Stalle
Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Wieliczka
Miejscowość
Wieliczka
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Wieliczka
Parafia
Św. Klemensa
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/09001
Kategoria
stalla
Ilość
2
Czas powstania
przed 1885 rokiem – stalle przy ścianie południowej; 1898-1919 – stalle przy ścianie północnej
Fundator
stalle przy ścianie południowej – fundacja gminy wielickiej; stalle przy ścianie północnej ufundował Bolesław Szczerbiński
Technika i materiał
drewno dębowe, techniki stolarskie, techniki snycerskie, malowanie
Wymiary podstawowe
Inne wymiary – stalle przy ścianie południowej: wysokość – 270 cm, długość – 350 cm, szerokość – 154 cm; stalle przy ścianie północnej: wysokość – 275 cm, długość – 375 cm, szerokość – 150 cm.
Autor noty katalogowej
Agata Felczyńska
Dzieje zabytku
Ławy przy ścianie południowej powstały przed 1885 rokiem dzięki fundacji gminy wielickiej, przeciwległe ufundował Bolesław Szczerbiński między 1898 a 1919 rokiem.
Opis
Stalle na rzucie wydłużonego prostokąta, dwurzędowe, pięcioosiowe. Zaplecek wysoki, zwieńczony baldachimem, od dołu poprzedzonym przez wąskie belkowanie, podtrzymywanym po bokach przez dwa wolutowe wsporniki osadzone na hermach. Pole zaplecka dzielone na pięć części, oddzielonych zdwojonymi pilastrami z głowicami zbliżonymi do jońskich; belkowanie przełamuje się na ich osi. W polach pomiędzy pilastrami pionowe prostokątne płyciny zwieńczone półkoliście, w profilowanych obramieniach, na zewnątrz których dodatkowo pasy boniowań. W polach płycin ornament roślinny z główką anielską w centrum, w zwieńczeniach płycin muszle. Siedziska od przodu poprzedzone ścianką z parapetem, która równocześnie pełni funkcję niskiego zaplecka dla drugiego rzędu siedzisk położonych niżej niż górne. Dolny zaplecek podzielony niskimi, hermowymi pilastrami, wspierającymi belkowanie, między pilastrami prostokątne płyciny w profilowanych obramieniach dekorowane rozetami z rautami pośrodku. Siedziska rozdzielone są niskimi podłokietnikami w formie wolut zdobionych cekinamii motywami roślinnymi. Na linii podłokietników, poniżej siedzisk widoczna ich kontynuacja w formie ścianek, u dołu masywna partia cokołowa.
Zarys problematyki artystycznej
Stalle (z franc. stalle, z wł. stallo), to ławy kościelne rozpowszechnione od XI wieku. Bogato zdobione, z wysokimi zapleckami, często z baldachimem, oparciami i klęcznikami stawiane były przy ścianach prezbiterium. Były przeznaczone dla duchowieństwa lub zasłużonych osobistości. W Wieliczce, w czasie nabożeństw w stallach siadali urzędnicy miejscy i salinarni, ich rodziny zajmowały sąsiednie ławy.
Wielickie stalle można określić jako neorenesansowe. W ich budowie wykorzystano formy i dekoracje powszechne w czasach renesansu, włączając je w dziewiętnastowieczną, dębową strukturę siedzeń. Jako przykład można wskazać wykorzystanie w płycinach zaplecków ornamentu arabeskowego, który powstał i był powszechnie stosowany w czasach renesansu, zwieńczenie ich muszlą i pełnym łukiem. Ze sztuki manieryzmu zaczerpnięto zwężające się ku dołowi hermowe pilastry. Połączenie elementów obu stylów funkcjonowało w dziewiętnastowiecznych wzornikach meblarskich, np. „Recueil de menuiserie pratique”, pod nazwą „stylu flamandzkiego”.
Stan zachowania / Prace konserwatorskie
Dobry.
Streszczenie
W prezbiterium kościoła św. Klemensa ustawiono naprzeciw siebie stalle. Ławy przy ścianie południowej powstały przed 1885 rokiem dzięki fundacji gminy wielickiej, przeciwległe ufundował Bolesław Szczerbiński między 1898 a 1919 rokiem. W dekoracji stall wykorzystano motywy renesansowe i manierystyczne, łącząc je w styl określany w dziewiętnastowiecznych wzornikach jako „flamandzki”.
Bibliografia
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016
Kalwajtys Elżbieta, Ochniak Klementyna, "Kościół p.w. św. Klemensa w Wieliczce (architektura i wyposażenie)" , „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” , s. 29-116
"Słownik terminologiczny sztuk pięknych", Warszawa 2011
Inne dzieła z tego miejsca
Podobne dzieła
Po tytule
Po kategorii
Po technice i materiale
![Zdjęcie nr 1: Stalle trójosiowe z baldachimem. Przedpiersie dekorowane profilowanymi pseudo płycinami z krzyżami w polu; zwieńczone profilowanym gzymsem. Zaplecek artykułowany lizenami z kanelurą; w polach obrazy w formie stojących prostokątów o ściętych bokach, umieszczone w profilowanych ramach z malowanymi scenami. Stalla lewa: 1. Ksiądz Jakub Wujek adorujący Matkę Boską Makowską, u góry data: „1591 r[ok]”, u dołu napis „KS[IĄDZ] JAKUB WUJEK PROSI M[ATKĘ] B[OSKĄ] MAKOWSKĄ / O OCALENIE W CZASIE GRASUJĄCEJ ZARAZY”; 2. Poświęcenie obrazu Matki Boskiej Makowskiej, u góry data: „1602 r[ok]”, a u dołu napis: „POŚWIĘCENIE OBRAZU PRZEZ / KARD[YNAŁA] BERNARDA MACIEJOWSKIEGO”; 3. Najazd Szwedów, u góry data: „1657 r[ok], u dołu napis: „NAJAZD SZWEDÓW”. Stalla prawa: 1. Przeniesienie obrazu Matki Boskiej Makowskiej do nowego kościoła, u góry data „1745 r[ok]”, u dołu napis „PRZENIESIENIE OBRAZU / ZE STAREGO DO NOWEGO KOŚCIOŁA”; 2. Dzień maryjny, u góry data: „26.V. 1963 r[ok]”; u dołu napis: „DZIEŃ MARYJNY”; 3. Poświęcenie nowej polichromii, u góry data: „11. XII. 1966 r[ok]”, u dołu napis: „MILLENIUM / POŚWIĘCENIE NOWEJ POLICHROMII”. Baldachim w formie profilowanego gzymsu, wsparty na czterech wolutowo skręconych konsolach, zwieńczony ośmiobocznym obrazem z gołębicą Ducha Świętego (stalla lewa), rybą (stalla prawa); ujętym geometrycznym ornamentem. W podniebiu ośmioboczne kasetony mieszczące malowane znaki parafii. W stalli lewej: parafii Maków, inicjały „x. Fr Dź” oraz wsi Juszczyn. W stali prawej: wsi Żarnówka, wsi Biała oraz wsi Grzechynia.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/576163ce94eef3d32613c6b5/WorkImage/5c35d5ef932bda6de5229086/5c35d5ef932bda6de5229086_home.jpg?rand=1714537473)
![Zdjęcie nr 1: Para drewnianych stalli pięciosiedzeniowych z baldachimem. Przedpiersie w formie pulpitowej dekorowane od frontu płycinami z uszakami z malowaną na złoto dekorację kwiatową na niebieskim tle. Zaplecek dekorowany pięcioma obrazami biskupów i opatów węgierskich. Ścianki zaplecka wycięte wolutowo. Obrazy w kształcie stojących prostokątów z uszakami, oddzielone od siebie wąskimi płycinami w formie stojących prostokątów. Postacie przedstawione w popiersiu; zwrócone w trzech czwartych na tle obłoków i symbolicznie zaznaczonej architektury. Ponad obrazami łacińskie inskrypcje. Na stalli umieszczonej na ścianie północnej przedstawieni i opisani są kolejno od lewej:
1. Święty Bonifacy w stroju biskupim na tle chmur z pastorałem i mieczem w ręku: „S(ANCTUS) BONIFACIVS M. ADS. MARTINVM/IN VNGARCHI. ABBAS. A PRVFSIS./OCCISG. CIRC. AN(NO) 1007”;
2. Święty Bezertus trzyma w dłoni pastorał, miecz i księgę z kamieniami: „S(ANCTUS) BEZTERTVS M. EPISCO. NITRI/ENS. A.GENTHIB VNGARIS PESTHI./ PRO FIDE OCCISVS A 1047. 24 Sept.”;
3. Święty Gerard w stroju biskupim z pastorałem i dzidą w dłoni oraz z księgą z kamieniami: „S(ANCTUS) GEREARDVS M. EPISC. CHA/NADIENSIS IN VNGARIA BUDAE A./ GENTIB, INTFREMPTv. AB. 1047. 24”;
4. Błogosławiony Sebastian w stroju biskupim: „B(EATUS) SEBASTIANVS EX. ORD. S(ANCTUS) / BENED(ICTUS) PRIMVS ARCHIEP[ISCOPUS] STRI/ GONIENS OBIIT 30 DECEMBRIS.”;
5. Święty Wojciech w stroju biskupim chrzci klęczącego przed nim obok młodzieńca: „S(ANCTUS) ADALBERTVS ARCHIEP(ISCOPUS) PRAGEN/SIS A DEIPARA GEYSAE VNG. DVCI/SVBMISSUS S(ANCTUM) EMERICUM Baptisat Obiit An(no) 23”.
Na stalli południowej, od lewej:
1. Święty Pilgrim w stroju biskupi chrzci trójkę dzieci: „S(ANCTUS) PHILIGRINVS EP. LAVREACE/NS A GEYZA VNGARORORVM DUCE/ IN VNGARIAM Vocatus Hunc… 5000 Vnogarorum Bautiso”
2. Święty Buldus w stroju biskupim trzyma w dłoni palmę męczeństwa i pastorał, a w drugiej dłoni księgę, na której leżą kamienie: „S(ANCTUS) BVLDVS M. EPISCO. AGRIENS. PRO FIDE LAPIDIRVS RT/ GLADIIS OCCVBVIT BUDAE ANNO 1046. 24”
3. Święty Gaudenty w albie, pelerynce i birecie z pastorałem w dłoni czyta księgę: „S(ANCTUS) GAVDENTIVS EP. S. ADALBERTI FRAT. ET IN VNG./CO APOST. CHRISTI Fidem Pramulgav[it]”
4. Święty Augustyn w stroju biskupim z pastorałem w dłoni „AVGVSTINVS EP. ZA/GRABIENSIS EX VNG. ORI/VNG? OBIIT 1332 3 Augusti”
5. Błogosławiony Jan w stroju biskupim z pastorałem w dłoni: „B(EATUS) IONANNES ORD[O] PRAEDIC[ATORUM]/ PER VNGARIAM PROVINCIALIS EP. BOSNENSIS OBIIT 1253. 4 Nov.”
Baldachim pulpitowy zwieńczony profilowanym gzymsem. W podniebieniu naprzemiennie płyciny romboidalne i prostokątne mieszczące malowaną dekorację w formie girland i rozet. Struktura malowana na kolor ciemnobrązowy, zaplecki marmoryzowane. Detal architektoniczny czerwony i niebieski.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5761641194eef3d32613cb19/WorkImage/5bb206d44e24db516bc65bf1/5bb206d44e24db516bc65bf1_home.jpg?rand=1714537473)
Jak cytować?
Agata Felczyńska, "Stalle", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło: https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/stalle