Ołtarz boczny Matki Boskiej Szkaplerznej (tzw. murarski)

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał 1859 roku w czasie urzędowania proboszcza Stanisława Osuchowskiego (1852-1865). Został ufundowany przez murarzy „z trwałego materiału”, a następnie przebudowany za rządów proboszcza Zygmunta Goliana, w latach 1884-1885. Początkowo był zwieńczony krzyżem adorowanym przez dwa klęczące anioły, jednak między 1970 a 1987 rokiem zwieńczenie to zastąpiła figura św. Józefa z Dzieciątkiem flankowana przez dwa anioły trzymające narzędzia murarskie. W 1970 roku ołtarz był malowany na kolor ciemnoniebieski, w 2001 roku miał jeszcze uszaki. W 2004 roku retabulum zostało poddane konserwacji, a w 2006 roku przed kolumnami ustawiono dwie figury ewangelistów pochodzące z dawnej ambony.

Opis

Ołtarz architektoniczny, przyścienny, jednokondygnacyjny, jednoosiowy, w formie aediculi, ustawiony na wysokim cokole. Do niego przystawiona prostopadłościenna mensa, z antepedium ozdobionym trzema płycinami: zewnętrze mają kształt kwadratu i są wypełnione polichromią imitującą marmoryzację, środkowa, w kształcie leżącego prostokąta, ozdobiona jest monogramem maryjnym. Na mensie tabernakulum z tronem do wystawiania, na rzucie zbliżonym do owalu. Ustawione na wysokim cokole, w którym prostokątne drzwiczki. Tron do wystawiania w formie dekorowanej kotarą niszy wypełnionej grupą Ukrzyżowania z Marią i św. Janem, utrzymanej w stylistyce ludowej. Na cokole przedstawiono narzędzia murarskie oraz Serce Jezusa. Niszę flankują pary kolumn, całość wieńczy silnie profilowane belkowanie.
Nastawa ołtarzowa na własnym cokole z wyodrębnionymi po bokach prostopadłościennymi postumentami pod znajdujące się wyżej kolumny, dekorowanymi od przodu prostokątnymi płycinami; inne powierzchnie partii cokołowej ołtarza (m.in. po bokach tabernakulum) ożywione prostokątnymi, zestawionymi względem siebie w symetryczne pary płycinami, każda ze ściętym jednym z górnych narożników. W polu centralnym środkowej partii retabulum rama w kształcie pionowego prostokąta zamkniętego od góry łukiem wklęsło-wypukłym z uskokiem. W niej obraz z przedstawieniem Matki Boskiej w typie Śnieżnej trzymającej szkaplerz, wyobrażonej poniżej monogramu maryjnego uwitego ze złotej wstęgi. Pole flankowane pilastrami jońskimi, przed którymi ustawione kolumny o kapitelach utworzonych z kimationów, podtrzymujące pełne belkowanie przełamujące się na ich osi. Fryz belkowania dekorowany kolistymi medalionami z głowami aniołków i głową Chrystusa na środku. Przy podstawach kolumn dwie figury ewangelistów. Ponad belkowaniem rozsunięte fragmenty przerwanego, trójkątnego przyczółka. Na belkowaniu, w centrum figura św. Józefa z Dzieciątkiem na lewym ramieniu i lilią w prawej ręce. W zwieńczeniu na osi kolumn figurki siedzących aniołków, trzymających narzędzia murarskie.
Trzony pilastrów dekorowane kampanulami, ich głowice girlandami kwiatów oraz muszlami; w tle pola głównej kondygnacji gałązki kwiatowe; gzyms tamże w formie fryzu palmetowego, kolejny na mensie.
Struktura w kolorze kremowym lub pokryta imitacją marmoryzacji w kolorze różowym; niektóre pola malowane na kolor ciemnopomarańczowy; kolumny, profile, ornamenty złocone; elementy figur, medalionów oraz głowic złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz, początkowo dekorowany innymi figurami i być może bardziej rozbudowany, został przearanżowany za czasów księdza Zygmunta Goliana. Proboszcz niepochlebnie wypowiadał się o zbytniej ozdobności świątyni i, zgodnie z wyznawaną estetyką, bliższą sztuce klasycystycznej, zadecydował o uproszczeniu formy retabulum.
Widoczne w jego budowie tendencje klasycyzujące i neorenesansowe zostały zainspirowane sztuką wiedeńską, będącą w tym czasie wzorem do naśladowania. W odróżnieniu od ołtarzy z czasów późnego baroku, forma retabulum jest prosta. Nastawa została zbudowana z kolumn i pilastrów ustawionych frontalnie, dźwigających belkowanie przełamane wyłącznie pod kątem prostym. Jednak zgodnie z przyzwyczajeniami wynikającymi jeszcze z tradycji późnego baroku ozdobiono ją, na sposób zupełnie nieklasyczny, ornamentem kampanulowym i siedzącymi na zwieńczeniu puttami. Nasuwa to wniosek, iż ołtarz można wskazać jako przykład sztuki prowincjonalnej, charakteryzującej się przyzwyczajeniem do tradycji barokowej i wykorzystaniem jej elementów w strukturach tworzonych zgodnie z nową, klasycystyczną tendencją.
Dodane później putta trzymają narzędzia murarskie, co jest odniesieniem do grupy zawodowej, która ufundowała ołtarz. Dawniej na zasuwie znajdował się obraz z przedstawieniem św. Wincentego Ferreriusza, patrona murarzy. Dodatkowo warto zwrócić uwagę, że struktura ołtarza wykazuje duże podobieństwo do struktury naprzeciwległego ołtarza z przedstawieniem Ecce Homo.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, ołtarz został odnowiony w 2004 roku.

Streszczenie

Ołtarz z przedstawieniem Matki Boskiej Szkaplerznej został wykonany w 1859 roku i znacznie uproszczony w latach 1884-1885. Został ufundowany przez cech murarzy, o czym przypominają narzędzia murarskie trzymane przez anioły siedzące na zwieńczeniu. Charakteryzuje go klasycystyczna struktura z elementami sztuki późnobarokowej.

Bibliografia