Św. Karol Boromeusz rozdaje jałmużnę

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Niepołomice
Miejscowość
Niepołomice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niepołomice
Parafia
Najświętszej Panny Marii i Dziesięciu Tysięcy Męczenników
Miejsce przechowywania
kościół, kaplica św. Karola Boromeusza (Lubomirskich)
Identyfikator
DZIELO/04802
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
trzecia ćwierć XVIII wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz „Św. Karol Boromeusz rozdaje jałmużnę” przynależy do cyklu wizerunków z życia św. Karola Boromeusza, umieszczonych w polu bocznym każdej ze ścian kaplicy Lubomirskich w Niepołomicach. Obrazy zasłaniają starsze malowidła ścienne. Zostały uznane przez Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego za część pierwotnej dekoracji wnętrza kaplicy. Krystyna Sinko-Popielowa ich powstanie łączyła z restauracją kaplicy w 1738 roku oraz powstaniem w niej ołtarza. Michał Kurzej odrzucił tę datację z racji występowania w ołtarzu kaplicy i na obrazach ornamentu rocaille'owego. Integralną cześć z obrazem stanowią inskrypcje – łacińska umieszczona na archiwolcie wnęki i wierszowana polska, znajdująca się pod obrazem na dolnej krawędzi niszy.

Opis

Obraz uzyskał kształt stojącego prostokąta zamkniętego łukiem pełnym. Na tle komnaty o brązowych ścianach, z widoczną po prawej stronie arkadą otwierającą się na kolejne pomieszczenie, ukazany został św. Karol Boromeusz rozdający jałmużnę ubogim. Świętego przedstawiono w całej postaci, zwróconego w trzech czwartych w prawo. Lewą ręką sięga po pieniądze z zielonej szkatuły leżącej na stole obok, prawą natomiast wyciąga w kierunku ubogich. Ze szkatuły wysuwa się purpurowa chusta. Święty Karol Boromeusz ma owalną twarz o prostym nosie, lekko uśmiechniętych ustach, półprzymkniętych oczach, okoloną ciemnobrązowymi, krótkimi włosami. Ubrany jest w strój kardynalski: purpurową sutannę, mucet i piuskę oraz białą komżę. Jego głowę otacza świetlisty nimb. Po jego lewej stronie widoczny jest stół, przykryty sięgającym ziemi białym obrusem ze złotymi frędzlami. Ustawiono na nim drewniany krucyfiks, księgę oraz wspomnianą zieloną szkatułę. Za postacią świętego widoczny jest ozdobny fotel o wysokim zaplecku z zielonym obiciem. Po prawej stronie świętego w wejściu do komnaty przedstawiono w całej postaci żebraków. Pierwszy mężczyzna zwrócony jest profilem w lewo. Wyciąga prawą rękę po pieniądze podawane mu przez świętego, wspierając się lewą dłonią na kosturze. Ma twarz o ciemnobrązowej karnacji, okoloną ciemną, długą brodą. Głowę ma przewiązaną białą chustą. Postać ubrana jest w brunatną tunikę sięgającą kolan oraz czarne buty. Drugi mężczyzna, wspierający się na kosturze, zwrócony jest w trzech czwartych w lewo. Niewidoczna jest jego lewa ręka. Lewą nogę ma uciętą poniżej kolana i zabandażowaną. Powyżej kolana ma owiniętą białym opatrunkiem prawą nogę. Jego twarz jest owalna o ciemnobrązowej karnacji. Przedstawiony został boso w grynszpanowej tunice przewiązanej w pasie i sięgającej kolan, odsłaniającej prawe ramię. Powyżej sceny namalowano podwieszoną, złoto-umbrową kotarę ze złotymi frędzlami.
Ponad obrazem na archiwolcie arkady znajduje się czerwony łaciński napis: „Qui aurum diligit, non iustisificabitur Eccles[iastes] Cap[ut] 31 vers[us] 5”. Natomiast na dolnej krawędzi wnęki napis polski, także wykonany rubrą: „Złoto ubogim Karol ze szkatuły daye / znać ze złotem do nieba nikt się nie dostaye”.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz „Św. Karol Boromeusz rozdaje jałmużnę” jest przeciętnym dziełem lokalnego artysty. Malarz w komponowaniu obrazu mógł się inspirować przetransponowanym wzorem tradycyjnego portretu reprezentacyjnego np. biskupa Andrzeja Lipskiego (zm. 1631) lub kardynała Jana Alberta Wazy (zm. 1634), bądź też biskupa Jakuba Zadzika (zm. 1642) z krużganków klasztoru Franciszkanów w Krakowie, za czym przemawia kompozycja postaci św. Karola Boromeusza oraz towarzyszące mu elementy, takie jak okryty tkaniną stół, na którym stoi krucyfiks oraz motyw kotary. Jednocześnie w układzie postaci św. Karola Boromeusza widoczne są echa wzoru, którym posłużył się Michelangelo Palloni w scenie „Św. Karol Boromeusz rozdaje jałmużnę” na sklepieniu dawnej kaplicy seminaryjnej w Łowiczu z około 1695 roku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

K. Sinko-Popielowa, Kościół w Niepołomicach, "Rocznik Krakowski, 30, 1938, s. 106;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 51;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4. Miasto Kraków, cz. 2. Kościoły i klasztory śródmieścia 1, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1971, s. 123, il. 407-409;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 415;
R. Róg, Kościół w Niepołomicach, Kraków 1998, s. 61;
K. Smith, F. Tschochner, Karl Borromäus, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 7, Ikonographie der Heiligen. Innozenz bis Melchisedech, hersg. W. Braunffels, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1994, kol. 273-275;
M. Kurzej, Kaplica św. Karola Boromeusza przy kościele w Niepołomicach, [w:] Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. P. Krasny, M. Kurzej, Kraków 2013, s. 68-69;
M. Hankus, Życie i chwała niebieska św. Karola Boromeusza w malowidłach Michelangela Palloniego w kaplicy seminaryjnej w Łowiczu, [w:] Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. P. Krasny, M. Kurzej, Kraków 2013, s. 99-109, il. 8.

Streszczenie

Obraz z przedstawieniem św. Karola Boromeusza rozdającego jałmużnę przynależy do cyklu wizerunków z legendą tego świętego z trzeciej ćwierci XVIII wieku, umieszczonych w polach bocznych każdej ze ścian kaplicy Lubomirskich w Niepołomicach. Jest to dzieło lokalnego malarza o przeciętnych zdolnościach artystycznych, co widać także w pozostałych obrazach cyklu. Być może kompozycja obrazu była wzorowana na reprezentacyjnych portretach biskupów krakowskich znajdujących się w klasztorze Franciszkanów w Krakowie.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Św. Karol Boromeusz rozdaje jałmużnę", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-karol-boromeusz-rozdaje-jalmuzne

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności