Św. Klemens rzymski

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
chrzanowski
Gmina
Babice
Miejscowość
Babice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Babice
Parafia
Wszystkich Świętych
Miejsce przechowywania
kościół, nawa
Identyfikator
DZIELO/00449
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
początek XVII wieku
Technika i materiał
olej na płótnie
Wymiary podstawowe
szerokość – 80 cm (bez ramy)
wysokość – 150 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Według miejscowej tradycji obraz został przeniesiony z kaplicy w pobliskim zamku Lipowiec, będącego własnością biskupów krakowskich. Być może ocalały po pożarze w 1629 roku wizerunek św. Klemensa został zabrany ze zniszczonego budynku. Wysokie walory artystyczne dzieła zdają się potwierdzać, iż pierwotnie mógł on stanowić własność biskupów krakowskich. Zapisy w inwentarzu parafialnym dotyczą także powojennej konserwacji obrazu.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta, w prostych, drewnianych, pozłacanych ramach. Postać świętego zajmuje prawie całe pole obrazu. Stoi on w lekkim kontrapoście, z lewą nogą wysuniętą do przodu. Ma twarz starszego mężczyzny z siwą brodą i wąsami, nos długi i wydatny, oczy ciemne, przenikliwe. Na głowie tiara zdobiona szlachetnymi kamieniami oraz perłami. Wokół głowy złocisty nimb. Święty jest ubrany w białą, marszczącą się w drobne fałdki rokietę, wykończoną ząbkami z haftem. Na rokiecie czerwona mozetta zapinana na małe guziki. W pasie złoty łańcuch z krzyżem. Okrycie wierzchnie stanowi złota kapa z czerwoną podszewką, spięta pod szyją ozdobną klamrą. Jej boki są wyszywane perłami. Na rękach papież ma długie, białe rękawiczki pontyfikalne z krzyżami na końcach. W prawej, opuszczonej ręce trzyma opartą o ziemię dwuzębną kotwicę. W lewej ręce krzyż papieski na długim drzewcu. Słabo widoczne tło stanowi górsko-morski krajobraz. Ziemia na pierwszym planie brunatna z ubogą roślinnością. Po bokach, od dołu ku górze niewielkie, słabo widoczne sceny figuralne przedstawiające epizody z żywota św. Klemensa. Po lewej stronie obrazu klęcząca i modląca się wśród skał postać świętego, powyżej dwóch pracujących mężczyzn, baranek oraz w oddali, na morzu, statek z opuszczonymi żaglami. Po prawej stronie ptak siedzący na gałęzi, dalej budynek unoszony przez parę aniołów, powyżej trzy postaci stojące nad urwistym brzegiem morskim, zrzucające półnagiego mężczyznę z kotwicą uwieszoną u szyi ze skały. W głębi wieża na rzucie kwadratu. Tło wraz ze sztafażem zielono-szare, niebo szare. Kolorystyka całości pociemniała, stonowana.

Zarys problematyki artystycznej

Z początkiem XVII wieku na terenie Małopolski rozwijała się gałąź malarstwa podporządkowana przede wszystkim snycerstwu ołtarzowemu. Głównym jej założeniem był wotywny charakter przedstawień. Jak zauważyli Marian Kornecki i Tadeusz Chrzanowski, „jest to epoka przede wszystkim dobrego, przeciętnego rzemiosła, które stara się sprostać coraz liczniejszym zamówieniom”. Nie jest to okres charakteryzujący się powstawaniem dzieł szczególnie wybitnych, pojawiają się jednak zabytki o znacznych walorach artystycznych. Spośród zachowanych obrazów ołtarzowych tego okresu, charakteryzującego się jeszcze niejednokrotnie tendencjami malarsko-kompozycyjnymi minionej epoki, zdecydowanie wyróżnia się wizerunek św. Klemensa w kościele w Babicach, jako dzieło zdecydowanie dojrzałe warsztatowo, prezentujące wysoki poziom artystyczny. Jak dotąd nie został on przyporządkowany konkretnemu twórcy bądź ośrodkowi. Pod względem kompozycyjnym, w sposobie upozowania sylwetki świętego, modelunku szat oraz opracowaniu pejzażowego tła w pewnym stopniu wydaje się do niego nawiązywać obraz w kościele w Olkuszu, ukazujący św. Mikołaja biskupa.

Święty Klemens papież (od ok. 88) i męczennik, zmarł około 97 roku. Jego imię z języka łacińskiego znaczy tyle co łagodny, łaskawy. Według tradycji był trzecim po św. Piotrze papieżem, który miał mieć jeszcze bezpośredni kontakt z apostołami. Najprawdopodobniej był on żydowskim niewolnikiem, którego wyzwolił rzymski patrycjusz Klemens – za co z wdzięczności przyszły papież przybrał jego imię. Według niektórych świadectw został wygnany na Krym (Chersones) przez cesarza Trajana, gdzie, ciężko pracując w tamtejszych kamieniołomach marmuru, miał podtrzymywać na duchu zesłanych tam chrześcijan. Został za to skazany na śmierć przez utopienie w Morzu Czarnym. W 868 roku jego szczątki miały zostać znalezione przez przebywających w okolicy św. Cyryla i św. Metodego. Misjonarze przekazali je w Rzymie papieżowi Hadrianowi II, który złożył je w bazylice dedykowanej świętemu.
Na terenie Polski św. Klemens cieszył się szczególnym kultem zwłaszcza na obszarze południowym, gdzie powstało kilka sanktuariów i kościołów pod jego wezwaniem.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, silnie spękana warstwa malarska.

Literatura

Szablowski Jerzy, Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, z. 4: Powiat chrzanowski, Warszawa 1952, s. 4.
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Sztuka ziemi krakowskiej, Kraków 1982, s. 298-302.
Zaleski Wincenty, Święci na każdy dzień Łódź, 1989, s. 730-731.
Fros Henryk, Sowa Franciszek, Księga imion i świętych, t. 3, Kraków 1998, sp. 490-491.

Streszczenie

Wizerunek cieszącego się na terenie Małopolski kultem św. Klemensa papieża stanowi przykład wysokiej klasy i odosobnionego na tym obszarze dzieła o cechach malarstwa połowy XVII wieku.

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Biała karta WUOZ z 1995 r.
Ikonografia i negatywy fotograficzne: Archiwum PSOZ w Katowicach, nr 32727
Inwentarz kościoła parafialnego w Babicach, 1982 (autor powołuje się na wcześniejsze źródła).
Kronika parafii babickiej (wpisy od końca XIX w. do 1966 r.), przechowywana na probostwie.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Św. Klemens rzymski", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-klemens-rzymski

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności