Ostatnia Wieczerza
Zdjęcie nr 1: Antepedium w formie leżącego prostokąta, ujętego profilowaną, rzeźbioną ramą, zawiera przedstawienie Ostatniej Wieczerzy. Scena ukazana jest w obszernym wnętrzu otwierającym się trzema prostokątnymi oknami na rozległy pejzaż, przekrytym kasetonowym sufitem. Równolegle do krawędzi kompozycji znajduje się długi, nakryty białym obrusem stół. Pośrodku usytuowana jest postać ubranego w czerwoną suknię i niebieski płaszcz Jezusa o rozłożonych na boki rękach wspieranych na stole. Po obydwu stronach znajdują się ukazane w różnych pozach sylwetki 12 apostołów. Na stole przedstawiono naczynia oraz jedzenie i napoje. Przestrzeń kompozycji buduje perspektywa linearna wyznaczona bryłą wnętrza oraz stołu. Kolorystyka jest stonowana, z przewagą ciemnych barw w odcieniach kolorów ziemi, skontrastowanych bielą obrusa i błękitem płaszcza Jezusa.

Ostatnia Wieczerza

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Kęty
Miejscowość
Kęty
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
Miejsce przechowywania
ołtarz główny
Identyfikator
DZIELO/24342
Kategoria
obraz
Dookreślenie zabytku
Antepedium
Ilość
1
Czas powstania
ostatnia ćwierć XIX wieku lub pierwsza ćwierć XX wieku
Technika i materiał
olej na płótnie
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Opis

Antepedium w formie leżącego prostokąta, ujętego profilowaną, rzeźbioną ramą, zawiera przedstawienie Ostatniej Wieczerzy. Scena ukazana jest w obszernym wnętrzu otwierającym się trzema prostokątnymi oknami na rozległy pejzaż, przekrytym kasetonowym sufitem. Równolegle do krawędzi kompozycji znajduje się długi, nakryty białym obrusem stół. Pośrodku usytuowana jest postać ubranego w czerwoną suknię i niebieski płaszcz Jezusa o rozłożonych na boki rękach wspieranych na stole. Po obydwu stronach znajdują się ukazane w różnych pozach sylwetki 12 apostołów. Na stole przedstawiono naczynia oraz jedzenie i napoje. Przestrzeń kompozycji buduje perspektywa linearna wyznaczona bryłą wnętrza oraz stołu. Kolorystyka jest stonowana, z przewagą ciemnych barw w odcieniach kolorów ziemi, skontrastowanych bielą obrusa i błękitem płaszcza Jezusa.

Zarys problematyki artystycznej

Antepedium to rodzaj dekoracyjnej zasłony lub okrycia podstawy ołtarza. Nazwa wywodzi się z języka łacińskiego od słów „ante pedes” – „przed stopami”. Początkowo antepedia znajdowały się ze wszystkich stron podstawy, natomiast od XI wieku umieszczano je jedynie z przodu. Charakteryzowały się różnorodnością technik wykonania, często sporządzano je ze złota i srebra oraz kameryzowano, z płaskorzeźbionego lub polichromowanego drewna, haftowanych tkanin czy tłoczonej skóry. Dekoracje antepediów nawiązują do postaci, której poświęcony jest ołtarz, w przypadku ołtarza głównego często są to motywy eucharystyczne. Na antepedium ołtarza głównego w kościele Reformatów w Kętach znajduje się scena Ostatniej Wieczerzy. Kompozycja powstała na podstawie fresku Leonarda da Vinci, wykonanego w latach 1494-1498 w refektarzu klasztoru Dominikanów przy bazylice Santa Maria delle Grazie w Mediolanie, na polecenie księcia Ludovika Sforzy. Rozgrywająca się w podłużnej, otwierającej się trzema oknami na rozległy pejzaż sali wieczernika, Ostatnia Wieczerza zdaje się przedstawiać reakcję zebranych przy stole apostołów na słowa Jezusa, który oznajmił zdradę, jakiej ma się dopuścić jeden z nich. Wzbudza to wśród uczniów poruszenie wyrażone niezwykle zróżnicowanymi i wymownymi pozami oraz gestami, zwłaszcza dłoni, stanowiąc wyraz ewangelicznych opisów: „Spoglądali uczniowie jeden na drugiego, niepewni, o kim mówi” (J 13, 22) czy „zasmuceni, zaczęli pytać jeden przez drugiego: Chyba nie ja, Panie?” (Mt 26, 22-23). Po obydwu stronach siedzącego pośrodku kompozycji Jezusa artysta rozmieścił cztery trzyosobowe grupy apostołów. Od lewej znajdują się sprawiający wrażenie zaskoczonych: Bartłomiej, Jakub Młodszy i Andrzej. Kolejno został ukazany trzymający w dłoni sakiewkę Judasz wyróżniający się ciemną, groteskowo szpetną twarzą, trzymający w dłoni nóż Piotr i siedzący najbliżej Jezusa Jan o delikatnej, wręcz androgenicznej twarzy. Po prawej stronie Jezusa znajduje się Tomasz wznoszący dłoń ze skierowanym do góry palcem, Jakub Starszy oraz Filip. W ostatniej grupie znajduje się wyciągający ręce w kierunku Jezusa Mateusz zwracający się wraz z Judą Tadeuszem do Szymona. Znajdujące się przed siedzącym pośrodku stołu Jezusem szklane naczynie z winem oraz ułomek chleba odnoszą się do drugiego obok zdrady wątku przedstawienia, jakim jest ustanowienie sakramentu Eucharystii.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania jest dobry.

Streszczenie

Antepedium, czyli dekoracyjną osłonę dolnej części ołtarza głównego, w kościele Reformatów w Kętach zdobi scena Ostatniej Wieczerzy. Wykonane prawdopodobnie pod koniec XIX lub na początku XX wieku malowidło powstało na podstawie fresku w refektarzu klasztoru Dominikanów przy bazylice Santa Maria delle Grazie w Mediolanie, jaki namalował w latach 1494-1498 Leonardo da Vinci.

Inne dzieła z tego miejsca

Zdjęcie nr 1: Ambona zawieszona jest na ścianie, z wejściem w zaplecku. Kosz ambony, na rzucie owalu, artykułują cztery pilastry osadzone na obiegającym jego podstawę cokole, wspierające wyłamujący się ponad nimi gzyms wieńczący. Podwieszenie kosza jest w formie czterech wolutowych kabłąków spiętych spłaszczonym pierścieniem. Zaplecek jest w formie prostokątnej płyciny ujętej parą pilastrów wspierających wyłamujące się ponad nimi belkowanie z wydatnym gzymsem. Zwieńczenie ma formę półkolistego przyczółka. Pola kosza ambony wypełniają płaskorzeźbione przedstawienia trzech świętych Janów. W środkowym znajduje się św. Jan Kanty siedzący przy pulpicie z otwartą księgą, poniżej znajduje się kartusz herbowy, o krawędziach zdobionych ornamentyką akantową, z napisem: „Et lex / clementia / in linqua / eius”, natomiast w medalionie powyżej jest zamknięta księga z siedmioma pieczęciami. Po lewej znajduje się św. Jan Ewangelista, poniżej na kartuszu napis: „Quia verum est testimo/nium eius”, w medalionie zaś klatka. Po prawej jest przedstawienie św. Jana Chrzciciela z kartuszem z napisem: „Et enim / manus Domini / errat /cum / suo” oraz medalionem ze znakiem ręki trzymającej trąbę. Pilastry zdobią motywy kampanulli oraz uskrzydlonych główek anielskich, z których niektóre są na tle konch. Tuż pod gzymsem wieńczącym podwieszona jest girlanda kwiatowa. Belkowanie zaplecka ambony wsparte jest dodatkowo na wolutowych wspornikach, trzony pilastrów zdobią kampanulle. Po środku płyciny zaplecka, nad wejściem znajduje się ujęty akantem kartusz herbowy z napisem: „Docebit vos omnia”. Zwieńczenie ambony zdobią figurki dwóch par aniołków, z czego jedna usytuowana jest na krawędziach przyczółka, druga wypełnia pole tympanonu. Ukazane naprzeciw siebie w pozycjach półleżących, o przeplatających się nogach obuczącz podtrzymują otwartą księgę z napisem: „EVANGELIUM IESU CHRISTI”. Szczyt zwieńczenia jest w formie promienistej glorii z gołębicą Ducha Świętego po środku. Struktura ambony jest pomalowana na biało, podobnie, jak odsłonięte partie ciał aniołków. Detal architektoniczny, ornamnetyka, szaty i skrzydła są złocone i srebrzone.
ambona
Ambona
Zdjęcie nr 1: Ambona przyścienna, wisząca z dostępem od strony wewnętrznej klatki schodowej usytuowanej w murze kościoła. Kosz jest na planie ośmioboku z cokołem i podwieszeniem w formie stylizowanego, odwróconego stożka zakończonego szyszką. Po lewej stronie przylega do niego ganek na rzucie czworoboku. Naroża kosza i ganku ujęte są kolumienkami, których trzony w dolnej partii zdobią liście akantu i rozetki, wyżej obiega je para pierścieni, pomiędzy którymi naprzemiennie są kaboszony i rozetki, natomiast górna część jest kanelurowana. Na kompozytowych kapitelach wsparte jest belkowanie parapetu. Zaplecek ambony ujmuje para osadzonych na cokołach kolumienek w dolnej partii zdobionych motywem floralnym, w górnej kanelurowaniem, wpierających wyłamujące się ponad nimi, przerwane belkowanie. Baldachim jest na rzucie ośmioboku. Jego krawędź obiega wyłamujące się na narożach belkowanie. Zwieńczenie ma formę osadzonego na niewysokim cokole stożka o lekko wklęsłych ściankach, nakrytego wklęsło-wypukłym hełmem na rzucie ośmioboku, na którym osadzony jest złocony krzyż o trójlistnych zakończeniach ramion oraz z kręgiem obłoków i wiązkami promieni na ich przecięciu. Płyciny podwieszenia kosza zdobią liście akantu. Na cokole kosza i ganku są girlandy z kwiatami róż, natomiast na fryzie akantowa wić. Ścianki ganku artykułują prostokątne płyciny natomiast kosza – w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym. Ujęte są profilowaną, złoconą ramą i wypełnione dekoracyjnym motywem wazonu z kompozycją liści akantu o symetrycznym układzie. W polu zaplecka znajduje się płycina w kształcie stojącego prostokąta zamknięta półkolistym łukiem nadwieszonym z górnymi narożnikami zaakcentowanymi przez wklęsłe łuki odcinkowe. Ujęta jest profilowaną, złoconą ramą. Wypełnia ją motyw dekoracyjny złożony z ukazanych na tle krzyżującego się kwiatu lilii i gałązki palmowej, skrzyżowanych kotwicy i krzyża, z sercem gorejącym pośrodku, dodatkowo u dołu kompozycji jest para kwiatów róży, a u góry wstążka. W podniebiu baldachimu znajduje się gołębica Ducha Świętego na tle promienistej glorii. Dolną krawędź baldachimu obiega motyw lambrekinu, belkowanie zdobi ornament kostkowy i wole oczy. Dekorację cokołu zwieńczenia stanowią motywy akantowe, artykułujące naroża akantowe woluty oraz wazony. Natomiast górną część zwieńczenia i hełm zdobią akantowe liście. Struktura ambony utrzymana jest w bieli, czerwieni, błękicie i jasnym różu, detal architektoniczny i ornamentyka są złocone.
ambona
Ambona
Zdjęcie nr 1: Ambona przyścienna, wisząca, z wejściem od strony zaplecka. Kosz jest na planie ściętego sześcioboku ze ściankami wydzielonymi półfilarami o kapitelach korynckich. Pola ścianek wypełniają płyciny w kształcie stojącego prostokąta o narożach w formie uszaków, ujęte profilowanym obramieniem. Dół kosza obiega belkowanie z wybrzuszonym architrawem, szerokim fryzem i delikatnym gzymsem. Podwieszenie kosza zakończone jest motywem złoconej szyszki. Parapet ambony jest w formie belkowania ze znacznie wysuniętym gzymsem. W dolnej części zaplecka znajdują się prowadzące na ambonę drzwi. Powyżej jest płycina w kształcie leżącego prostokąta z płaskorzeźbioną, złoconą parą tablic Mojżeszowych, ujętych srebrzonymi obłokami. Baldachim na rzucie sześcioboku tworzy sześć wklęsłych płycin, dołem obiega je belkowanie z wydatnym gzymsem. Powyżej gzymsu znajduje się niewysoki cokół wyłamujący się na narożach, na których ustawione są płonące wazony. Baldachim wieńczy krzyż. Płyciny kosza ambony zdobią motywy stylizowanej ornamentyki roślinnej, w podniebiu znajduje się sylwetka gołębicy Ducha Świętego ujętej promienistą glorią. Struktura ambony utrzymana jest w odcieniach brązu, detal architektoniczny i ornamentyka są złocone i srebrzone.
ambona
Ambona
Zdjęcie nr 1: Ambona nadwieszona, umieszczona jest na filarze, z wejściem od prawej strony w postaci jednobiegowych schodów z balustradą w formie wydzielonych kolumienkami, ażurowych płycin zdobionych w narożu ornamentyką roślinną. Wsparty na ośmiobocznym filarze kosz jest na rzucie ośmioboku. Wydzielone kolumienkami ścianki wypełniają prostokątne płyciny zamknięte łukiem w kształcie rybiego pęcherza, z rzeźbionymi figurami czterech ewangelistów stojących na niewielkich konsolkach. Profilowany parapet ambony zdobi motyw rozetek. Na zaplecku ambony zawieszony jest zegar w drewnianej obudowie. Baldachim na rzucie ośmioboku o krawędziach ujętych fryzem arkadkowym oraz niewielkimi sterczynkami. Zwieńczenie w formie ażurowego pinakla z figurą Jezusa wewnątrz. Struktura ambony pokryta jest ciemnobrązową bejcą, zaś figura utrzymana w odcieniu naturalnego drewna.
ambona
Ambona
Zdjęcie nr 1: Para całopostaciowych, pełnoplastycznych figur przedstawia stojące na niewielkich postumentach anioły zwrócone w trzech czwartych ku wnętrzu zwieńczenia retabulum. Pociągłe twarze o prostokątnym obrysie charakteryzują sumarycznie opracowane rysy z szeroko rozstawionymi, niewielkimi oczami, zarumienione policzki, czubki niewielkich nosów oraz podbródki. Długie, skręcone włosy opadają na plecy. Nagie sylwetki postaci częściowo okrywają złocone, mocno drapowane szaty; anioł po lewej stronie ma osłonięte lewe ramię, a anioł po prawej odkryte ramiona i tors. Na plecach znajdują się duże złocone i srebrzone opuszczone skrzydła. Anioł po lewej stronie retabulum lewą rękę wyciąga nieco do przodu, prawą opuszcza w dół, drugi, po prawej, obydwie ręce wyciąga przed siebie.
rzeźba
Anioł
Zdjęcie nr 1: Para pełnoplastycznych, całopostaciowych figur przedstawia anioły przyklękające na przerwanym, wolutowym przyczółku zwieńczenia ołtarza. Ich zwrócone niemal w trzech czwartych, młodzieńcze sylwetki są lekko pochylone ku sobie. Owalne, szerokie twarze aniołów charakteryzują pełne, wyraziste, niemal identyczne rysy z dużymi oczami, długimi, prostymi nosami i lekko zarumienionymi policzkami. Ich falowane, brązowe, częściowo przesłaniające uszy włosy łagodnie opadają na plecy. Sylwetki aniołów, charakteryzujące się stosunkowo naturalistycznie opracowaną muskulaturą, okryte są rozwianymi, złoconymi szatami od pasa do kolan u anioła po prawej stronie i częściowo w partii bioder u anioła po lewej. Na plecach mają duże, złocone skrzydła. Anioł po lewej prawą rękę wspiera na piersiach, lewą wyciąga przed siebie, drugi obydwie składa na klatce piersiowej.
rzeźba
Anioł

Podobne dzieła

Po tytule

Po kategorii

Po technice i materiale

Zdjęcie nr 1: Obraz ma kształt leżącego prostokąta. W centrum kompozycji znajduje się stół, za którym siedzi Jezus wraz z apostołami. Zbawiciel umieszczony centralnie za stołem prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa nad stojącym przed nim kielichem i kawałkiem chleba trzymanym w lewej ręce. Chrystus ma długie, ciemne, falowane, opadające na ramiona włosy, krótką brodę, wyraźny, duży nos oraz bladą cerę. Wokół jego głowy jaśnieje promienista aureola. Jezus ubrany jest w czerwoną tunikę, z narzuconym na ramionach błękitnym płaszczem. Z lewej strony Jezusa siedzi łysawy św. Piotr, odziany w ciemnoniebieską tunikę i narzucony na ramiona cynobrowy płaszcz. Apostoł gęstem rąk wskazuje na siedzącego obok towarzysza, który swoją twarz zwraca w jego stronę. Ten z kolei ma obie ręce złożone jak do modlitwy. Ubrany jest w ciemnozieloną tunikę i czerwony płaszcz opadający z ramion. Pomiędzy nim a następnym uczestnikiem wieczerzy widoczny jest z profilu kolejny apostoł w jasnobrązowych szatach. Przed nim widać dwóch apostołów siedzących przy krótszym boku stołu. Nachylający się jeden z nich w ciemnozielonej tunice, prawą ręką wspiera się na stole, lewą zaś obejmuje ramię swojego rozmówcy. Ten słuchając towarzysza ukazany jest w całej postaci z profilu w bladoczerwonej tunice z narzuconym na ramionach niebieskim płaszczem. Lewą rękę wspiera o blat stołu, prawą zaś zdaje się wskazywać na jego środek. Po drugiej stronie stołu, naprzeciw Jezusa, siedzi oddzielnie dwóch uczniów. Apostoł z prawej ukazany jest w zgniłozieolnej szacie okrytej bladoczerwonym płaszczem. Zwrócony jest w lewo. Jego twarz widoczną z profilu okala krótki zarost. Prawą rękę kładzie na piersi drugą ma nieznacznie odrzuconą do tyłu. U jego stóp leży płaska misa do ablucji oraz naczynie na wodę. Przed nim z lewej strony siedzi na skrzynkowym taborecie Judasz trzymający w lewej ręce sakiewkę. Został on ukazany w całej postaci w spiralnym obrocie, w czerwonej tunice i narzuconym na ramionach cynobrowym płaszczu, z twarzą w profilu zwróconą w lewo. Judasz zdaje się rozmawiać z apostołem siedzącym na zdobnym zydlu przy końcu krótszej krawędzi stołu, który wskazuje na niego prawą ręką, drugą zaś w geście wskazującym kładzie na stole. Jest on ubrany w ciemnooliwkową tunikę z przerzuconym przez ramię i prawe udo ciemnofioletowym płaszczem. Za nim widoczny jest częściowo inny apostoł o siwych włosach i zaroście niejako przysłuchujący się rozmowie obu apostołów. Dalej widać jeszcze dwóch innych uczniów zwróconych do siebie. Przy nich, po prawej stronie Jezusa, siedzi św. Jan Apostoł ze skrzyżowanymi na piersi obiema rękami, z głową nieznacznie odchyloną w stronę Mistrza. Ubrany jest w ciemnozieloną tunikę z ramionami okrytymi czerwonym płaszczem. Na stole przykrytym białym obrusem stoją rozstawione symetrycznie płonące dwie świece, pomiędzy którymi widoczny jest półmisek z barankiem paschalnym. Widocznych jest także kilka talerzy, na niektórych z nich znajdują się części jedzenia. Stół z siedzącymi ukazany został na tle architektonicznego wnętrza z namalowanymi na środku dolnymi częściami pilastrów na wysokich postumentach. Pomiędzy pilastrami wyobrażono rozwieszoną ciemnozieloną tkaninę. Ponad nią widać dolną część najprawdopodobniej okulusa. Na środku, ponad głową Jezusa wisi kolisty żyrandol z płonącymi lampami.
obraz

Ostatnia Wieczerza

Zdjęcie nr 1: Obraz w kształcie leżącego prostokąta ze sceną Ostatniej Wieczerzy. Przy prostokątnym stole zasiada 12 apostołów, pośrodku nich i w centrum kompozycji znajduje się Chrystus. Prawą ręką trzyma jeden z kawałków leżącego na stole chleba, lewą wskazuje na siebie, głowę skłania w kierunku siedzącego po jego prawej stronie Jana Ewangelisty. Chrystus ma pociągłą twarz, przymknięte oczy, wąski nos, niewielkie usta, wąsy i dzielącą się na końcu w dwa pukle brodę. Długie, falowane włosy opadają mu na ramiona i plecy. Ma na sobie niebieską suknię. Święty Jan kładzie mu głowę na barku, ręce składa przed sobą, na stole. Ma młodzieńcze rysy twarzy i długie, falowane włosy. Z lewej strony kompozycji, wokół końca stołu znajduje się pięciu apostołów, jeden z nich stojąc nachyla się do starszego mężczyzny, dwóch kolejnych rozmawia ze sobą. Od strony widza, bokiem siedzi Judasz, który ręce splata na założonych nogach. Smutno spogląda na trzymany przez Chrystusa kawałek chleba. Jest ubrany w niebieską suknię i czerwony płaszcz osłaniający nogi. Z prawej strony kompozycji znajduje się sześciu apostołów, dwóch z nich stoi i nachyla się w kierunku Jezusa, pozostali spoglądają zatroskani. Wszyscy ubrani są w suknie i płaszcze. Na stole znajdują się puste talerze, szklanka z winem, kielich mszalny oraz wspomniany chleb. Od strony widza, na ziemi, stoi misa i dzban. Scena rozgrywa się w odgrodzonej zieloną kotarą przestrzeni, w tle widać arkady.
obraz

Ostatnia Wieczerza

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Ostatnia Wieczerza", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/ostatnia-wieczerza-3

Strona:
Dodaj do porównania

Zaloguj się aby dodać do tablicy

Przejdź do logowania

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności