Św. Marcin z Tours

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Brzeszcze
Miejscowość
Jawiszowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Marcina
Miejsce przechowywania
ołtarz główny, obraz na zasuwie
Identyfikator
DZIELO/12968
Kategoria
obraz
Czas powstania
druga połowa XIX wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 142 cm
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz św. Marcina z Tours, patrona kościoła w Jawiszowicach, powstał w drugiej połowie XIX wieku. Został umieszczony na zasuwie głównego obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem w ołtarzu głównym.

Opis

Obraz uzyskał kształt stojącego prostokąta. W centrum ukazano całopostaciowe przedstawienie św. Marcina z Tours jako biskupa. Święty został wyobrażony frontalnie w nieznacznym kontrapoście z lekkim skłonem głowy w prawo. W lewej ręce trzyma pastorał, prawą natomiast unosi na wysokości piersi w geście błogosławieństwa. Jest to dojrzały mężczyzna o pociągłej twarzy otoczonej brązowym, kędzierzawym zarostem i włosami. Ma wyraziste oczy o spojrzeniu skierowanym ku górze, zmarszczone brwi, prosty, wydatny nos i usta. Ubrany jest w niebieską sutannę i mucet z czerwonymi guzikami i obszywkami. Spod rozpiętego od dołu mucetu widoczna jest biała komża z koronkowym obszyciem u spodu i cynobrowa stuła dekorowana ornamentem roślinnym. Nieznacznie rozszerzone końce stuły dekorują złociste krzyżyki. Na ramionach święty ma ubraną kapę liturgiczną, spod której widoczny jest na piersi złoty krzyż pektoralny. Cynobrowa kapa podbita jasnym fioletem spięta jest pod szyją kosztowną fibulą z klejnotem. Jej poły dekoruje złocisty ornament roślinny, a obramienia szeroka, złocista borta z motywem grzebykowania. Święty Marcin ma na głowie bladoniebieską infułę ze złocistym cirkulusem i podobnym obszyciem krańców zdobionych grzebykowaniem. Na środku infuły widoczny jest oprawiany w złoto klejnot. Jego głowę otacza świetlisty nimb przechodzący w jasną poświatę. Biskup na rękach ma ubrane cynobrowe rękawiczki pontyfikalne z rozszerzonymi limbusami zdobionymi krzyżykami równoramiennymi. Na serdecznym palcu prawej ręki widoczny jest pierścień biskupi z szafirem otoczonym brylancikami. Spod sutanny wystają czubki złocistych butów pontyfikalnych także zdobionych krzyżykami. Trzymany przez niego złoty pastorał zakończony jest krzywaśnią utworzoną z wygiętej wici akantowej z czteropłatkowym kwiatem w środku. W lewym dolnym rogu obrazu u stóp św. Marcina siedzi na kamiennych płytach pokrywających ziemię żebrak. Jego postać jest zmniejszona w stosunku do świętego. Jest to starszy mężczyzna o siwiejącym zaroście i włosach zaczesanych z przedziałkiem na środku głowy. Prawą ręką wspiera się o ziemię, przyciskając drewniany kostur. Lewą natomiast przykłada do piersi. Głowę i swoje spojrzenie kieruje w stronę stojącego biskupa. Żebrak ma pociągłą twarz o czole pokrytym zmarszczkami, wydatny, prosty nos i usta. Okrywa go jasnobrązowy łachman odsłaniający lewe ramię i fragment torsu. Przed nim leży na posadzce drewniane, płaskie naczynie z dłuższym uchwytem. Żebrak został ukazany na tle brunatnej ściany, której górną część okrywają jasnobrunatne i błękitnawe obłoki stanowiące tło dla postaci Marcina. Na obłokach z lewej strony widać nieproporcjonalnie małą postać Chrystusa. Zbawiciel siedząc na obłokach trzyma oparty o prawe ramię drewniany krzyż. Jego głowę otaczają brązowe włosy spływające na ramiona i broda. Twarz jest owalna z różowymi policzkami i wyraźnym nosem i ustami. Na jego dłoniach, boku i stopach widoczne są rany po męce. Postać Chrystusa okrywa czerwony, rozwiany całun odsłaniający jego nagi tors. U stóp Zbawiciela widoczne są dwie uskrzydlone główki aniołków o pucułowatych twarzach, rumianych policzkach i jasnych włosach. W prawym rogu obrazu u stóp św. Marcina leży charakterystycznie wygięty łuk, antyczny kirys oraz hełm ze szkarłatnym pióropuszem. Z tyłu widać bryłę kościoła z wyodrębnioną wieżą, nawą i prezbiterium, nakrytymi czerwoną dachówką.

Zarys problematyki artystycznej

Święty Marcin w Jawiszowicach został ukazany jako biskup spotykający żebraka, pod postacią którego ukrył się Chrystus. Zbawiciel obdarowany przez św. Marcina połą płaszcza ukazał się Marcinowi we śnie, dziękując wobec aniołów za ten dar. Fakt ten miał miejsce, kiedy Marcin był jeszcze rzymskim żołnierzem, do czego nawiązuje obecność antycznego kirysu, hełmu i łuku. Natomiast strój biskupi oraz bryła kościoła odnoszą się już do etapu, kiedy św. Marcin został biskupem Tours. Wizerunek, mimo iż kostiumologicznie nawiązuje do drugiej połowy XVIII wieku, powstał w drugiej połowie XIX wiek, za czym m.in. przemawia charakterystyczne grzebykowanie dekorujące bortę kapy oraz infułę. Ten sposób dekorowania staje się popularny w drugiej połowie XIX wieku. Także na warsztat lokalny z tego czasu wskazuje sposób kształtowania postaci Chrystusa, żebraka i uskrzydlonych główek aniołków. Miejscowy artysta posłużył się zapewne starszym wzorem graficznym, który wykorzystał anonimowy malarz tworząc około 1756 roku obraz ze św. Marcinem jako biskupem do głównego ołtarza w kościele parafialnym pw. św. Marcina w Radziechowach na Żywiecczyźnie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację obrazu wykonano podczas prac przy ołtarzu głównym w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku.

Literatura

Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, t. 3, Powiat Żywiecki. Województwo krakowskie, opr. Jerzy Szablowski, Warszawa 1948, s. 139-140;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 14;
R. Kalinowski, Ecclesia Sancti Martini Jawiszowice, Kraków 2017, s. 79-93.

Streszczenie

Obraz św. Marcina z Tours, patrona kościoła w Jawiszowicach, powstał w drugiej połowie XIX wieku. Został umieszczony na zasuwie głównego obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem w ołtarzu głównym. Święty został ukazany jak obdarowuje żebraka, którym okazał się być Chrystus. Miejscowy artysta posłużył się starszym wzorem graficznym, wykorzystanym około 1756 roku przy powstaniu obrazu ze św. Marcinem jako biskupem do głównego ołtarza w kościele parafialnym pw. św. Marcina w Radziechowach na Żywiecczyźnie.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Św. Marcin z Tours", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2025, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-marcin-z-tours-4

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności