Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Obraz św. Wojciecha został umieszczony w prostokątnym stiukowym obramieniu na zachodniej ścianie kaplicy Lubomirskich ponad arkadą z obrazem „Zamach na św. Karola Boromeusza”. Przynależy on do grupy wizerunków różnych świętych umieszczonych w podobnych obramieniach. Cechy formalne dzieła każą widzieć jego autora w rodzimym twórcy cyklu obrazów dekorujących wnętrze kaplicy ze scenami z życia św. Karola Boromeusza. Idąc za Michałem Kurzejem czas jego powstania można określić na trzecią ćwierć XVIII wieku.

Opis

Obraz uzyskał kształt leżącego prostokąta. Na tle złocistoszarych obłoków odsłaniających niewielką sekwencję pejzażową z motywem oddalonej budowli przedstawiono św. Wojciecha. Stojący święty został ukazany do kolan w ujęciu w trzech czwartych. Ma lekko uniesioną głowę skierowaną w stronę snopa świetlistych promieni wychodzących z szarobiałych obłoków. Prawą ręką podtrzymuje krzyż metropolitalny, włócznię oraz wiosło z piórem skierowane ku dołowi. W lewej natomiast trzyma otwartą księgę. Ubrany jest w strój pontyfikalny – fioletowoszarą sutannę, białą komżę i liturgiczną złotą kapę podbitą zielenią z nałożonym na niej paliuszem. Na głowie ma infułę zdobioną imitacją kamieni szlachetnych, a na rękach pontyfikalne rękawiczki dekorowane krzyżykiem. Jego twarz posiada rysy starszego mężczyzny z zakrzywionym nosem, lekko uśmiechniętymi ustami oraz czarnymi oczami. Okala ją długa, siwa broda.

Zarys problematyki artystycznej

Niepołomickie przedstawienie św. Wojciecha swoją genezą sięga późnośredniowiecznych wyobrażeń reprezentacyjnych tego świętego, np. na kwaterze skrzydła niezachowanego tryptyku wiązanego z Mistrzem Jerzym z lat 1517-1518 w kościele Świętego Krzyża w Krakowie, gdzie ukazano Wojciecha w stroju pontyfikalnym z wiosłem w ręce. W tym czasie też ostatecznie zdefiniowano jego podstawowe atrybuty – krzyż i paliusz arcybiskupi, włócznię i wiosło. Świętego najczęściej ukazywano w sutannie, komży i liturgicznej kapie oraz w infule, z wymienionymi wcześniej atrybutami, jak np. na miedziorycie Jacopa Laura „Św. Wojciech arcybiskup gnieźnieński, męczennik i patron Królestwa Polskiego”, Rzym 1602 lub na miedziorycie z oficyny Petera Overadta „Św. Wojciech”, Kolonia 1605-1606. W obu dziełach należy szukać wzoru dla obrazu św. Wojciecha w krakowskim kościele św. Wojciecha z 1611 lub 1636 roku. Ten zaś obraz mógł stanowić wzór dla podobnych wizerunków patrona Polski w środowisku małopolskim.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

K. Sinko-Popielowa, Kościół w Niepołomicach, "Rocznik Krakowski, 30, 1938, s. 106;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 51;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4. Miasto Kraków, cz. 3. Kościoły i klasztory śródmieścia 2, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1978, s. 205, il. 353;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 415;
E. Poche, Adalbert (Vojtěch) von Prag (von Gnesen)[w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 5, Ikonographie der Heiligen. Aaron bis Crescentianus, Herg. W. Braunfels, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1994, kol. 25-28;
R. Róg, Kościół w Niepołomicach, Kraków 1998, s. 61;
M. Giżyńska-Matecka, "Św. Wojciech", [w:] Wawel 1000-2000. Skarby archidiecezji krakowskiej, t. 2, red. J.A. Nowobilski, Kraków 2000, s. 70-71, il. 436;
R. Knapiński, A. Witkowska, Polskie Niebo. Ikonografia hagiograficzna u progu XVII wieku, Pelplin 2007, s. 159-161, il. 60, s. 211-213, il. 74;
M. Kurzej, Kaplica św. Karola Boromeusza przy kościele w Niepołomicach, [w:] Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. P. Krasny, M. Kurzej, Kraków 2013, s. 69;

Streszczenie

Obraz św. Wojciecha z trzeciej ćwierci XVIII wieku został umieszczony w prostokątnym stiukowym obramieniu na zachodniej ścianie kaplicy Lubomirskich ponad arkadą z obrazem „Zamach na św. Karola Boromeusza”. Przynależy on do grupy wizerunków różnych świętych umieszczonych w podobnych obramieniach. Pierwowzór obrazu należy widzieć w miedziorycie Jacopa Laura „Św. Wojciech arcybiskup gnieźnieński, męczennik i patron Królestwa Polskiego”, Rzym 1602 lub w miedziorycie z oficyny Petera Overadta „Św. Wojciech”, Kolonia 1605-1606.