Ołtarz boczny Matki Boskiej Bolesnej

Dzieje zabytku

Ołtarz Matki Boskiej Bolesnej nie jest precyzyjnie datowany. Około połowy XVIII wieku w kościele św. Marka przystąpiono do kompletowania nowego wyposażenia, które miało zostać stworzone jako spójny zespół dzieł zgodny z wymogami stylu barokowego, a także programu ideowego.
Autorem Ołtarza Matki Boskiej Bolesnej, a także sąsiadującego z nim ołtarza, przy filarze północnym, św. Anny Samotrzeć był Antoni Gegenbaur. Prace dla kościoła św. Marka mógł wykonać po 1755 roku, bowiem od tego roku był notowany w Krakowie. Ponadto w archiwum kościoła zachował się kontrakt z artystą, który został zawarty w 1766 roku, dotyczący prac nad gzymsem.

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednoosiowy, jednokondygnacyjny, ze zwieńczeniem. Ołtarz prostopadłościeny z drewnianą, współczesną mensą i antependium z przedstawieniem Chrystusa na głazie w otoczeniu wieńca z kwiatami. Nastawa ujęta ukośnie dostawionymi filarami kanelowanymi, ustawionymi na postumentach z konsolami o prostych kapitelach utworzonych z roccailli i konsol podtrzymujących przerwane belkowanie zwieńczone ćwierćkolistymi naczółkami. Zwieńczenie o wklęsłych bokach zwieńczone profilowanym gzymsem w kształcie łuku nadwieszonego półkolistego. Na tle filaru, na konsolach ustawione figury uskrzydlonych aniołów. W polu środkowym obraz w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem nadwieszonym półkolistym ozdobniony rocaillem. W ramie obraz z przedstawieniem Matki Boskiej Bolesnej. Nad ramą baldachim z lambrekinem zwieńczony stylizowaną roccaillową muszlą. W zwieńczeniu serce Gorejące na tle glorii promienistej z chmurkami, zwieńczonej uskrzydloną główką anielską; nad gzymsem zwieńczenia grzebień utworzony z ażurowego rocaillu.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz Matki Boskiej Bolesnej reprezentuje typ aediculowy, w formie prostej, jednokondygnacyjnej nastawy ze zwieńczeniem. Lico ołtarza jest płaskie i zostało ujęte ukośnie ustawionymi filarami, które wspierają przerwane belkowanie zwieńczone ćwierćkolistymi naczółkami. Płaskie struktury uzupełnia dekoracja rzeźbiarska, tj. rzeźby aniołów przy filarach oraz ekspresyjne formy ukształtowane z ornamentu roccaillowego.
Autorstwo ołtarza przypisywane jest Antoniemu Gegenbaurowi, artyście działającemu w Krakowie w 2. połowie XVIII wieku, który wykonał prace dla kościoła bernardynów oraz kościoła Bożego Ciała w Krakowie.
Struktury architektoniczne ołtarzy autorstwa Gegenbaura nie wprowadzają innowacji artystycznych. Artysta stosował typ jednoosiowego retabulum, które ujęte było pilastrami lub kolumnami, z prostym zwieńczeniem, w którego partii wprowadzał fragmenty przyczółka na osi podpór. Ponadto repertuar motywów ornamentalnych stosowanych przez artystę także jest bardzo jednolity - operuje on przede wszystkim promienistymi i ekspresyjnymi formami roccaillowymi. Wprowadza także muszle palmetowe. Artysta sporadycznie wykorzystuje glorię, element typowy dla XVIII - wiecznych ołtarzy krakowskich. Gloria pojawia się w ołtarzu Matki Boskiej Bolesnej w kościele św. Marka, ołtarzu koletańskim św. Anny w kościele bernardynów w Krakowie oraz w ołtarzu św. Jana Kantego w kościele św. Andrzeja w Olkuszu. Ornamenty wprowadzane przez artystę przybierają funkcje dominującą, wchodząc w podziały architektoniczne ołtarzy - w miejsce kapiteli pilastrów i filarów wprowadza formy roccaillowe.
Na podstawie analizy dzieł Antoni Gegenbaur zaliczany jest do przedstawicieli nurtu południowoniemieckiego, który można wyróżnić w rozwoju twórczości krakowskiej 2. połowy XVIII wieku. Tworzyli go przede wszystkim artyści napływowi, wprowadzający rozwiązania odmienne od tradycji miejscowych.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry

Streszczenie

Ołtarz boczny Matki Boskiej Bolesnej w kościele św. Marka powstał w 2. połowie XVIII wieku. Autorem dzieła jest rzeźbiarz Antoni Gegenbaur notowany na terenie Krakowa w latach 1755-1773.

Bibliografia