Św. Urban, papież

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Oświęcim
Miejscowość
Grojec
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Wawrzyńca
Miejsce przechowywania
kościół
Identyfikator
DZIELO/14092
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
połowa XIX wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz najprawdopodobniej przeznaczony był do feretronu. Wtórnie oprawiony został zawieszony na ścianie kościoła.

Opis

Obraz uzyskał kształt stojącego prostokąta. Ujęty jest w drewnianą, profilowaną ramę. W centrum kompozycji przedstawiono w całej postaci stojącego papieża św. Urbana. Został on ukazany w kontrapoście z głową zwróconą w trzech czwartych w lewo. Wyciągniętą prawą ręką udziela błogosławieństwa, w lewej zaś trzyma ukośnie ułożony krzyż papieski o trzech belkach. Święty ma owalną, wręcz dziewczęcą twarz, pozbawioną zarostu, o rumianych policzkach i szeroko otwartych oczach oraz wydatnym, prostym nosie. Na głowie ma papieską tiarę, spod której na ramiona spływają długie brązowe włosy. Święty Urban został przedstawiony w bladoczerwonej kapie podbitej zielenią. Jej poły obszywa dekoracyjnie przedstawiona złocista borta, zaś spód złota frędzla. Kapa na piersiach jest spięta fibulą w kształcie złotego, woielopłatkowego kwiatu. Spod kapy widoczna jest biała alba o koronkowych wykończeniach pod szyją i na zakończeniu rękawów, zdobiona dodatkowo u spodu złotą taśmą. Na dole widać czubki czerwonych papieskich butów. Alba przepasana jest w pasie cingulum. Na piersiach postaci widoczna jest także czerwona stuła opadająca z jej ramion. Stuła obszyta jest złotą tasiemką, a przy końcach wykończona złocistą frędzlą i zdobiona równoramiennym krzyżykiem. Z prawej strony św. Urbana widoczna jest z profilu nieproporcjonalnie mała postać przyklękającego na lewe kolano rolnika. Mężczyzna w błagalnym geście ma wyciągnięte obie ręce w stronę świętego. Ma owalną twarz i krótkie brązowe włosy. Ubrany jest w biała koszulę i płócienne spodnie oraz dłuższy, zielony bezrękawnik taliowany w pasie. Na ziemi przy kolanie leży brązowy kapelusz. Obie postacie zostały przedstawione na tle ciemnego, burzowego nieba z zaznaczoną błyskawicą. Na dole na tle wzgórz rozciąga się łan złocistego zboża.

Zarys problematyki artystycznej

Przedstawienie św. Urbana z Grojca wpisuje się w bogatą ikonografię tego świętego, którego kult zaznaczył się na Podbeskidziu już pod koniec XV wieku. Świadczy o tym postać papieża umieszczona obok Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Marcina na zachowanej środkowej, późnogotyckiej tablicy tryptyku w Pisarzowicach, powstałego w początkach XVI wieku w krakowskim warsztacie Mistrza Rodziny Marii. W tym przypadku św. Urban został ukazany w całej postaci w stroju pontyfikalnym z księgą w ręku i leżącą na niej kiścią winogron, gdyż jest on szczególnym patronem chroniącym uprawy przed burzami. W XIX i w pierwszej połowie XX wieku św. Urbana ukazywano na tle burzy, którą ucisza, by w ten sposób ratować zbiory przed zniszczeniem przez nawałnicę. Do tego sposobu nawiązuje kompozycja z Grojca, którą później powtórzył w latach trzydziestych XX wieku Antoni Flasz Starszy na obrazie olejnym z wizerunkiem św. Urbana z chorągwi procesyjnej (obecnie na plebanii w Hecznarowicach). Ciekawym zagadnieniem ikonograficznym jest kobieca twarz św. Urbana i jego długie włosy na obrazie w Grojcu. Wszystko wskazuje na to, że miejscowy artysta posłużył się wzorem graficznym ukazującym nie tyle papieża, co personifikację Kościoła (Ecclesiae), która bardzo często występowała w osiemnastowiecznych i dziewiętnastowiecznych drukach dewocyjnych.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Widoczne są nieznaczne ubytki i przetarcia warstwy malarskiej oraz pożółkłe werniksy.

Literatura

K. Kunze, A. Thomas, Urban I, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, Bd. 8, Ikonographie der Helligen. Melitius bis Zweiundvierzig Martyrer. Register, Hrgs. W. Braunfels, Rom-Freiburg-Basel-Vien 1994, kol. 513-515;
R. Fischer-Wollpert: Leksykon papieży, Kraków 1996, s. 18;
J. Adamowicz, Mistrz Rodziny Marii. Dzieła malarstwa tablicowego jednego z krakowskich warsztatów cechowych przełomu XV i XVI wieku, Kraków 2018, s. 474-479.

Streszczenie

Obraz ze św. Urbanem, patronem chroniącym od burz i nawałnic powstał w pierwszej połowie XIX wieku i najprawdopodobniej przeznaczony był do feretronu. Wtórnie oprawiony został zawieszony na ścianie kościoła. Ciekawym zagadnieniem ikonograficznym jest kobieca twarz św. Urbana i jego długie włosy na obrazie w Grojcu. Wszystko wskazuje na to, że miejscowy artysta posłużył się wzorem graficznym ukazującym nie tyle papieża, co personifikację Kościoła (Ecclesiae), bardzo często występującą w osiemnastowiecznych i dziewiętnastowiecznych drukach dewocyjnych.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Św. Urban, papież", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-urban-papiez

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności