Sakramentarium

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Gdów
Miejscowość
Gdów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niegowić
Parafia
Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Kościół
Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Miejsce przechowywania
południowa ściana prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/01363
Kategoria
sakramentarium
Ilość
1
Czas powstania
2. ćwierć XVI wieku
Technika i materiał
kamień (piaskowiec sobolewski), techniki kamieniarskie, polichromia, pozłocenie; żelazo kute
Wymiary podstawowe
szerokość – 104,5 cm
wysokość – 164 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Sakramentarium wzmiankowane było po raz pierwszy w aktach wizytacji z 1596 roku, powstało zaś nieco wcześniej, najpewniej w drugiej ćwierci XVI wieku. Jednak przy okazji kolejnej wizytacji w 1629 roku wspomniano drewniane tabernakulum znajdujące się w ołtarzu głównym, co świadczy o tym, że sakramentarium przestało wówczas pełnić swoją funkcję ściennego tabernakulum. Było to zgodne z zaleceniami soboru trydenckiego nakazującymi przechowywanie Najświętszego Sakramentu w tabernakulum na głównym ołtarzu świątyni.

Opis

Sakramentarium architektoniczne, w formie aediculi, na podstawie przyjmującej kształt parapetu podtrzymywanego przez dwie konsole, pomiędzy którymi w kartuszu znajduje się rzeźbiony herb Prus I. Flankowane jest pilastrami o głowicach jońskich i trzonach dekorowanych rytą groteską, dźwigającymi pełne belkowanie z silnie wysuniętym gzymsem dekorowanym kostkowaniem. Fryz ze złoconą inskrypcją „ECCE PANIS ANGELORVUM”. W polu głównym znajduje się półkolista arkada wsparta na toskańskich pilastrach, podzielona gzymsem na dwie części, w dolnej znajdują się kute drzwiczki w formie stojącego prostokąta, w górnej, w tympanonie pozłacany, owalny medalion z płaskorzeźbioną półpostacią błogosławiącego Chrystusa trzymającego kulę zwieńczoną krzyżem. W przyłuczach arkady ryta arabeska. Sakramentarium polichromowane w kolorze blado różowym z pozłacanymi detalami.

Zarys problematyki artystycznej

Sakramentarium (armarium, sakrarium) było to tabernakulum ścienne, w którym przechowywano Eucharystię, występujące od XII do początku XVII wieku. Nowożytne sakramentaria często przybierały formę aediculi wspartej na konsolach, ujętej kolumnami lub pilastrami dźwigającymi belkowanie, często zamknięte przyczółkiem.
W literaturze sakramentarium gdowskie uważane jest za wyjątkowe dzieło kamieniarki renesansowej, którego wykonanie wiązane jest z warsztatem Bartolomeo Berecciego, architekta i rzeźbiarza włoskiego pochodzenia, działającego na dworze Zygmunta Starego. Najbardziej zbliżone do gdowskiego pod względem konstrukcyjnym jest sakramentarium w Starym Wiśniczu, które wykonał Simon Pencz w 1544 roku.
Treści pojawiające się na sakramentariach odwoływały się do motywów eucharystycznych. Na omawianym dziele w polu fryzu znajduje się inskrypcja „ECCE PANIS ANGELORVUM” (oto chleb aniołów), która stanowi wers z hymnu św. Tomasza z Akwinu „Lauda Sion” (Chwal Syjonie), adorującego Chrystusa w Najświętszym Sakramencie i śpiewanego na uroczystość Bożego Ciała. Mimo, że na sakramentarium zachowany jest herb Prus I, nie udało się zidentyfikować jego fundatora.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Drobne ubytki mechaniczne kamienia; przetarcia płaskorzeźb i polichromii.

Streszczenie

Sakramentarium wzmiankowane było po raz pierwszy w aktach wizytacji z 1596 roku, powstało zaś nieco wcześniej, najpewniej w drugiej ćwierci XVI wieku. W literaturze jego wykonanie wiązane jest z warsztatem Bartolomeo Berecciego. Mimo, że na sakramentarium zachowany jest herb Prus I, nie udało się zidentyfikować jego fundatora. Sakramentarium (armarium, sakrarium) było to tabernakulum ścienne, w którym przechowywano Eucharystię, występujące od XII do początku XVII wieku.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Kornecki Marian, "Zabytki sztuki" , [w:] "Monografia powiatu myślenickiego, t. 1: Historia" , red.Reinfuss Roman , Kraków 1970 , s. 285-356
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian , "Sztuka Ziemi Krakowskiej", Kraków 1982
Rzebik Tadeusz, "Gdów i okolica. Monografia historyczna, t. 1", Gdów 1985
Piątkowska Łucja, "Parafie Ziemi Bocheńskiej", Bochnia 2004
Kulig Tadeusz, Spiechowicz-Jędrys Agnieszka, "Sanktuarium Matki Bożej Gdowskiej", Kraków 2007
Korpysz Ewa, "Uwagi o nowożytnych sakrariach węgierskich. Tradycje włoskie i ślady oddziaływania w Polsce" , „Biuletyn Historii Sztuki” , s. 359-401
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016
"Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, t. 1", Kraków 1900

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Sakramentarium", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sakramentarium

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności