Obraz-epitafium Zofii z Komorowskich Gierałtowskiej

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Osiek
Miejscowość
Głębowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Matki Boskiej Szkaplerznej
Miejsce przechowywania
kaplica północna kościoła parafialnego
Identyfikator
DZIELO/23966
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
po 1638 roku
Fundator
rodzina Gierałtowskich
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz-epitafium upamiętnia zmarłą w 1638 roku Zofię z Komorowskich Gierałtowską, właścicielkę Głębowic i kolatorkę kościoła parafialnego, w którym została pochowana.

Opis

Obraz uzyskał kształt stojącego prostokąta, zamkniętego w profilowaną, ciemną ramę o rzeźbionych narożach. We wnętrzu komnaty o ścianach artykułowanych pilastrami ukazano klęczącą na stopniach Zofię z Komorowskich Giebułtowską. Komnata z prawej strony otwiera się półkolistą arkadą na kolejne pomieszczenie z perspektywicznie malowanymi podziałami architektonicznymi. Zofia klęczy przed stołem-domowym ołtarzykiem ustawionym na trzystopniowym podwyższeniu, nakrytym ciemnozieloną tkaniną, przeszytą przez środek złotą taśmą i lamowaną u spodu złotymi frędzlami. Na stole-ołtarzyku stoi złoty zegar tzw. kaflak, obok którego leży zwinięta biała tkanina. Ponad ołtarzykiem-stołem na szarobiałych obłokach unosi się siedząca Madonna z Dzieciątkiem w promienistej glorii. Madonna jest zwrócona w trzech czwartych w lewo. Na kolanach obiema rękami podtrzymuje siedzącego małego Jezusa. Maria ma owalną twarz z rumianymi policzkami, kształtnym nosem, wydatnymi ustami i lekko przymkniętymi oczami. Na głowie Matka Boska ma złotą koronę, spod której widoczny jest biały welon opadający na niebieski płaszcz podbity zielenią, który okrywa ramiona i częściowo nogi. Spod płaszcza widać czerwoną suknię z białym kołnierzem. Dzieciątko siedzące w kontrapoście jest nagie. Zwrócone w trzech czwartych w lewo siedzi na białej chuście. Ma pucułowatą twarz o rumianych policzkach, małym nosku i ciemnych oczach. Na głowie widoczne są jasne, kręcone włosy. Mały Jezus lekko nachylając się prawą rączką błogosławi klęczącą Zofię. Kobieta zwrócona jest w trzech czwartych w prawo, spoglądając w stronę widza. Ma złożone na piersi do modlitwy ręce. Zmarła ma dojrzałą, owalną twarz o rumianych policzkach, wydatnym nosie i nieznacznie podkrążonych, szeroko otwartych oczach. Jej czerwone usta są mięsiste. Ubrana jest w szeroką, purpurową spódnicę obszytą galonem i taki sam lamowany i przeszywany złotym galonem gorset. Gorset został ozdobiony dwoma potrójnymi sznurami pereł - krótszym i dłuższym. Spod spodu widać ciemnoniebieskie rękawy sukni zakończone koronkowym obszyciem oraz duży wywinięty kołnierz od przodu zakryty podwiką. Na szyi widoczny jest kosztowny naszyjnik. Ramiona okrywa opadający do ziemi ciemny płaszcz obszyty gronostajami. Zofia na głowie ma białą chustę osłaniającą pukle jasnych włosów, na której nałożony jest obszyty futrem kołpak, w górnej części dekorowany haftem z pereł.

Zarys problematyki artystycznej

Epitafijny portret Zofii z Komorowskich Gierałtowskiej zaliczany jest do sarmackiego portretu typu reprezentacyjnego w całej postaci. Pojawił się on w Małopolsce u początku XVII wieku i był obecny zarówno we wnętrzach świeckich, jak i w kościołach, czego przykładem jest portret Marcina Cieńskiego, podkomorzego sieradzkiego z 1685 roku w kościele św. Mikołaja w sąsiedniej Polance Wielkiej (obecnie na plebanii). Warto tu także wspomnieć trzy siedemnastowieczne portrety Agnieszki Firlejowej (jeden przeniesiony z klasztornego dworu w Siedlcu), fundatorki klasztoru w podkrakowskiej Czernej oraz osiemnastowieczne portrety członków rodziny Zebrzydowskich w krużganku klasztoru Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Zastosowana w obrazie głębowickim konwencja ukazywania klęczącej osoby zmarłej w całej postaci, adorującej objawiającego się na obłokach Chrystusa lub Matkę Boską z Dzieciątkiem na gruncie małopolskim obecna jest już na obrazie wotywnym księdza Andrzeja Tarły, autorstwa nieokreślonego malarza z 1626 roku (Zawada, kościół parafialny). Jego kontynuacja widoczna jest także w późniejszym obrazie wotywnym anonimowego malarza z około 1640 roku, na którym ukazano młodego szlachcica klęczącego przed św. Anną Samotrzeć (Olkusz, kościół parafialny) oraz na osiemnastowiecznym portrecie Mikołaja Zebrzydowskiego, klęczącego przed ukrzyżowanym Chrystusem w klasztorze w Kalwarii Zebrzydowskiej. Portret z Głębowic zdradza pewne cechy indywidualne zmarłej Zofii (np. podkrążone oczy), co może dawać przypuszczenie, iż wizerunek powstał jeszcze za jej życia i malowany był z autopsji.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zły, liczne przedarcia oraz ubytki warstwy malarskiej.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, 28, il. 547; s. 462, il. 545; s. 473, il. 546;
M. Walicki, W. Tomkiewicz, A. Ryszkiewicz, Malarstwo Polskie. Manieryzm-barok, Warszawa 1971, s. 342-343, il. 77-78;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 437-439, il. 273b.

Streszczenie

Epitafijny portret Zofii z Komorowskich Gierałtowskiej zaliczany jest do sarmackiego portretu typu reprezentacyjnego w całej postaci. Pojawił się on w Małopolsce u początku XVII wieku i był obecny zarówno we wnętrzach świeckich, jak i w kościołach, czego przykładem jest portret Marcina Cieńskiego, podkomorzego sieradzkiego z 1685 roku w kościele św. Mikołaja w sąsiedniej Polance Wielkiej. Dzieło powstało po 1638 roku.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Obraz-epitafium Zofii z Komorowskich Gierałtowskiej", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/obraz-epitafium-zofii-z-komorowskich-gieraltowskiej

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności