Narodziny św. Karola Boromeusza

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Niepołomice
Miejscowość
Niepołomice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niepołomice
Parafia
Najświętszej Panny Marii i Dziesięciu Tysięcy Męczenników
Miejsce przechowywania
kościół, kaplica św. Karola Boromeusza (Lubomirskich)
Identyfikator
DZIELO/04801
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
trzecia ćwierć XVIII wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz Narodziny św. Karola Boromeusza przynależy do cyklu wizerunków z życia św. Karola Boromeusza, umieszczonych w polach bocznych każdej ze ścian kaplicy Lubomirskich w Niepołomicach. Dzieło znajduje się w arkadzie ściany ołtarzowej. Obrazy zasłaniają starsze malowidła ścienne, uznane przez Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego za część pierwotnej dekoracji wnętrza kaplicy. Krystyna Sinko-Popielowa ich powstanie łączyła z restauracją kaplicy w 1738 roku oraz z powstaniem ołtarza. Michał Kurzej odrzucił tę datację z racji występowania w ołtarzu kaplicy i na obrazach ornamentu rocaille. Integralną cześć z obrazem stanowią inskrypcje, łacińska umieszczona na archiwolcie wnęki i wierszowana polska znajdująca się pod obrazem na dolnej krawędzi niszy.

Opis

Obraz uzyskał kształt stojącego prostokąta zamkniętego łukiem pełnym. W pomieszczeniu o szarych ścianach, ukazano scenę narodzin św. Karola Boromeusza. Komnata otwiera sie z lewej strony na schematycznie przedstawiony pagórkowaty pejzaż. Wewnątrz na ukośnie ułożonym łożu, spoczywa matka świętego, trzymając ugięte w łokciach ręce na wysokości pasa. Łoże posiada zaplecek o fantazyjnym wykroju, a ponad nim widać podwieszoną u góry czerwoną kotarę. Leżąca kobieta ma owalną twarz o jasnej karnacji, okoloną jasnobrązowymi włosami opadającymi na ramiona. Ubrana jest w białą koszulę z długimi rękawami oraz czepiec na głowie. Za łożem po lewej stronie widoczna jest służąca podtrzymująca obiema rękami swą Panią. Niewiasta ubrana jest w jasnoniebieską suknię oraz białą chustę zakrywającą włosy. Przed łożem została ukazana położna owijająca w pieluszkę noworodka. Robi to na stole nakrytym niebieską tkaniną. Kobieta ubrana jest w białą koszulę z czerwonym gorsetem, zieloną spódnicę oraz biały fartuch i chustę na głowie. Niemowlę jest nagie. Wyciągając przed siebie rączki leży ukośnie na ramionach służki. Jego głowę okala świetlisty nimb. Za nim widoczna jest głowa przyglądającej sie scenie dziewczynki. Po prawej stronie łoża ukazany został zasiadąjacy na zielonym fotelu o wysokim zaplecku ojciec Karola Boromeusza. Mężczyzna zwrócony jest w trzech czwartych w lewo. Prawą dłoń przyciska do piersi, lewą ugiętą w łokciu wyciąga przed siebie. Ma twarz o brunatnoszarej karnacji okolonej długą, rozdwojoną na końcach brodą. Postać ubrana jest w zieloną szatę oraz czerwony płaszcz i czapkę podbitą futrem. Na pierwszym planie, po prawej stronie, przedstawiono przyklękającą służącą, która zaściela kołyskę. Jest zwrócona w trzech czwartych w lewo z głową silnie odchyloną do tyłu. Ma na sobie czerwoną spódnicę, białą koszulę z żółtym gorsetem, fartuch oraz biało czerwoną chustę na głowie. W górze, nad całą kompozycją widoczna jest grupa aniołów, ukazanych na obłokach do pasa. W rękach trzymają tradycyjne atrybuty św. Karola Boromeusza: krzyż arcybiskupi, pastorał, stułę, infułę oraz krzyż. Na krawędzi archiwolty widnieje czerwony napis łaciński: Vos estis lux Mundi Mat[theus]: Cap[ut]: 5 vers[us]: 14. Napis polski także pisany na czerwono znajduje się na dolnej krawędzi niszy: Światło niebieskie sprzyja gdy się Karol rodzi / wszak piekielny cień cnocie nigdy nie zaszkodzi.

Zarys problematyki artystycznej

Kompozycja wykorzystana na niepołomickim obrazie swoją genezą sięga do wczesnośredniowiecznego typu ikonograficznego, wykorzystywanego przy ukazywaniu narodzin. Najpierw narodzin Chrystusa w tzw. typie syryjskim, a następnie w przedstawieniach narodzin Najświętszej Marii Panny lub świętych, np. św. Jana Chrzciciela, św. Mikołaja biskupa, itp. Zasadniczym elementem takiego przedstawienia jest odpoczywającą po połogu matka leżąca na posłaniu lub w łożu. Najczęściej usługują jej osoby towarzyszące. Równocześnie przedstawiano kąpiel noworodka. Stosunkowo często występuje tu także siedzący ojciec dziecka, np. św. Józef, św. Joachim, św. Zachariasz, itp. Artysta ilustrując scenę narodzin św. Karola Boromeusza albo skorzystał z bliżej nieznanego wzoru graficznego, bądź też inspirował się bardzo popularnym w tym czasie przedstawieniem narodzin Marii np. Cornelisa Corta wg. Taddea Zuccariego Narodziny Marii z 1568 roku, grafiki anonimowego rytownika flamandzkiego z tym samym tematem w oparciu o wzór Zuccariego z około 1581 roku, bądź też ilustracjami występującymi w mszałach, dekorującymi formularz mszalny na święto Narodzenia NMP (8 września), jak np. można to zauważyć w Missale Romanum wydanym w Wenecji w 1642 roku (k. 474).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

K. Sinko-Popielowa, Kościół w Niepołomicach, "Rocznik Krakowski, 30, 1938, s. 106;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 51;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 415;
R. Róg, Kościół w Niepołomicach, Kraków 1998, s. 61;
K. Smith, F. Tschochner, Karl Borromäus, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 7, Ikonographie der Heiligen. Innozenz bis Melchisedech, hrges. W. Braunffels, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1994, kol. 273-275;
Sz. Tracz, Niebiański splendor. Opowieść o drewnianym kościele Św. Andrzeja apostoła z 1. poł. XVI w. w Gilowicach, Kraków-Gilowice, il. s. 112;
Sz. Tracz, Przedstawienie narracyjne legendy św. Mikołaja, biskupa w sztuce średniowiecznej Europy Środkowej, Warszawa-Kraków 2008, mps. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, t. 1., s. 58-77;
M. Kurzej, Kaplica św. Karola Boromeusza przy kościele w Niepołomicach, [w:] Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. P. Krasny, M. Kurzej, Kraków 2013, s. 68-69;
Z. Michalczyk, W lustrzanym odbiciu. Grafika europejska a malarstwo Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych ze szczególnym uwzględnieniem późnego baroku, Warszawa 2016, s. 470, il. 39a-39b.

Streszczenie

Obraz ukazujący narodziny św. Karola Boromeusza przynależy do cyklu wizerunków z legendą tego świętego z trzeciej ćwierci XVIII wieku, umieszczonych w polach bocznych każdej ze ścian kaplicy Lubomirskich w Niepołomicach. Jest to dzieło lokalnego malarza o przeciętnych zdolnościach artystycznych, co widać także w pozostałych obrazach cyklu. Kompozycja wykorzystana na niepołomickim obrazie swoją genezą sięga do wczesnośredniowiecznego typu ikonograficznego, wykorzystywanego przy ukazywaniu narodzin. Artysta ilustrując scenę narodzin św. Karola Boromeusza albo skorzystał z bliżej nieznanego wzoru graficznego, bądź też inspirował się bardzo popularnym w tym czasie przedstawieniem narodzin Matki Boskiej.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Narodziny św. Karola Boromeusza", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/narodziny-sw-karola-boromeusza

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności