Sakramentarium

Dzieje zabytku

Sakramentarium wzmiankowane było po raz pierwszy w aktach wizytacji z 1596 roku, powstało zaś nieco wcześniej, najpewniej w drugiej ćwierci XVI wieku. Jednak przy okazji kolejnej wizytacji w 1629 roku wspomniano drewniane tabernakulum znajdujące się w ołtarzu głównym, co świadczy o tym, że sakramentarium przestało wówczas pełnić swoją funkcję ściennego tabernakulum. Było to zgodne z zaleceniami soboru trydenckiego nakazującymi przechowywanie Najświętszego Sakramentu w tabernakulum na głównym ołtarzu świątyni.

Opis

Sakramentarium architektoniczne, w formie aediculi, na podstawie przyjmującej kształt parapetu podtrzymywanego przez dwie konsole, pomiędzy którymi w kartuszu znajduje się rzeźbiony herb Prus I. Flankowane jest pilastrami o głowicach jońskich i trzonach dekorowanych rytą groteską, dźwigającymi pełne belkowanie z silnie wysuniętym gzymsem dekorowanym kostkowaniem. Fryz ze złoconą inskrypcją „ECCE PANIS ANGELORVUM”. W polu głównym znajduje się półkolista arkada wsparta na toskańskich pilastrach, podzielona gzymsem na dwie części, w dolnej znajdują się kute drzwiczki w formie stojącego prostokąta, w górnej, w tympanonie pozłacany, owalny medalion z płaskorzeźbioną półpostacią błogosławiącego Chrystusa trzymającego kulę zwieńczoną krzyżem. W przyłuczach arkady ryta arabeska. Sakramentarium polichromowane w kolorze blado różowym z pozłacanymi detalami.

Zarys problematyki artystycznej

Sakramentarium (armarium, sakrarium) było to tabernakulum ścienne, w którym przechowywano Eucharystię, występujące od XII do początku XVII wieku. Nowożytne sakramentaria często przybierały formę aediculi wspartej na konsolach, ujętej kolumnami lub pilastrami dźwigającymi belkowanie, często zamknięte przyczółkiem.
W literaturze sakramentarium gdowskie uważane jest za wyjątkowe dzieło kamieniarki renesansowej, którego wykonanie wiązane jest z warsztatem Bartolomeo Berecciego, architekta i rzeźbiarza włoskiego pochodzenia, działającego na dworze Zygmunta Starego. Najbardziej zbliżone do gdowskiego pod względem konstrukcyjnym jest sakramentarium w Starym Wiśniczu, które wykonał Simon Pencz w 1544 roku.
Treści pojawiające się na sakramentariach odwoływały się do motywów eucharystycznych. Na omawianym dziele w polu fryzu znajduje się inskrypcja „ECCE PANIS ANGELORVUM” (oto chleb aniołów), która stanowi wers z hymnu św. Tomasza z Akwinu „Lauda Sion” (Chwal Syjonie), adorującego Chrystusa w Najświętszym Sakramencie i śpiewanego na uroczystość Bożego Ciała. Mimo, że na sakramentarium zachowany jest herb Prus I, nie udało się zidentyfikować jego fundatora.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Drobne ubytki mechaniczne kamienia; przetarcia płaskorzeźb i polichromii.

Streszczenie

Sakramentarium wzmiankowane było po raz pierwszy w aktach wizytacji z 1596 roku, powstało zaś nieco wcześniej, najpewniej w drugiej ćwierci XVI wieku. W literaturze jego wykonanie wiązane jest z warsztatem Bartolomeo Berecciego. Mimo, że na sakramentarium zachowany jest herb Prus I, nie udało się zidentyfikować jego fundatora. Sakramentarium (armarium, sakrarium) było to tabernakulum ścienne, w którym przechowywano Eucharystię, występujące od XII do początku XVII wieku.

Bibliografia