Matka Boska z Dzieciątkiem
Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Łapsze Niżne
Miejscowość
Frydman
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niedzica
Parafia
Św. Stanisława Biskupa i Męczennika
Kościół
Św. Stanisława Biskupa i Męczennika
Miejsce przechowywania
ołtarz boczny
Identyfikator
DZIELO/11980
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
druga połowa XVIII wieku
Technika i materiał
olej na płótnie; aplika, techniki złotnicze
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Dzieje zabytku
Obraz powstał niewątpliwie z przeznaczeniem do nowo wybudowanego ołtarza bocznego w związku z rozpowszechnieniem w parafii frydmańskiej nowego kultu Matki Boskiej Szkaplerznej, której bractwo założono w 1757 roku. Nowy ołtarz otrzymał wezwanie Matki Boskiej Szkaplerznej („B.M.V. de monte Carmelo”), zaś czczony w nim obraz uzyskał z czasem liczne ozdoby w postaci koron oraz aplikowanych dekoracji sukien, które wymieniono w aktach wizytacji Josepha Belika z 1832 roku.
Opis
Obraz w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z uskokiem. Matka Boska została ukazana w półpostaci, zwróconej w trzech czwartych w prawo, z lekko pochyloną głową. Maria obiema rękami podtrzymuje Dzieciątko siedzące na jej lewym ramieniu, w prawej dłoni trzyma szkaplerz. Twarz ma o jasnej karnacji i łagodnych rysach, wyraźnie podkreślonych migdałowatych oczach, łukach brwiowych i linii nosa, z pełnymi ustami. Matka Boska jest ubrana w czerwoną suknię, białą podwikę oraz niebieski płaszcz narzucony na głowę i ramiona. Dzieciątko zwrócone w trzech czwartych w lewo, prawą ręką ujmuje twarz Marii za brodę, w lewej, opuszczonej trzyma krzyżyk. Twarz ma pełną, o jasnej, zarumienionej karnacji, z niewielkimi, szeroko rozstawionymi oczami, małym nosie i pełnych ustach, okoloną krótkimi, jasnymi włosami. Ubrane jest w białą suknię przepasaną w talii i różowy płaszcz narzucony na ramiona i kolana. Płaszcze obu postaci dekorowane aplikowanymi i kameryzowanymi kwiatami, na ich głowach aplikowane i kameryzowane korony zamknięte, a wokół korony Marii wieniec z aplikowanych gwiazd. Postacie ukazane na jasnym błękitno-pomarańczowym tle z uskrzydloną główką anielską w lewym górnym rogu.
Zarys problematyki artystycznej
Frydmański obraz przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem, która trzyma w dłoni szkaplerz, dlatego zwana jest Szkaplerzną. Jest to wizerunek szczególnie czczony przez karmelitów oraz zakładane przez nich bractwa szkaplerzne, które propagowały jej kult. W ikonografii to przedstawienie występuje w kilku typach. Frydmański obraz ukazuje Matkę Boską w typie Eleusy (Umilenje), wyrażającym czułą miłość matki i syna odzwierciedloną w subtelnym przytuleniu jej policzka do policzka Dzieciątka, które zazwyczaj jedną ręką obejmowało ją za szyję, drugą zaś wkładało w jej dłoń. Omawiany obraz wzorowany jest na wizerunku Matki Boskiej Trembowelskiej (pierwotnie w Trembowli, obecnie w Gdańsku), bądź na Santa Maria della Bruna w Neapolu. Te trzy obrazy łączy przedstawienie Dzieciątka, które rączką ujmuje twarz Marii za brodę, w przypadku frydmańskiego i trembowelskiego – Maria czule pochyla głowę ku Dzieciątku, nie dotykając jego policzka.
Stan zachowania / Prace konserwatorskie
Cała powierzchnia malatury pokryta krakelurami.
Streszczenie
Obraz powstał niewątpliwie z przeznaczeniem do nowo wybudowanego ołtarza bocznego w związku z rozpowszechnieniem w parafii frydmańskiej nowego kultu Matki Boskiej Szkaplerznej, której bractwo założono przy kościele w 1757 roku. Obraz przedstawia Matkę Boską ze szkaplerzem w dłoni ukazaną w typie Eleusy (Umilenje), wzorowaną na obrazie Matki Boskiej Trembowelskiej lub Santa Maria della Bruna z Neapolu.
Bibliografia
Monita Rafał, Skorupa Andrzej, "Frydman. Kościół św. Stanisława BM", Kraków 2014
Szydłowski Tadeusz, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. 3: Województwo krakowskie, t. 1, z. 1: Powiat nowotarski", Warszawa 1938
Šimončič Jozef, Karabová Katarína, "Kanonické vizitácie dunajeckého dekanatu v spišskom biskupstve z roku 1832", Krakov 2015
Moisan-Jablonski Christine, Szafraniec Beata, "Maryja. Orędowniczka wiernych", Warszawa 1987
Skorupa Andrzej, "Zabytkowe kościoły polskiego Spisza", Kraków 2001
Ferko Paweł, "„Wątki karmelitańskie” w kościele pw. św. Stanisława, biskupa i męczennika, we Frydmanie na Spiszu" , [w:] "Dzieje wsi Frydman" , red.Janicka-Krzywda Urszula, Słabosz-Palacz Katarzyna, Rak Maciej , Kraków-Frydman 2011 , s. 97-109
Trajdos Tadeusz, "Parafia i życie religijne we Frydmanie do 1832 roku" , [w:] "Dzieje wsi Frydman" , red.Janicka-Krzywda Urszula, Słabosz-Palacz Katarzyna, Rak Maciej , Kraków-Frydman 2011 , s. 15-56
Inne dzieła z tego miejsca
![Zdjęcie nr 1: Dwa obrazy w formie leżącego prostokąta, każdy podzielony jest wewnątrz na trzy prostokątne pola z emblematami, ujęte esownicami i rocaille'm. Malowane są monochromatycznie, o biało-niebieskiej kolorystyce.
Pierwszy obraz z napisem w górnej linii „FACITE FRUCTUS DIGNOS POENAE TENTIAE. MATH: 3.”. Każda ze scen ujęta jest na górze i na dole kartuszami z napisami. Pierwsza od lewej jest na tle pejzażu i przedstawia ukazanego frontalnie, tańczącego błazna. Na drugim planie znajduje się uskrzydlona postać, w tunice, z głową w glorii, która lewą ręką zakrywa twarz, prawą z palcem wskazującym kieruje do góry. W górnym kartuszu napis „DEUS TU SCIS INSIPIENTIAM MEAM, ET DELICTA MEA A / TE NON SUNT ABS CONDITA Psal: 68.”, w dolnym „RECTE PECCATUM INSIPIENTIAM VOCAVIT, NEMO ENIM SAPIENS, / ID ALIQUANDO COMMITTIT. Orig in Psal: 37.”. Środkowa scena ukazana jest we wnętrzu, w którym po prawej stronie znajduje się łoże z baldachimem, z leżącą w nim chorą i płaczącą kobietą. W lewej części sceny, przy łóżku siedzi zwrócona profilem uskrzydlona postać w tunice, która prawą ręką trzyma za dłoń chorą, lewą kładzie na jej głowie. W górnym kartuszu napis „MISERERE MEI DOMINE, QUONIAM INFIRMUS SUM: Psal: 6.”, w dolnym „AEGROTAT HUMANUM GENUS, NON MORBIS CORPORIS, / SED PECCATIS. S. Aug: serm: 59.”. Trzecia scena ukazana jest na tle fantastycznego pejzażu. Na pierwszym planie leży ukazany z profilu kościotrup, który złapał w sieć, próbującą się wyrwać leżącą postać, przed którą znajdują się naczynia, owoce i lutnia. Na drugim planie na tle ognia trzy diabły ścigają uciekającą postać z pochodnią. Przed nią inna postać dmie w trąbę, druga, uskrzydlona nadlatuje z łukiem zrzucając uciekającej linę. W górnym kartuszu napis „DOLORES INFERNI CIRCUMDEDERUNT ME, PRAEOCCUPA=/VERUNT ME LAQUEI MORTIS. Psal. 17.”, w dolnym „OMNIA RETIBUS PLENA SUNT; DIABOLUS LAQVEO CUNCTA / COMPLEVIT. Origines Hom: 2. in cant:”.
Drugi obraz z napisem w górnej linii „DILIGAMUS DEUM QUINI AM IPSE PRIOR DILEXIT NOS. 1. Ioan: 4.”. Każda ze scen ukazana jest na tle pejzażu i zwieńczona na górze kartuszem z napisem. W pierwszej od lewej ukazane są trzy postacie kobiece, z których środkowa omdlała. Pierwsza kobieta podtrzymuje jej głowę i przykłada do niej kwiaty, a trzecia kobieta klęczy i wyciąga ku niej ręce. Przed omdlałą znajduje się kosz z owocami. W wieńczącym kartuszu napis „FULCITE ME FLORIB[US], STIPATE ME MALIS, QUIA AMORE LANGVEO. Cant: 2.”. Środkowa przedstawia kościotrupa, w którego żebrach klatki piersiowej uwięziona jest modląca się postać. W wieńczącym kartuszu napis „INFELIX EGO HOMO! QUIS ME LIBERABIT DE CORPORE MORTIS HUJUS? Ad Rom: 7.”. Trzecia scena po prawej przedstawia od tyłu kobietę jadącą na jeleniu, która lewą ręką trzyma jego poroże. Kierują się w stronę znajdującego się w grocie skalnej źródła, które tryska z uskrzydlonej postaci. W wieńczącym kartuszu napis „QUEMADMODUM DESIDERAT CEVUS AD FONTES AQUARUM, ITA / DESIDETAT ANIMA MEA AD TE DEUS. Psalmo 41.”.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/59380c3c5759523ce6001110/WorkImage/5b4601b81051a19af8eb7766/5b4601b81051a19af8eb7766_blockSmall.jpg?rand=1714177583)
Podobne dzieła
Po tytule
Po kategorii
Po tagach
Po technice i materiale
![Zdjęcie nr 1: Balustrada ganku obiegająca ścianę zachodnią, północną i południową z malowanymi scenami Litanii Loretańskiej umieszczonymi w płycinach o różnorodnych kształtach, przeważnie stojącego prostokąta z modyfikacjami: o ściętych narożach, zamkniętych półkoliście, zamkniętych uszakami lub innych. Poszczególne osie wydzielone są pilastrami hermowymi, wspartymi na bazach i niskich cokołach. Podpory podtrzymują imposty zdobione rombami oraz niepełne belkowanie w postaci profilowanego gzymsu, wyłamanego na ich osi. Pod oraz ponad obrazami umieszczone są złocone napisy. Balustrada ujęta jest od dołu fantazyjnie wykrojonymi kartuszami, ozdobionymi kaboszonami i rautami. Struktura jest polichromowana na czarno, pilastry i detale na czerwono, ornamentyka i profilowania złocone oraz srebrzone. Poszczególne sceny opatrzone są napisami:
Na ścianie południowej, od lewej:
1. „S. VIRGO VIRGINVM, OR(A PRO NOBIS)”, „PANNO NAD PANNAMI, MODL(SIĘ ZA NAMI)”
2. „MATTER VIVENTIVM, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO ŻYJĄCYCH, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „MATER PVLCHRAE DILECTIONIS, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO JEZVSOWEJ MIŁOSCI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „MATER SANCTAE SPEI, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO S. NADZIEJI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
5. „MATER HONORIFICATA, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO PRZESŁAWNA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
6. „LIGNVUM VITAE, OR(A PRO NOBIS)”, „DRZEWO ŻYWOTA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „VENA VITAE, OR(A PRO NOBIS)”, „STRVMIENIV ŻYWOTA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „NAVIS INSTITORIS ETC, OR(A PRO NOBIS)”, „OKĘCIE CHLEB ŻŸWŸ NIOSACŸ, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
9. „FAVVS DISTILANS, OR(A PRO NOBIS)”, „SŁODKOŚCI PŁŸNACA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
10. „FONS SIGNATVS, OR(A PRO NOBIS)”, „ZDROJV ZAPIECZĘTOWANY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
11. „PVTEVS AQVARVM VIVENTIVM, OR(A PRO NOBIS)”, „STVDNICO WOD ŻŸWŸCH, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
12. „TORRENS MELLIS ET BVTYRI, OR(A PRO NOBIS)”, „POTOKV Z MIŁOSCIA CIEKACY: M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
13. „DOMVS SAPIENTIAE, OR(A PRO NOBIS)”, „DOMIE MADROSCI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
14. „SPECVLM SINE MACVLA, OR(A PRO NOBIS)”, „ZWIERCIADŁO BEZ ZMAZY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
Na ścianie zachodniej, od lewej:
1. „THRONVS SALAMONIC, OR(A PRO NOBIS)”, „TRON SALOMONA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
2. „MVLIER AMICTA SOLE, OR(A PRO NOBIS)”, „NIEWIASTA W SŁONCE ODZIANA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „PVLCHRA VT LVNA, OR(A PRO NOBIS)”, „PIEKNA JAK KSIEŻYC, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „ELECTA VT SOL, OR(A PRO NOBIS)”, „WYBRANA JAK SŁOŃCE, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
5. „HONORIFICENTIA POPVLI NOSTRI, OR(A PRO NOBIS)”, „PRZEDMIOT CZCI NARODU NASZEGO”
6. „VIRGA MOYSIS, OR(A PRO NOBIS)”, „LASKA MOJŻESZOWA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „CIVITAS REFVGII, OR(A PRO NOBIS)”, „MIASTO UCIECZKI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „CLYPEVS OMNIB, IN TE SPERATIB, OR(A PRO NOBIS)”, „TARCZA WSZYSTKICH TOBIE UFAJ[ĄCY]M”
9. „TVRRIS EBVRNEA, OR(A PRO NOBIS)”, „WIEŻO Z KOSCI SŁONIOWEJ M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
Na ścianie północnej, od lewej:
1. „TVRRIS DAVIDICA, OR(A PRO NOBIS)”, „WIEŻO DAWIDOWA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
2. „PARADISVS VOLVPTATIS, OR(A PRO NOBIS)”, „RAJU ROZKOSZY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „DESIDERIVM COLLIVEM ETERNORV, OR(A PRO NOBIS)”, „PRAGNIENIE PAGÓRKÓW WIECZny do, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „LILIVM INTER SPINAS, OR(A PRO NOBIS)”, „LILIA MIĘDZY CIERNIAMI”
5. „RVBVS ARDENS INCONBVSTVS, OR(A PRO NOBIS)”, „KRZAK OGNISTY CIERNIowy, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
6. „THALAMVS SPONSI, OR(A PRO NOBIS)”, „KOMNATA OBLUBIEŃCÓW, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „TABERNACVLVM FOEDERIS, OR(A PRO NOBIS)”, „NAMIOT PRZYMIERZA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „AVRORA CONSVRGENS, OR(A PRO NOBIS)”, „JUTRZENKA WSCHODZĄCA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
9. „SANCTVARIVM DEI, OR(A PRO NOBIS)”, „SANKTUARIUM BOGA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
10. „ARCA TESTAMENTI, OR(A PRO NOBIS)”, „ARKA PRZYMIERZA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
11. „PROPITIATORIVM ALTISSIMI, OR(A PRO NOBIS)”, „PRZEBŁAGANIE PRZEDWIECZNEGO, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
12. „GLORIA IERVSALEM, OR(A PRO NOBIS)”, „CHWAŁA JERUSALEM, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
13. „SOLVM GLORIA DEI, OR(A PRO NOBIS)”, „TRON CHWAŁY BOŻEJ, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
14. „REGINA CAELI, OR(A PRO NOBIS)”, „KRÓLOWA NIEBA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/59a3f97fed050f099cb97de9/WorkImage/5b44798b70d08872201b7e0c/5b44798b70d08872201b7e0c_home.jpg?rand=1714177583)
![Zdjęcie nr 1: Obraz w kształcie leżącego prostokąta zbliżonego do kwadratu z przedstawieniem bł. Michała Giedroycia. Kompozycja podzielona na pole główne oraz dwanaście okalających je scen ukazujących wątki z życia błogosławionego oraz jego cuda, ujęte w złote ramki w kształcie prostokątów o ściętych narożach. Centralne przedstawienie ukazuje bł. Michała Giedroycia, klęczącego przed ołtarzem, zwróconego trzy czwarte w lewo z rozłożonymi szeroko na boki rękami. Twarz podłużna z delikatnym zarostem, wokół głowy, złoty i kolisty nimb. Błogosławiony ubrany jest w biały habit, udrapowany w gęste, pionowe fałdy, u dołu rozłożony na podłodze. Na ramionach ma pelerynę z kapturem, a na piersi czerwone serce z krzyżem - godło zakonu marków. Po prawej stronie obrazu znajduje się krucyfiks i obraz Matki Boskiej, ustawione na ciemnozielonym, prostopadłościennym ołtarzu, który stoi na niskim, szarym, dwustopniowym cokole. Na prawym boku ołtarza znajduje się kartusz, zwieńczony mitrą książęcą z herbem Poraj w polu na czerwonym tle. Z ust Chrystusa na krucyfiksie biegnie złoty napis zawijający się na kształt banderoli: „MICHAEL ESTO PATIENS VSQ[?] AD MORTEM ET HABEBIS CORONAM VITAE”. Wnętrze, w którym usytuowana jest scena ma kolor ciemnobrunatny, po prawej stronie wisi czerwona kotara, a po lewej jest otwór okienny z miejskim widokiem, przedstawiający pożar i uciekających ludzi z dobytkiem. Nad sceną główną znajduje się inskrypcja w polu o kształcie leżącego prostokąta ze ściętymi narożami: „BEATVS MICHAEL GIEDROYC DVX LITHA / ORDINIS CANONICI FRATRVM DE PAENITENTIA / BEATORVM MARTIRVM SVB REGVLA D. AVG/STINI MILITANTIVM MIRACVLIS CLARVS / ET GLORIOSVS.” Po bokach inskrypcji widoczne są dwie sceny. Po lewej stronie wyrzucenie złego ducha z opętanej Katarzyny Rybitiwki vel Rybarki, mieszczki z ul. Wiślnej: „OBSSESAM A DEMONIO LIBERAVIT”, a po prawej bł. Michał Giedroyć klęczy przed krucyfiksem wymierzając sobie razy dyscypliną: „DISCIPLINAM AGIT”.
Wokół pola głównego rozmieszczone są poszczególne sceny z życia błogosławionego, opatrzone w górnych częściach ramek inskrypcjami. Od góry, po lewej stronie: przyjęcie habitu zakonnego przez Michała Giedroycia w klasztorze w Bystrzycy, opisana u góry napisem: „SVSCIPIT HABITVM”; pod spodem scena gaszenia pożaru kamienicy Śmieszkowskiej, naprzeciw kościoła św. Marka przez błogosławionego : „INCĒDIVM MAGNVM MITIGAVIT”. Kolejne przedstawienie ukazuje bł. Giedroycia przepowiadającego przyszłość dwóm chłopcom, przyprowadzonym przez rodziców (jeden z nich miał zostać złoczyńcą, drugi księdzem): „PROPHETIA DE DVOBVS FILLIS”. Następnie scena ukazuje przepowiadanie przyszłości mężczyźnie i kobiecie, scenie towarzyszy napis: „FVTVRA PRAENVNCIAT”. Kolejna to nękanie bł. Michała Giedroycia przez dwa demony w czasie modlitwy: „A DAEMONIBVS VEREERATVR”. Cykl z prawej strony obrazu rozpoczyna od góry przedstawienie narady braci zakonnych nad miejscem pochówku bł. Giedroycia: „MAGNO TOTIVS POPVLI CONCVRSV FVNVS B. MICHAELIS […VR]”. Poniżej, kolejna scena ukazuje uratowanie upadającego z konia mężczyzny, której towarzyszy ukazujący się w chmurach Giedroyć, nad przedstawieniem napis: „SANVS REMANSIT”. Następnym przedstawieniem jest cud uratowanie trzech topiących się mężczyzn za wstawiennictwem bł. Giedroycia: „SVBMERSVM LEVAVIT”. Kolejna scena ukazuje kobietę z omdlałym, przedwcześnie urodzonym dzieckiem na rękach, żonę w połogu i męża, którzy proszą o wstawiennictwo bł. Giedroycia: „ABORTIVM PEPERIT”. Ostatnia scena po tej stronie obrazu przedstawia chorych udających się po pomoc do grobu błogosławionego: „MVLTOS EGROTOS SANAT”. Obraz zawiera również w dolnej partii dwa portrety fundatorów, a pomiędzy nimi wizerunek, który przedstawia sześciu świętych krakowskiego kościoła XV wieku: św. Szymona z Lipnicy (w jasnobrązowym habicie bernardyńskim), św. Jana Kantego ubranego w czarną togę profesorską z białą załogą pod szyją – tzw. pelerynką, następnie bł. Michała Giedroycia w białym habicie kanoników regularnych od pokuty, dalej bł. Stanisława Kazimierczyka w stroju kanonika laterańskiego, sługę Bożego Izajasza Bonera (w ciemnym habicie augustiańskim) i Świętosława Milczącego (w sutannie i komży); u góry napis „FOELIX SECVLVM”, a u dołu data „1624”. Rama obrazu drewniana, malowana na czarno. Wokół astragal, w narożach i w środkowych częściach listew związane tasiemkami wiązki liści; u dołu niski cokół zakończony astragalem, a u góry analogicznie zdobiony rozbudowany gzyms.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5d0769457811c2aa4c9ea136/WorkImage/5d359bc9e176c63c7b8834ad/5d359bc9e176c63c7b8834ad_home.jpg?rand=1714177583)
Jak cytować?
Paulina Kluz, "Matka Boska z Dzieciątkiem", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło: https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-z-dzieciatkiem