Św. Stanisław wskrzeszający Piotrowina

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Niepołomice
Miejscowość
Niepołomice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niepołomice
Parafia
Najświętszej Panny Marii i Dziesięciu Tysięcy Męczenników
Miejsce przechowywania
kościół, kaplica św. Karola Boromeusza (Lubomirskich)
Identyfikator
DZIELO/04806
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
trzecia ćwierć XVIII wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz „Św. Stanisław wskrzeszający Piotrowina” został umieszczony w prostokątnym obramieniu stiukowym na południowej ścianie kaplicy Lubomirskich ponad arkadą z obrazem „Św. Karol Boromeusz wstawia się u Matki Boskiej za duszami w czyśćcu cierpiącymi”. Przynależy on do grupy wizerunków różnych świętych umieszczonych w podobnych obramieniach. Cechy formalne dzieła każą widzieć jego autora w rodzimym twórcy cyklu obrazów dekorujących wnętrze kaplicy ze scenami z życia św. Karola Boromeusza. Idąc za Michałem Kurzejem, czas jego powstania można określić na trzecią ćwierć XVIII wieku.

Opis

Obraz uzyskał kształt leżącego prostokąta. We wnętrzu pomieszczenia o szarych ścianach ukazano scenę wskrzeszenia Piotrowina przez św. Stanisława ze Szczepanowa. Z lewej strony pomieszczenie otwiera się na rozpościerający się w głębi schematyczny pejzaż z motywem nachodzących na siebie wzgórz. Pośrodku przedstawiono w dwóch trzecich św. Stanisława, zwróconego w trzech czwartych w prawo. Święty w geście błogosławieństwa unosi prawą rękę nad wychylającym się w półpostaci z grobu Piotrowinem. W lewej ręce trzyma złoty pastorał zakończony wolutową krzywaśnią z motywem skręcającej się ulistnionej gałęzi. Jego twarz ma beżowo-szarawą karnację. Charakteryzują ją okrągłe i pełne policzki, wydatny nos, ciemnoczerwone usta i półprzymknięte powiekami oczy. Głowę biskupa okala świetlisty nimb. Święty jest ubrany w strój pontyfikalny – fioletowo-szarą sutannę, białą komżę, na której widać czarny mucet i złocistoczerwoną stułę. Na ramionach ma założoną czerwoną kapę podbitą zgniłozieloną tkaniną i lamowaną złotym obszyciem, a na głowie czerwonozłocistą infułę. Poniżej, z prawej strony św. Stanisława ukazany został do pasa, ze złożonymi w geście modlitwy dłońmi Piotrowin, wychylający się z prostokątnego grobu. Jego twarz ma szarobrunatną karnację. Na kościstej twarzy widać szeroko otwarte oczy i wydatny nos oraz usta okolone ciemnobrązowym zarostem. Piotrowin jest nagi, z założonym na głowę całunem spływającym na ramiona i plecy. Stanisławowi towarzyszą trzy postacie stojące po jego lewej stronie. Pierwszą jest duchowny zwrócony w trzech czwartych w prawo z lekko ugiętą w łokciu lewą ręką. Prawą trzyma na wysokości piersi. Ma owalną twarz z wydatnym czołem, szerokim nosem, ciemnymi oczami, wąskimi ustami, okoloną jasnobrązowymi włosami skręcającymi się w pukle. Ubrany jest w strój kanonicki – czarno-szarą sutannę, mucet i piuskę na głowie oraz białą komżę. Obok, z lewej strony ukazani zostali dwaj mężczyźni, z których pierwszy ujęty w całej postaci, zwrócony w trzech czwartych w prawo z lewą ręką przyciśniętą do piersi, ma na sobie szlachecki kontusz. Jego twarz jest owalna i ma zniekształcone rysy. Dominuje duże czoło i szeroki nos oraz czarne oczy i wydatne usta. Ma krótkie ciemnobrązowe włosy zaczesane w grzywkę. Stojący obok drugi mężczyzna widoczny jest tylko częściowo. Ukazany został z profilu z głową zwróconą w prawo. Ma zakrzywiony nos, ciemne oczy i duże, czerwone usta. Widoczny tylko fragmentarycznie strój jest koloru jasnobrązowego. W lewym, górnym rogu obrazu znajdują się złote promienie wyłaniające się z chmur, padające na postać św. Stanisława.

Zarys problematyki artystycznej

Niepołomicki obraz ze wskrzeszeniem Piotrowina odwołuje się do jednego z wydarzeń z legendy św. Stanisława. Biskup krakowski miał wskrzesić Piotrowina, aby ten zaświadczył przed królem Bolesławem Śmiałym, że Stanisław wszedł prawomocnie w posiadanie wsi należącej do Piotrowina. Wskrzeszony Piotrowin stał się głównym atrybutem w ikonografii św. Stanisława. Zastosowana przez lokalnego artystę kompozycja swoją genezą sięga do licznych przedstawień tego wydarzenia, które szczególnie popularne stały się na początku XVI wieku. Przykład tego typu wyobrażeń stanowi haftowana kwatera ze sceną wskrzeszenia Piotrowina na ornacie Piotra Kmity z około 1504 roku (Skarbiec katedry krakowskiej na Wawelu) lub skrzydło poliptyku w kościele parafialnym w Wieniawie z 1544 roku. W niepołomickiej kompozycji widać wpływ przetransponowanych wzorów graficznych, np. miedziorytu Jacopa Lauro – „Św. Stanisław”, Rzym 1600 i „Św. Stanisław biskup męczennik jako patron Królestwa Polskiego”, Rzym 1608 oraz miedziorytu „Św. Stanisław” z oficyny Petera Overadta, Kolonia 1605. W przywołanych przykładach świadkami cudu wskrzeszenia są osoby towarzyszące, w tym jedna ubrana w polski strój szlachecki. Modyfikacja przywołanych wzorów graficznych zaowocowała licznymi przedstawieniami malarskimi, jak np. obraz „Św. Stanisław” Tyburcjusza Nowakowicza z około 1627 roku (Częstochowa, klasztor Paulinów) lub „Wskrzeszenie Piotrowina” Jana Drużela z 1647 roku (Sieradz, klasztor podominikański).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

K. Sinko-Popielowa, Kościół w Niepołomicach, "Rocznik Krakowski, 30, 1938, s. 106;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 51;
T. Dobrowolski, Sztuka Krakowa, Kraków 1959, s. 201, ryc. 111;
M. Walicki, Renesansowy poliptyk wieniawski, Warszawa 1960, il. 5;
M. Walicki, W. Tomkiewicz, A. Ryszkiewicz, Malarstwo Polskie. Manieryzm-barok, Warszawa 1971, s. 334-345, il. 82-83;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 415;
F. Tschochner, Stanislaus von Krakau, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 8, Ikonographie der Helligen. Melitius bis Zweiundvierzig Martyrer. Register, Hrsg. W. Braunfels, Rom-Freiburg-Basel-Vien 1994, kol. 389-392;
R. Róg, Kościół w Niepołomicach, Kraków 1998, s. 61;
R. Knapiński, A. Witkowska, Polskie Niebo. Ikonografia hagiograficzna u progu XVII wieku, Pelplin 2007, s. 106, il. 36, s. 171-173, il. 63, s. 223, il. 77;
M. Kurzej, Kaplica św. Karola Boromeusza przy kościele w Niepołomicach, [w:] Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. P. Krasny, M. Kurzej, Kraków 2013, s. 69.

Streszczenie

Pochodzący z trzeciej ćwierci XVIII wieku obraz „Św. Stanisław wskrzeszający Piotrowina” został umieszczony w prostokątnym obramieniu stiukowym na południowej ścianie kaplicy Lubomirskich ponad arkadą z obrazem „Św. Karol Boromeusz wstawia się u Matki Boskiej za duszami w czyśćcu cierpiącymi”. Przynależy on do grupy wizerunków różnych świętych umieszczonych w podobnych obramieniach. Zastosowana przez lokalnego artystę kompozycja swoją genezą sięga do licznych przedstawień tego wydarzenia, które szczególnie popularne stały się na początku XVI wieku wraz z dynamicznie rozwijającym się kultem krakowskiego męczennika. W niepołomickiej kompozycji widać wpływ przetransponowanych wzorów graficznych, np. miedziorytu Jacopa Lauro – „Św. Stanisław”, Rzym 1600 i „Św. Stanisław biskup męczennik jako patron Królestwa Polskiego”, Rzym 1608 oraz miedziorytu „Św. Stanisław” z oficyny Petera Overadta, Kolonia 1605.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Św. Stanisław wskrzeszający Piotrowina", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-stanislaw-wskrzeszajacy-piotrowina

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności