Święta Rodzina

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Andrychów
Miejscowość
Rzyki
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Jakuba Apostoła
Miejsce przechowywania
kościół nawa boczna południowa, czwarte przęsło, ściana zachodnia
Identyfikator
DZIELO/24294
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
przełom XVIII i XIX wieku (?)
Technika i materiał
olej/tempera na desce
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Domena Publiczna

Opis

Obraz w kształcie zbliżonym do kwadratu zamkniętego łukiem półkolistym przedstawia wielopostaciową kompozycję zatytułowaną Święta Rodzina. Pośrodku, na podwyższeniu ukazana jest siedząca postać Matki Boskiej zwróconej na wprost i kierującej głowę w trzech czwartych w prawo. Owalną twarz charakteryzują młodzieńcze rysy. Maria ubrana jest w białą i nałożoną na nią jasnobrązową suknię oraz niebieski płaszcz częściowo osłaniający zwieńczoną koroną głowę. Na kolanach trzyma, osłaniając je białą chustą, półnagie Dzieciątko przechylające się w prawo, z koroną na głowie. Jezus wyciąga rączki w kierunku siedzącej obok św. Anny. Zwrócona w trzech czwartych w lewo kobieta ubrana jest w brązową i ciemnoniebieską suknię oraz ciemnoniebieski płaszcz. Głowę osłania brązowa chusta. Twarz Anny charakteryzują wyraziste rysy. Święta oburącz ujmuje Jezusa. W tle, po lewej stronie za Marią widoczna jest postać św. Józefa zwróconego w trzech czwartych w prawo, trzymającego kwiat białej lilii. Nieco bliżej siedzi zwrócona w trzech czwartych w prawo sylwetka św. Joachima. Jego twarz charakteryzują rysy mężczyzny w podeszłym wieku oraz siwe zarost i włosy. Święty ubrany jest w bordową suknię i popielaty płaszcz. Lewą rękę unosi na wysokości klatki piersiowej, prawą podtrzymuje leżącą na kolanach otwartą księgę. Głowę Marii i Jezusa okalają świetliste nimby, pozostałych postaci aureole. Scena ukazana jest w pomieszczeniu otwierającym się na zewnątrz dużym oknem. Na pierwszym planie, po bokach znajduje się para wazonów z kwiatami. Po prawej stronie obrazu, na wysokości głowy św. Anny jest napis „SACRA / FAMILIA”.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz w kościele parafialnym w Rzykach przedstawia temat nazywany w sztuce Świętą Rodziną, Wielką Świętą Rodziną lub Rodziną Marii. Poza głównymi postaciami tworzącymi Świętą Rodzinę, jak Matka Boska, Dzieciątko Jezus i św. Józef ukazane zostały sylwetki rodziców Marii – świętej Anny i świętego Joachima.
W sztukach plastycznych pojawiały się także znacznie bardziej rozbudowane wersje tego tematu, gdzie obok wspomnianych postaci występują pozostali krewni Matki Boskiej, jak kolejni małżonkowie św. Anny (Kleofas i Salomas) oraz przyrodnie siostry Marii – Maria Kleofasowa i Salome wraz z mężami i potomstwem. Pojawiały się także sceny ukazujące jeszcze szerszą grupę krewnych, gdzie obok św. Elżbiety, jej rodziców, męża oraz syna ukazywani byli inni spowinowaceni.
Podstawą kształtowania się w sztukach plastycznych od XV wieku wspomnianego tematu były zarówno źródła biblijne (Mk 15, 40; Mt 27, 56; Mt 13, 55; J 19, 25; J 2, 12; Dz 1, 13; Ga 1, 19) apokryficzne (Protoewangelia Jakuba, Ewnagelia Pseudo-Mateusza), jak i legendarne („Złota Legenda” Jakuba de Voragine, czy „Vita Jesu Christi” Ludolfa z Saksonii). Wątek ten stanowił także odpowiednik tematu drzewa Jessego ukazującego genealogię rodu Jezusa.
Za podstawę przedstawień Rodziny Marii uważane są średniowieczne wizerunki Św. Anny Samotrzeć ukazujące świętą wraz z małymi Marią i Jezusem. U schyłku epoki uległy one przekształceniu prezentując obydwie kobiety siedzące na ławie i trzymające Dzieciątko. Ten typ stał się podstawą do rozbudowywania sceny o kolejne postaci krewnych. Najczęściej do wspomnianych trzech postaci dołączali małżonkowie kobiet – św. Józef i Joachim. W XVI wieku wizerunki Rodziny Najświętszej Marii Panny zyskały formułę zbliżającą ją je do świeckich portretów rodzinnych, jednak epoka baroku przywróciła im wyraz metafizyczny, sakralny, gdzie, jak w przypadku prezentowanego obrazu w kościele w Rzykach, reprezentacyjny układ i upozowanie postaci pozbawiły kompozycję intymnego charakteru. Zastosowane w malowidle chłodne i stonowane zestawienia kolorystyczne oraz sumaryczny sposób modelownia postaci oraz draperii nasuwa skojarzenia z malarstwem charakterystycznym dla niewielkich ośrodków prowincjonalnych schyłku XVIII wieku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania jest dobry, zabrudzona warstwa malarska, widoczne pęknięcia deski w partiach łączenia.

Streszczenie

Wykonany najpewniej w XVIII wieku obraz w kościele parafialnym w Rzykach przedstawia kształtujący się od schyłku średniowiecza ikonograficzny wątek Świętej Rodziny.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Święta Rodzina", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/swieta-rodzina-7

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności