Pokutujący św. Karol Boromeusz

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Niepołomice
Miejscowość
Niepołomice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niepołomice
Parafia
Najświętszej Panny Marii i Dziesięciu Tysięcy Męczenników
Miejsce przechowywania
kościół, kaplica św. Karola Boromeusza (Lubomirskich)
Identyfikator
DZIELO/04816
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
trzecia ćwierć XVIII wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz Pokutujący św. Karol Boromeusz przynależy do cyklu ilustrującego życie św. Karola Boromeusza, rozmieszczonych we wnętrzu kaplicy Lubomirskich w Niepołomicach. Obrazy zasłaniają starsze malowidła ścienne, przez Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego uznane za część pierwotnej dekoracji wnętrza kaplicy. Krystyna Sinko-Popielowa ich powstanie łączyła z restauracją kaplicy w 1738 roku oraz powstaniem nastawy ołtarzowej. Michał Kurzej odrzucił tę datację z racji występowania w ołtarzu kaplicy i na obrazach ornamentu rocaille. Integralną cześć z obrazem stanowią inskrypcje, łacińska umieszczona na archiwolcie wnęki i wierszowana polska znajdująca się pod obrazem na dolnej krawędzi niszy.

Opis

Obraz uzyskał kształt stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście. W komnacie przed wizerunkiem Chrystusa Ukrzyżowanego klęczy w całej postaci biczujący się św. Karol Boromeusz. Za nim widoczna jest kolumna oraz fragment arkady oraz w głębi półkolisty otwór. Święty klęczy zwrócony w trzech czwartych w prawo. W lewej ręce trzyma dyscyplinę, a prawą unosi na wysokość piersi. Jego twarz charakteryzuje smutny wyraz oraz charakterystycznie wydatny nos. Ma półprzymknięte oczy i czerwone usta. Na głowie widoczna jest tonsura wycięta spośród krótkich, nieznacznie kręconych ciemnobrązowych włosów. Boromeusz ma na sobie strój kardynalski, który rozpięty obnaża jego lewe ramie. U jego stóp leży kapelusz kardynalski. Po prawej stronie ukazany został stół przekryty szarogrynszpanową tkaniną, na którym stoi drewniany krucyfiks z naturalistycznie wyobrażonym Ukrzyżowanym Chrystusem. Przed cokołem krucyfiksu leży czaszką. W prawym, górnym rogu obrazu widoczne są na tle białoszarych obłoków złote promienie padające na Świętego.
Ponad obrazem na archiwolcie arkady widnieje czerwony napis łaciński: Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt Psalm 22 [4]. Poniżej obrazu na dolnej krawędzi arkady znajduje się czerwony napis polski: Karze częstokroć Karol swe niewinne ciało / by tak ćwiczone prędzey niebu się dostało.

Zarys problematyki artystycznej

Temat pokuty św. Karola Boromeusza często pojawia się w jego ikonografii w różnych wariantach. W niepołomickim przedstawieniu można dostrzec dalekie echa kompozycji, którą posługiwano się np. w ukazywaniu pokutującej św. Marii Magdaleny, gdzie prezentowano jej postać klęczącą przed krucyfiksem z obnażonym ramieniem, np. grafika Roberta van Audenaerde wg Carla Maratty Św. Maria Magdalena z 1701 roku, którymi posłużył się w ilustrowaniu tego samego tematu Szymon Czechowicz na obrazie w farze w Węgrowie oraz w farze w Lesznie około połowy XVIII wieku. Malarz niepołomicki mógł także posłużył się np. wzorem graficznym, zbliżonym chociażby do środkowego przedstawienia z miedziorytu C. Laurentiego z 1676 roku Święty Karol Boromeusz w otoczeniu budowli ufundowanych przez niego. Ukazano tu klęczącego ze złożonymi rękami do modlitwy św. Karola Boromeusza przed ołtarzem na którym stoi krucyfiks. Święty ubrany jest w strój kardynalski. Z jego prawej strony na stopniu ołtarza leży dyscyplina oraz biret kardynalski.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

K. Sinko-Popielowa, Kościół w Niepołomicach, "Rocznik Krakowski, 30, 1938, s. 106;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 51;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 415;
K. Smith, F. Tschochner, Karl Borromäus, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 7, Ikonographie der Heiligen. Innozenz bis Melchisedech, hersg. W. Braunffels, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1994, kol. 273-275;
R. Róg, Kościół w Niepołomicach, Kraków 1998, s. 61;
P. Krasny, Święty Karol Boromeusz a sztuka, [w:] Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. P. Krasny, M. Kurzej, Kraków 2013, s. 22, il. 5;
M. Kurzej, Kaplica św. Karola Boromeusza przy kościele w Niepołomicach, [w:] Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. P. Krasny, M. Kurzej, Kraków 2013, s. 68-69;
Z. Michalczyk, W lustrzanym odbiciu. Grafika europejska a malarstwo Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych ze szczególnym uwzględnieniem późnego baroku, Warszawa 2016, s. 722, il. 348a-348c.

Streszczenie

Obraz z przedstawieniem pokutującego św. Karola Boromeusza przynależy do cyklu wizerunków z legendą tego świętego z trzeciej ćwierci XVIII wieku, umieszczonych w polach bocznych każdej ze ścian kaplicy Lubomirskich w Niepołomicach. Jest to dzieło lokalnego malarza o przeciętnych zdolnościach artystycznych, co widać także w pozostałych obrazach cyklu. Temat pokuty św. Karola Boromeusza często pojawia się w jego ikonografii w różnych wariantach. W niepołomickim przedstawieniu można dostrzec dalekie echa kompozycji, którą posługiwano się np. w ukazywaniu pokutującej św. Marii Magdaleny, gdzie prezentowano jej postać klęczącą przed krucyfiksem z obnażonym ramieniem. Malarz niepołomicki mógł także posłużył się np. wzorem graficznym, zbliżonym chociażby do środkowego przedstawienia z miedziorytu C. Laurentiego z 1676 roku Święty Karol Boromeusz w otoczeniu budowli ufundowanych przez niego.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Pokutujący św. Karol Boromeusz", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/pokutujacy-sw-karol-boromeusz

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności