Św. Karol Boromeusz wstawia się u Matki Boskiej za duszami czyścowymi

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Niepołomice
Miejscowość
Niepołomice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niepołomice
Parafia
Najświętszej Panny Marii i Dziesięciu Tysięcy Męczenników
Miejsce przechowywania
kościół, kaplica św. Karola Boromeusza (Lubomirskich)
Identyfikator
DZIELO/04807
Kategoria
obraz
Czas powstania
trzecia ćwierć wieku XVIII wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz Św. Karol Boromeusz wstawia się u Matki Boskiej za duszami w czyśćcu przynależy do cyklu wizerunków z życia św. Karola Boromeusza zdobiących ściany kaplicy Lubomirskich w Niepołomicach. Dzieło znajduje się w arkadzie ściany południowej. Obrazy zasłaniają starsze malowidła ścienne. Przez Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego zostały uznane za część pierwotnej dekoracji wnętrza kaplicy. Krystyna Sinko-Popielowa ich powstanie łączyła z restauracją kaplicy w 1738 roku oraz powstaniem nastawy ołtarzowej. Michał Kurzej odrzucił tę datację z racji występowania w ołtarzu kaplicy i na obrazach ornamentu rocaille. Integralną cześć z obrazem stanowi inskrypcja, łacińska umieszczona na archiwolcie wnęki i wierszowana polska znajdująca się pod obrazem na dolnej krawędzi niszy.

Opis

Obraz ma kształt stojacego prostokąta zamkniętego łukiem pełnym. Na tle szarożółtych obłoków ukazano w całej postaci św. Karola Boromeusza klęczącego przed siedzącą na obłokach Madonną z Dzieciątkiem. Święty został ukazany w trzech czwartych zwrócony w lewo ze złożonymi rękami do modlitwy. Przedstawiono go z uniesioną głową zwróconą w stronę Matki Boskiej. Jego twarz o różowo-szarawej karnacji charakteryzuje się wydatnym nosem i ustami oraz ciemnymi oczami. Na jego głowie widoczna jest tonsura, wycięta w ciemnobrązowych włosach. Święty ubrany jest w strój kardynalski, purpurową sutannę i mucet oraz w białą komżę zdobioną u spodu haftem. Ukazana z lewej strony Madonna z Dzieciątkiem zwrócona jest w trzech czwartych w prawo. Maria podtrzymuje małego Jezusa stojącego na jej lewym kolanie, który w jej stronę wyciąga obie rączki. Twarz Madonny ma nieznacznie zniekształcone rysy. Ma jasną karnację, prosty nos, wąskie, lekko uśmiechnięte usta i półprzymknięte oczy. Jej głowę otaczają blond włosy rozdzielone pośrodku przedziałkiem. Maria ubrana jest w bladoróżową suknię z długimi rękawami oraz ciemnoniebieski maforion spływający z głowy, okrywający jej ramiona oraz prawą nogę. Trzymane przez nią Dzieciątko jest nagie. Tylko nieznacznie lewą nóżkę zakrywa biała chusta, której koniec Madonna trzyma w lekko uniesionej lewej ręce. Mały Jezus jest zwrócony w trzech czwartych w prawo. Ma okrągłą twarz z małym szerokim nosem, ciemnymi oczami i lekko uśmiechniętymi ustami. Jego głowę okalają jasne włosy układające się w lekko skręcone pukle. Poniżej Madonny z Dzieciątkiem w rogu obrazu widoczne są dusze w ogniu czyścowym. Są to dwie postacie wyłaniające się w popiersiach z ognistych płomieni z głowami zwróconymi w stronę Maryi i Jezusa. Jedna z nich ma uniesioną w geście wołania o pomoc prawą rękę. Ponad obrazem na archiwolcie arkady widnieje czerwony łaciński napis: Misereremini mei. Misereremini mei. Joa[nnes]. Cap[ut]. 19. vers[us] 21. Z kolei na dolnej krawędzi arkady znajduje się czerwony napis polski: Nad umarłemi Karol miał politowanie. / Bo i skarby rozdawał i modlił się za nie.

Zarys problematyki artystycznej

Autor niepołomickiej kompozycji sięgnął do popularnego w malarstwie nowożytnym przedstawienia, którym posługiwano się ilustrując mistyczne wizje świętych. W takich ujęciach przedstawiano świętego, który klęcząc w mistycznym uniesieniu wpatruje się w niebo, gdzie na obłokach znajduje się kontemplowana osoba, co np. było bardzo popularne w ikonografii św. Antoniego z Padwy, który klęczy przed ukazującym się mu na obłokach Dzieciątkiem Jezus. Takie wydarzenie np. przedstawił w 1722 roku Benedetto Luti na obrazie Św. Antoni Padewski w rzymskiej bazylice Santi XII Apostoli, a później powtórzył Szymon Czechowicz około 1727 roku w obrazie z tym samym tematem u krakowskich pijarów. Zwielokrotnienie tego motywu można zauważyć na grafice Francesca Bartolozzi z około 1760 roku, powstałej w oparciu o dzieło Antoniego Baleastry, ukazującego świętych Stanisława Kostkę, Alojzego Gonzagę i Franciszka Borgiasza adorujących Matkę Boską z Dzieciątkiem. W tym przypadku Madonna zasiadająca na obłokach przekazuje Dzieciątko klęczącemu niżej św. Stanisławowi Kostce, co jeszcze niżej, obserwują klęcząc w towarzystwie aniołów św. Alojzy Gonzaga i św. Franciszek Ksawery. W oparciu o tę grafikę powstał w warsztacie Szymona Czechowicza w latach sześćdziesiątych XVIII wieku obraz do kościoła jezuitów w Połocku, obecnie znajdujący się w kościele parafialnym w Opolu Lubelskim. Także w ikonografii św. Karola Boromeusza pojawiają się ilustracje jego mistycznych wizji, z czego najsłynniejszą jest Wizja św. Karola Boromeusza Orazio Borgianniego w rzymskim kościele S. Carlo alle Quattro Fontane z lat 1611-1612. Przedstawiono tu stojącego Świętego, który wpatruje się w niebo, gdzie ukazano Trójcę Św. w typie Compassio Patris. Ciekawym elementem kompozycji niepołomickiej jest obecność cierpiących dusz czyścowych, co nasuwa skojarzenia z bardzo bogatą ikonografią związaną z kultem Szkaplerza św. Dlatego obraz Św. Karol Boromeusz wstawia się u Matki Boskiej za duszami czyścowymi w Niepołomicach jest najbliższy np. kompozycji siedemnastowiecznego obrazu Matka Boska przekazuje szkaplerz Szymonowi Stockowi w klasztorze Karmelitów Bosych na Piasku w Krakowie. Ukazano tu zasiadającą na obłokach Madonnę z nagim Dzieciątkiem stojącym na jej kolanach przepasane chustą, która podaje szkaplerz klęczącemu niżej św. Szymonowi, zaś pod Madonną w dolnym rogu obrazu rozpościerają się płomienie ogarniające dusze czyścowe.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

K. Sinko-Popielowa, Kościół w Niepołomicach, "Rocznik Krakowski, 30, 1938, s. 106;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 51;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 415;
K. Smith, F. Tschochner, Karl Borromäus, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 7, Ikonographie der Heiligen. Innozenz bis Melchisedech, hrges. W. Braunffels, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1994, kol. 273-275;
R. Róg, Kościół w Niepołomicach, Kraków 1998, s. 61;
K. Moisan-Jabłońska, Mors, iudicium, infernus, coelum et purgatorium, czyli rzecz o sprawach ostatecznych, [w:] Przeraźliwe echo trąby żałosnej do wieczności wzywającej. Śmierć w kulturze dawnej Polski od średniowiecza do końca XVIII wieku, red. P. Mrozowski, Warszawa 2000, s. 24, il. 10;
P. Krasny, Święty Karol Boromeusz a sztuka, [w:] Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. P. Krasny, M. Kurzej, Kraków 2013, s. 22, il. 5.
M. Kurzej, Kaplica św. Karola Boromeusza przy kościele w Niepołomicach, [w:] Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. P. Krasny, M. Kurzej, Kraków 2013, s. 68-69;
Z. Michalczyk, W lustrzanym odbiciu. Grafika europejska a malarstwo Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych ze szczególnym uwzględnieniem późnego baroku, Warszawa 2016, s. 717, il. 343a-343b, s. 725, il. 353a-353b.

Streszczenie

Obraz ukazujący św. Karola Boromeusza wstawiającego się do Matki Boskiej za duszami w czyśćcu cierpiącymi przynależy do cyklu wizerunków z legendą tego świętego z trzeciej ćwierci XVIII wieku, umieszczonych w polach bocznych każdej ze ścian kaplicy Lubomirskich w Niepołomicach. Jest to dzieło lokalnego malarza o przeciętnych zdolnościach artystycznych, co widać także w pozostałych obrazach cyklu. Autor niepołomickiej kompozycji sięgnął do popularnego w malarstwie nowożytnym przedstawienia, którym posługiwano się ilustrując mistyczne wizje świętych. Obraz w Niepołomicach jest najbliższy np. kompozycji siedemnastowiecznego obrazu Matka Boska przekazuje szkaplerz Szymonowi Stockowi w klasztorze Karmelitów Bosych na Piasku w Krakowie.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Św. Karol Boromeusz wstawia się u Matki Boskiej za duszami czyścowymi", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-karol-boromeusz-wstawia-sie-u-matki-boskiej-za-duszami-czyscowymi

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności