimowy malarz wielkopolski, tworząc około roku 1675 podobne przedstawienie św. Barbary w kościele w Bobrownikach ze sceną męczeństwa i wieżą na drugim planie. Charakterystyczny układ postaci św. Barbary, sposób trzymania księgi oraz kosztowny strój jest prawie identyczny z postacią św. Katarzyny Aleksandryjskiej z siedemnastowiecznego obrazu tejże świętej z kościoła św. Katarzyny w Cięcinie koło Żywca (obecnie w Muzeum Archidiecezjalnym w Krakowie). W obu wizerunkach można dostrzec wpływ grafiki Boetiusa à Bolswerta według Petera Paula Rubensa "Św. Katarzyna Aleksandryjska" z drugiej ćwierci XVII wieku. Bez wątpienia ciekawym elementem ikonograficznym na głębowickim obrazie jest umieszczenie aniołka trzymającego ludzką czaszkę. Element ten obok tradycyjnych atrybutów świętej, jak wieża oraz kielich z hostią, nie występuje w przedstawieniach św. Barbary. Być może malarz zasugerował się występowaniem czaszki na obrazie z „Matką Boską Szkaplerzną” Franciszka Lekszyckiego w ołtarzu głównym w tym samym kościele.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry. Obraz konserwowany w roku 2016 przez Monikę Domańską-Tomczyk.

Literatura

M. Walicki, W. Tomkiewicz, A. Ryszkiewicz, Malarstwo Polskie. Manieryzm-barok, Warszawa 1971, s. 373-374, il. 147;
L. Petzoldt, Barbara, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, Bd. 5, Ikonographie der Helligen. Aaron bis Crescentianus von Rom, Hrgs. E. Kirschbaum, Rom-Freiburg-Basel-Vien 1994, kol. 304-311;
W. Ficoń, Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Cięcinie, Cięcina 2015, s. 108, il. s. 110;
Z. Michalczyk, W lustrzanym odbiciu. Grafika europejska a malarstwo Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych ze szczególnym uwzględnieniem późnego baroku, Warszawa 2016, s. 760, il. 373a.

Streszczenie

Obraz św. Barbary pochodzi ze zniesionego ołtarza bocznego św. Barbary znajdującego się pierwotnie w kaplicy bocznej przy prezbiterium kościoła w Głębowicach. Dzieło musiało powstać przed 1659 rokiem, kiedy konsekrowano ołtarz. Kompozycja wizerunku została oparta na popularnym wzorze graficznym z XVII wieku. Bez wątpienia ciekawym elementem ikonograficznym na głębowickim obrazie jest umieszczenie aniołka trzymającego ludzką czaszkę. Element ten obok tradycyjnych atrybutów świętej, jak wieża oraz kielich z hostią, nie występuje w przedstawieniach św. Barbary.

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

AV 35, k. 407 (s. 722)

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Św. Barbara", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-barbara-24

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności