Ostatnia Wieczerza

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Osiek
Miejscowość
Osiek
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Andrzeja Apostoła
Miejsce przechowywania
zakrystia
Identyfikator
DZIELO/13309
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
około 1810 roku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie, drewniana rama, z okuciami profilowanymi, złoconymi
Wymiary podstawowe
szerokość – 118 cm
wysokość – 102 cm
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 83 cm
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0

Dzieje zabytku

Obraz o charakterze dewocyjnym został przeznaczony do ozdoby zakrystii nowego kościoła w Osieku.

Opis

Obraz ma kształt leżącego prostokąta. W centrum kompozycji znajduje się stół, za którym siedzi Jezus wraz z apostołami. Zbawiciel umieszczony centralnie za stołem prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa nad stojącym przed nim kielichem i kawałkiem chleba trzymanym w lewej ręce. Chrystus ma długie, ciemne, falowane, opadające na ramiona włosy, krótką brodę, wyraźny, duży nos oraz bladą cerę. Wokół jego głowy jaśnieje promienista aureola. Jezus ubrany jest w czerwoną tunikę, z narzuconym na ramionach błękitnym płaszczem. Z lewej strony Jezusa siedzi łysawy św. Piotr, odziany w ciemnoniebieską tunikę i narzucony na ramiona cynobrowy płaszcz. Apostoł gęstem rąk wskazuje na siedzącego obok towarzysza, który swoją twarz zwraca w jego stronę. Ten z kolei ma obie ręce złożone jak do modlitwy. Ubrany jest w ciemnozieloną tunikę i czerwony płaszcz opadający z ramion. Pomiędzy nim a następnym uczestnikiem wieczerzy widoczny jest z profilu kolejny apostoł w jasnobrązowych szatach. Przed nim widać dwóch apostołów siedzących przy krótszym boku stołu. Nachylający się jeden z nich w ciemnozielonej tunice, prawą ręką wspiera się na stole, lewą zaś obejmuje ramię swojego rozmówcy. Ten słuchając towarzysza ukazany jest w całej postaci z profilu w bladoczerwonej tunice z narzuconym na ramionach niebieskim płaszczem. Lewą rękę wspiera o blat stołu, prawą zaś zdaje się wskazywać na jego środek. Po drugiej stronie stołu, naprzeciw Jezusa, siedzi oddzielnie dwóch uczniów. Apostoł z prawej ukazany jest w zgniłozieolnej szacie okrytej bladoczerwonym płaszczem. Zwrócony jest w lewo. Jego twarz widoczną z profilu okala krótki zarost. Prawą rękę kładzie na piersi drugą ma nieznacznie odrzuconą do tyłu. U jego stóp leży płaska misa do ablucji oraz naczynie na wodę. Przed nim z lewej strony siedzi na skrzynkowym taborecie Judasz trzymający w lewej ręce sakiewkę. Został on ukazany w całej postaci w spiralnym obrocie, w czerwonej tunice i narzuconym na ramionach cynobrowym płaszczu, z twarzą w profilu zwróconą w lewo. Judasz zdaje się rozmawiać z apostołem siedzącym na zdobnym zydlu przy końcu krótszej krawędzi stołu, który wskazuje na niego prawą ręką, drugą zaś w geście wskazującym kładzie na stole. Jest on ubrany w ciemnooliwkową tunikę z przerzuconym przez ramię i prawe udo ciemnofioletowym płaszczem. Za nim widoczny jest częściowo inny apostoł o siwych włosach i zaroście niejako przysłuchujący się rozmowie obu apostołów. Dalej widać jeszcze dwóch innych uczniów zwróconych do siebie. Przy nich, po prawej stronie Jezusa, siedzi św. Jan Apostoł ze skrzyżowanymi na piersi obiema rękami, z głową nieznacznie odchyloną w stronę Mistrza. Ubrany jest w ciemnozieloną tunikę z ramionami okrytymi czerwonym płaszczem. Na stole przykrytym białym obrusem stoją rozstawione symetrycznie płonące dwie świece, pomiędzy którymi widoczny jest półmisek z barankiem paschalnym. Widocznych jest także kilka talerzy, na niektórych z nich znajdują się części jedzenia. Stół z siedzącymi ukazany został na tle architektonicznego wnętrza z namalowanymi na środku dolnymi częściami pilastrów na wysokich postumentach. Pomiędzy pilastrami wyobrażono rozwieszoną ciemnozieloną tkaninę. Ponad nią widać dolną część najprawdopodobniej okulusa. Na środku, ponad głową Jezusa wisi kolisty żyrandol z płonącymi lampami.

Zarys problematyki artystycznej

Ostatnia Wieczerza w Osieku reprezentuje jeden z bardziej popularnych tematów w ikonografii chrześcijańskiej. Z jednej strony obraz odwołuje się do momentu ustanowienia przez Jezusa Eucharystii, z drugiej zaś nawiązuje do zdrady Judasza, za czym przemawia sposób ukazania jego postaci oraz reakcji najbliżej siedzących przy nim uczniów. Uchwycone relacje pomiędzy Jezusem a Judaszem należą już bezpośrednio do narracji pasyjnej. Stąd też artyści ilustrujący to wydarzenie bardzo szybko wyodrębnili spośród pozostałych uczniów osobę zdrajcy. Twórca obrazu osieckiego wykazał się także znajomością tradycyjnego sposobu przedstawiania św. Jana Ewangelisty i św. Piotra, dzięki czemu na obrazie obaj apostołowie są rozpoznawalni. W tym ujęciu ważny jest także sztafaż, stół z zastawą, architektoniczne tło z kotarą oraz żyrandol i widoczne na pierwszym planie naczynia do ablucji, poprzedzającej Ostatnią Wieczerzę.
Przedstawienie z Osieka stanowi daleko idące uproszczenie rozwiązania ikonograficzno-kompozycyjnego, wykorzystanego m.in. w dziele Jeana Baptiste de Champaigne „Ustanowienie Eucharystii” z lat sześćdziesiątych XVII wieku (Detroit, The Detroit Institute of Arts), obrazie Philippe'a de Champaigne „Ostatnia Wieczerza” (Paryż, Luwr, nr inw. 1125 (MN)) czy też na sygnowanym augsburskim miedziorycie „Ostatnia Wieczerza” Johanna Daniela Herza (1693-1754) z pierwszej połowy XVIII wieku (Kraków, kolekcja prywatna), który stał się pierwowzorem dla obrazu z tym samym tematem z połowy XVIII wieku w ołtarzu kaplicy Wieczerzy Pańskiej w kościele świętych Piotra i Pawła w Krakowie. Obraz w Osieku zachował sposób rozmieszczenia postaci Chrystusa i apostołów przy stole, płonącego żyrandola, a także flankujących od przodu stół postaci Judasza i apostoła, które zostały zamienione w stosunku do przywołanych pierwowzorów, inspirujących także architektoniczne rozwiązania wnętrza.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry – drobne marszczenia płótna w środkowej części obrazu.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. IV, Miasto Kraków, cz. III, Kościoły i klasztory śródmieścia 2, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1978; s. 78;
L. Gowing, Luwr-arcydzieła malarstwa, Warszawa 2000, il. s. 464;
A. Paciorek, A. Kramiszewska, Męka Pana naszego Jezusa Chrystusa według św. Mateusza z komentarzem teologiczno-biblijnym i ikonograficznym, Lublin 2007, s. 121-123, il. 7.

Streszczenie

Obraz z Ostatnią Wieczerzą w nowym kościele w Osieku powstał około 1810 roku. Wpisuje się on w tradycyjną ikonografię tego wydarzenia wypracowaną w sztuce europejskiej już u schyłku średniowiecza. Co ostatecznie przepracowano w gotowe wzory graficzne popularne w XVII i XVIII wieku.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Ostatnia Wieczerza", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/ostatnia-wieczerza-1

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności