Matka Boska z Dzieciątkiem

Dzieje zabytku

Nieznane jest pochodzenie obrazu. Urszula Janicka-Krzywda przypuszcza, iż trafił on do Bieńkówki w XVIII wieku. Obraz umieszczono w ołtarzu głównym i w związku z rosnącym kultem i licznymi łaskami, ozdobiono koronami i sukienkami z blachy trybowanej.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta z przedstawianiem Matki Boskiej Śnieżnej. Maria ukazana frontalnie, w półpostaci, z Dzieciątkiem Jezus na lewym ręku, z chustką w skrzyżowanych dłoniach. Twarz podłużna, z długim i wąskim nosem, drobnymi ustami, dużymi oczami podkreślonymi regularnymi łukami brwiowymi. Dzieciątko zwrócone trzy czwarte w prawo, w pozycji siedzącej, z zamkniętą księgą w lewej dłoni, prawą czyniące gest błogosławieństwa. Twarz okrągła o wyrazistych rysach; duże, niebieskie oczy, zarumienione policzki; włosy krótkie, kręcone i jasne. Tło przedstawienia wypełnione czerwonym pluszem. Na postacie Marii i Dzieciątka nałożona metalowa sukienka, trybowana w motywy kwiatowo-liściaste oraz koliste nimby. Na głowach Marii i Jezusa korony zamknięte, zdobione kamieniami i zwieńczone krzyżykami, a wokół koliste nimby i wieniec z 12 gwiazd.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz, pomimo iż reprezentuje wysokie walory artystyczne jest w literaturze jedynie wzmiankowany. Autorzy datują go na XVIII lub przełom XVIII i XIX wieku. Ikonograficznie swoją genezą sięga aż do wizerunku Matki Boskiej Śnieżnej, zwanej Salus Populi Romani z bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie.

Historia rzymskiego obrazu związana jest z bitwą pod Lepanto, która rozegrała się 7 października 1571 pomiędzy siłami państw chrześcijańskich a imperium otomańskim. Jej wynik był z trwogą oczekiwany w wielu krajach Europy. Papież Pius V zarządził odprawienie błagalnych procesji różańcowych w intencji obrony chrześcijaństwa i zapewnienia protekcji Matki Boskiej. W Rzymie, wizerunek Matki Boskiej Śnieżnej z bazyliki Santa Maggiore był obnoszony w uroczystej procesji. Po odniesionym zwycięstwie pod Lepanto został otoczony szczególnym kultem i rozpowszechniony w licznych kopiach, które wkrótce trafiły również do Polski. Jedną z pierwszych, sprowadził prawdopodobnie kardynał Bernard Maciejowski około 1600 roku. Podobnie jak jej pierwowzór, niebawem odegrała kluczową rolę, bowiem wstawiennictwu Matki Boskiej przypisywano zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem w 1621 roku. Rozpowszechnienie tego wizerunku zbiegło się w czasie z przyjęciem w Polsce postanowień Soboru Trydenckiego, otwierającego drogę do nowych form życia religijnego. Wyobrażenie Matki Boskiej Śnieżnej było silnie związane z nabożeństwem różańcowym, propagowanym przez licznie utworzone wówczas na terenie Rzeczypospolitej bractwa.

Marian Kornecki wyróżnił kilka wariantów ikonograficznych tego wizerunku. Niestety sklasyfikowanie bieńkowskiego obrazu jest utrudnione ze względu na przykrywające go metalowe sukienki. Warto jednak zwrócić uwagę, przyglądając się owym ozdobom, na charakterystyczną chusteczkę, którą Maria trzyma w dłoniach. Motyw ten symbolizujący macierzyńską opiekę został zaczerpnięty z rzymskiego pierwowzoru.

Wykonywanie dekoracji z blachy trybowanej swoją genezą sięga jeszcze epoki Bizancjum, gdzie ikony były przykrywane metalowymi sukienkami, aby chronić warstwę malarską podczas oddawania im czci przez pocałunek. Ten sposób zdobienia obrazów przejęty w kulturze łacińskiej był popularny zwłaszcza w dobie sarmatyzmu. Tadeusz Chrzanowski i Marian Kornecki przyczyn jego rozpowszechnienia upatrują w kontrreformacyjnej ideologii kościoła potrydenckiego, dążącego do tworzenia miejsc szczególnie otoczonych kultem. Sukienka na obrazie Matki Boskiej Śnieżnej w Bieńkówce stanowi zatem późniejsze echo wielowiekowej tradycji.

Podsumowując rozważania nad obrazem Matki Boskiej Śnieżnej z kościoła Bieńkówce należy podkreślić, iż stanowi on integralne dzieło, artystycznie spójne z ołtarzem głównym świątyni, który jest kopią ołtarza Matki Boskiej z kaplicy Różańcowej w kościele Dominikanów w Krakowie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Obraz Matki Bożej w kościele parafialnym w Bieńkówce umieszczono pośrodku ołtarza głównego. Ikonograficznie wzorowany jest na popularnym przedstawieniu Matki Boskiej Różańcowej z kościoła Dominikanów w Krakowie, będącym kopią rzymskiego pierwowzoru — słynącego cudami obrazu Matki Boskiej Śnieżnej, zwanej Salus Populi Romani z bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie. Wizerunek ten silnie związany jest z nabożeństwem różańcowym. Na terenie Rzeczypospolitej reprezentowany jest przez liczne kopie. Niektóre przywiezione są bezpośrednio z Rzymu. Niestety pochodzenie i atrybucja bieńkowskiego obrazu nie są znane.

Bibliografia