Św. Karol Boromeusz posługujący chorym na zarazę

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Niepołomice
Miejscowość
Niepołomice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niepołomice
Parafia
Najświętszej Panny Marii i Dziesięciu Tysięcy Męczenników
Miejsce przechowywania
kościół, kaplica św. Boromeusza (Lubomirskich)
Identyfikator
DZIELO/04820
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
trzecia ćwierć XVIII wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz „Św. Karol Boromeusz posługujący chorym na zarazę” przynależy do cyklu wizerunków z życia św. Karola Boromeusza, umieszczonych w polu bocznym każdej ze ścian kaplicy Lubomirskich w Niepołomicach. Obrazy zasłaniają starsze malowidła ścienne, przez Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego zostały uznane za część pierwotnej dekoracji wnętrza kaplicy. Krystyna Sinko-Popielowa ich powstanie łączyła z restauracją kaplicy w 1738 roku oraz powstaniem nastawy ołtarzowej. Michał Kurzej odrzucił tę datację z racji występowania w ołtarzu kaplicy i na obrazach ornamentu rocaille'owego. Integralną cześć z obrazem stanowią inskrypcje – łacińska umieszczona na archiwolcie wnęki i wierszowana polska, znajdująca się pod obrazem na dolnej krawędzi niszy.

Opis

Obraz wykonano w kształcie stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem pełnym. Na pierwszym planie wyobrażono spieszącego z kapłańską posługą na rzecz chorych na dżumę św. Karola Boromeusza. Święty zwrócony jest w trzech czwartych w prawo, został przedstawiony z twarzą ukazaną z profilu. Prawą rękę unosi na wysokość piersi w geście błogosławieństwa, w lewej trzyma drewniany krucyfiks. Ma twarz o lekko zniekształconych rysach bez zarostu z wydatnym, okrągłym czołem, dużym zakrzywionym nosem, jasnoczerwonymi ustami oraz półprzymkniętymi oczami, okoloną krótkimi, brązowymi włosami. Głowę otacza świetlisty nimb. Święty ubrany jest w purpurową sutannę, mucet, piuskę, białą komżę oraz złotą stułę przewieszoną przez ramiona. Za nim, po lewej stronie, przedstawiono towarzyszącego mu młodego księdza w czarnej sutannie i białej komży. Duchowny w prawej ręce trzyma kropidło, a w lewej kociołek z wodą święconą. Ma twarz o beżowo-szarej karnacji z szerokim nosem, ciemnymi oczami i jasnoczerwonymi ustami. Jego brązowe włosy opadające puklami na ramiona zaczesane są za uszy. Po prawej stronie ukazano trzech leżących mężczyzn zarażonych dżumą, do których zwraca się święty. Mężczyzna przedstawiony najbliżej św. Karola leży z lekko ugiętymi w kolanach nogami i ze skrzyżowanymi rękami na piersi. Ma twarz o zniekształconych rysach, z ciemnobeżowo-brązową karnacją, półprzymkniętymi oczami, lekko zakrzywionym nosem, brązowymi ustami, okoloną krótkimi brązowymi włosami. Ubrany jest w bladoniebieską koszulę z rękawami sięgającymi jego łokci i jasne spodnie odsłaniające kolana. Oparty jest o tylko częściowo widoczne za nim dwie leżące postacie, być może już zmarłe, w podobnych koszulach z zamkniętymi oczami. Na drugim planie widać cztery rozrzucone ciała leżące na niskich pagórkach z dwoma drewnianymi dachami. Z lewej strony dwie postacie niosą ciało na noszach. Tłem dla całej kompozycji jest pejzaż z rozłożystym drzewem, rosnącymi w oddali w rzędzie cyprysami i zaroślami, domami po prawej oraz kościołem na planie centralnym z kopułą i latarnią po lewej. Ponad obrazem na archiwolcie stiukowej arkady widnieje czerwony napis: „Infirmos curate Mat[theus]: Ca[put] 10 vers[us]: 8”. Natomiast podobny napis w języku polskim znajduje się na dolnej krawędzi niszy: „Zarażonym powietrzem. Karol usługuje / Że się nie boi śmierci Męstwo pokazuje”.

Zarys problematyki artystycznej

Przedstawienie z Niepołomic wpisuje się w szereg przedstawień ukazujących św. Karola Boromeusza spieszącego z posługą kapłańską na rzecz chorych na dżumę. Elementami konstytuującymi tę scenę jest zazwyczaj św. Karol Boromeusz, któremu towarzyszy duchowny lub duchowni oraz leżący chorzy. W ten sposób to wydarzenie zilustrował np. Camillo Landriani zwany Il Duchino w serii obrazów ze scenami z życia i cudów św. Karola Boromeusza w katedrze w Mediolanie z 1602 roku, Sigismundo Caula na obrazie ze sceną „Św. Karol Boromeusz udziela Komunii św zarażonym” z 1676 roku (Modena, Galleria Estense), czy na gruncie polskim Michelangelo Palloni na sklepieniu dawnej kaplicy seminaryjnej w Łowiczu z około 1695 roku, także ukazując św. Karola udzielającego Komunii Świętej. Malarz pracujący w Niepołomicach zapewne inspirował się włoskim wzorem, za czym przemawia obecność cyprysów oraz budowli centralnej nakrytej kopułą z latarnią. Można w niej widzieć centralną kaplicę San Gregorio stojącą na środku Wielkiego Lazaretu w Mediolanie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

K. Sinko-Popielowa, Kościół w Niepołomicach, "Rocznik Krakowski, 30, 1938, s. 106;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 51;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4. Miasto Kraków, cz. 2. Kościoły i klasztory śródmieścia 1, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1971, s. 24, il. 385.
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 415;
K. Smith, F. Tschochner, Karl Borromäus, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 7, Ikonographie der Heiligen. Innozenz bis Melchisedech, hersg.W. Braunfels, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1994, kol. 273-275;
R. Róg, Kościół w Niepołomicach, Kraków 1998, s. 61;
M. Kurzej, Kaplica św. Karola Boromeusza przy kościele w Niepołomicach, [w:] Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. P. Krasny, M. Kurzej, Kraków 2013, s. 68-69;
M. Hankus, Życie i chwała niebieska św. Karola Boromeusza w malowidłach Michelangela Palloniego w kaplicy seminaryjnej w Łowiczu, [w:] Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. P. Krasny, M. Kurzej, Kraków 2013, s. 99-109, il. 9 i 10.

Streszczenie

Obraz „Św. Karol Boromeusz posługujący chorym na zarazę” przynależy do cyklu wizerunków z życia św. Karola Boromeusza z trzeciej ćwierci XVIII wieku, umieszczonych w polu bocznym każdej ze ścian kaplicy Lubomirskich w Niepołomicach. Przedstawienie z Niepołomic wpisuje się w szereg przedstawień ukazujących św. Karola Boromeusza spieszącego z posługą kapłańską na rzecz chorych na dżumę. Elementami konstytuującymi tę scenę jest zazwyczaj św. Karol Boromeusz, któremu towarzyszy duchowny lub duchowni oraz leżący chorzy. Niepołomicki artysta do swojej kompozycji musiał czerpać inspirację z włoskiego wzoru graficznego.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Św. Karol Boromeusz posługujący chorym na zarazę", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-karol-boromeusz-poslugujacy-chorym-na-zaraze

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności