Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Polichromie wnętrza kościoła parafialnego w Polance Wielkiej wykonano na początku XX wieku.

Opis

Polichromia malarska we wnętrzu drewnianego kościoła parafialnego w Polance Wielkiej zachowała się w prezbiterium, nawie oraz w przedsionku urządzonym w przyziemiu wieży. W prezbiterium i nawie zastosowano podział ramowy uwzględniający drewniane pilastry artykułujące ściany, gzyms oraz fasetę. Na ścianach pomiędzy pilastrami wprowadzono czworoboczne panneau o narożach utworzonych w stylizowanych formach nawiązujących do motywów roślinno-kwiatowych. Fasetę udekorowano rytmicznie rozłożonym ornamentem z motywów kwiatowych w formie dekoracyjnego fryzu, korespondującego z ornamentalną bordiurą poprowadzoną wzdłuż krawędzi płaskiego stropu. Na stropie w prezbiterium wyobrażono Trójcę Świętą, natomiast w nawie Matkę Boską Różańcową otoczoną przez tajemnice różańcowe w medalionach. Trójcę Świętą wyobrażono na obłokach na niebieskim tle usianym złotymi gwiazdkami. Frontalnie ujęty Bóg Ojciec został ukazany jako siwobrody starzec o bujnych siwych włosach. W prawej ręce trzyma złote berło, lewą zaś wyciąga przed siebie. Bóg Ojciec stopy wspiera o niebieski glob wyłaniający się z obłoków poniżej. Jego twarz charakteryzuje jasna karnacja, szeroko otwarte oczy, wydatny nos i usta. Głowę otacza długa, siwa broda i podobne włosy. Obok Boga Ojca z lewej strony siedzi Chrystus, który obie nogi wspiera na globie. Zbawiciel prawą ręką podtrzymuje oparty o ramię drewniany krzyż, lewą zaś ma odsuniętą od siebie. Jezus został przedstawiony w trzech czwartych w prawo. Jest to dojrzały mężczyzna o pociągłej twarzy okolonej brązowymi, długimi włosami spływającymi na ramiona oraz brodą. Ma jasną karnację, prosty nos i wydatne usta. Nagi tors okrywa bladoszkarłatny płaszcz odsłaniający prawą nogę. Na dłoniach i stopach widoczne są rany po gwoździach. Głowę Jezusa okala świetlisty nimb. Powyżej obu postaci na tle rozjaśnionego nieba unosi się gołębica Ducha Świętego w promienistym otoku. Polichromia stropu w nawie została zakomponowana w oparciu o zmniejszające się koncentryczne okręgi wpisane w dekoracjne panneau o narożach utworzonych ze stylizowanych form nawiązujących do motywów roślinno-kwiatowych. W środkowym okręgu ukazano zasiadającą na obłokach Matkę Boską z Dzieciątkiem otoczoną okrągłym obramieniem utworzonym z wielobarwnego ornamentu z motywem naprzemiennie ułożonych lancetowatych liści-łusek. Madonna została przedstawiona frontalnie, z prawą ręką przyłożoną do piersi, lewą zaś obejmuje Dzieciątko Jezus siedzące na globie ułożonym na kolanach matki podtrzymywanym przez anioła. Maryja ma pociągłą twarz o wydatnym nosie i wargach. Jej spojrzenie półprzymkniętych oczu skierowane jest pokornie ku dołowi. Głowę Marii otaczają, brązowe, falujące włosy spływające na ramiona. Madonna ubrana jest w czerwoną suknię przewiązaną złocistą szarfą w pasie i niebieski płaszcz lamowany złotą taśmą, spięty pod szyją z lewą połą osłaniającą jej kolana. Lewą stopę Matka Boska wspiera o wystający spod płaszcza poniżej złoty półksiężyc. Siedzące na globie Dzieciątko ujęte zostało w trzech czwartych w lewo. Mały Jezus prawą ręką nakłada matce złotą koronę, w lewej zaś trzyma lilię. Zbawiciel ma owalną twarz o jasnej karnacjim i rumianych policzkach z drobnym nosem i ustami. Jego głowę okalają jasne loki. Ubrany jest w jasną przepaskę przerzuconą przez prawe ramię oraz biodra. Głowy obu postaci otaczają świetliste promienie. Z prawej strony Marii stoi ujęty w trzech czwarty w prawo anioł, z twarzą zwróconą w stronę widza, podtrzymujący oburącz niebieski glob, na którym siedzi Jezus. Uskrzydlony anioł o jasnobrązowych włosach ubrany jest w zieloną tunikę przewiązaną w pasie. Za Madonną z lewej strony widoczny jest asystujący drugi anioł w cynobrowej tunice i jasnych włosach spływających na ramiona. Pod półksiężycem na tle obłoków widoczne są trzy uskrzydlone główki anielskie. Wokół Matki Boskiej rozmieszczono owalne medaliony z blachy miedzianej malowane w piętnaście tajemnic Różańca świętego. Ich narracja rozpoczyna się nad głową Madonny. Każda ze scen oparta jest o kilkuosobową kompozycję. Idąc w lewo namalowano: Zwiastowanie Marii, Nawiedzenie św. Elżbiety, Boże Narodzenie, Ofiarowanie w świątyni, Znalezienie w świątyni, Modlitwa w Ogrójcu, Biczowanie, Cierniem ukoronowanie, Niesienie krzyża, Ukrzyżowanie, Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie, Zesłanie Ducha Świętego, Wniebowzięcie Marii, Ukoronowanie Marii w niebie. Pomiędzy medalionami namalowano czerwone róże. Całoś obramienia ornamentalny okrąg. Dekorację w przedsionku utworzono za pomocą iluzjonistycznie malowanych cynobrowych kolumn o korynckich kapitelach ustawionych na wysokich postumentach, podtrzymujących belkowanie. Pomiędzy kolumnami ściany są gładkie, bladoniebieskie. Strop ozdobiono obramieniem w formie czworobocznego panneau o narożach utworzonych ze stylizowanych form nawiązujących do motywów roślinno-kwiatowych.

Zarys problematyki artystycznej

Dekoracja malarska w Polance Wielkiej wpisuje się w szereg polichromii świątyń małopolskich wykonanych w popularnym duch młodopolskim. Asumpt do ich powstania dała polichromia Jana Matejki z lat 1889-1891 w krakowskim kościele Mariackim, a następnie dekoracje ścienne powstałe wg projektów Stanisława Wyspiańskiego. Szczególną rolę w powstawaniu tego rodzaju polichromii miała działalność Towarzystwa "Polska sztuka Stosowana" (TPSS). Towarzystwo w swojej działalności skupiło się przede wszystkim nad badaniem sztuki ludowej i gromadzeniem materiałów z myślą o wykorzystaniu ich jako inspiracji do sztuki narodowej, będącej syntezą wszystkich elementów istniejących na ziemiach polskich. Zebrane materiały publikowano w ilustrowanych czasopismach, co stanowiło punkt wyjścia dla różnych artystów. Jednym z owoców działalności TPSS były powstające we wnętrzach sakralnych malowidła ścienne, których wspólnym mianownikiem stawała się intensywna kolorystyka bogatych motywów ornamentalnych opartych o elementy przetworzone z polskiej sztuki ludowej. W powstających realizacjach nie wyróżniano żadnego regionu, ani też nie starano się narzucić jednej formuły stylistycznej. W poszczególnych dekoracjach bezsprzecznie widać nawiązania do motywów ludowych, które w różnoraki sposób przez różnych artystów były twórczo przekształcane. Stąd też we wnętrzach różnych kościołów pojawiają się jasne i zdecydowane barwy wielorakich ornamentów roślinnych i geometrycznych. Ornamenty te zdecydowanie odcinają się od partii figuralnych, a ich płaskość kontrastuje z głębią scen. Kolejne partie dywanowych dekoracji starano się podporządkować architekturze wnętrza. Natomiast sklepienia i stropy rezerwowano dla przedstawień figuralnych, co można zauważyć w Polance Wielkiej. W Polance zrezygnowano z barwnych dekoracji dywanowych na ścianach na rzecz bardzo oszczędnych, wręcz ascetycznych panneau z ornamentalnymi narożami, wpisanymi pomiędzy istniejące pilastry o rzeźbionych, kompozytowych głowicach. W ten sposób polichromia ścian stawała się doskonałym tłem dla bardzo bogatych i dynamicznych rokokowych form ołtarza głównego i dwóch bocznych. Barwna, młodopolska ornamentyka pojawiła się jedynie na fasecie stropu oraz wokół centralnego przedstawienia na stropie w nawie, gdzie przedstawiono Matkę Boską z Dzieciątkiem w otoczeniu medalionów z tajemnicami różańcowymi. Układ postaci i różańcowych medalionów nawiązuje bezsprzecznie do podobnych kompozycji, jakie występują w sąsiednich drewnianych kościołach z tego samego czasu w Osieku, Grojcu i Nidku. System dekoracji oraz sposób malowania przedstawień figuralnych skłania do widzenia w autorze polichromii w Polance Wielkiej malarza, który zapewne wcześniej wykonał polichromię ww wspomnianym już kościele w Nidku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zły. Polichromia mocna zabrudzona, widoczne liczne ubytki oraz uszkodzenia mechaniczne i obtarcia.

Literatura

T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 545-548;
A. Hałatek, B. Jania, Świątynie Osieka, Osiek 2008, s. 8;
I. Buchenfeld, "Pierwsi zapuścili wzrok chciwy w te zaklęte sezamy chłopskie". Źródła motywów ornamentalnych sztuki młodopolskiej na przykładzie malarskich dekoracji wnętrz kościelnych artystów Towarzystwa "Polska Sztuka Stosowana", [w:] Ornament i dekoracja dzieła sztuki. Studia z historii sztuki, red. J. Daranowska-Łukaszewska, A Betlej, Warszawa 2015, s. 365-381.

Streszczenie

Polichromie wnętrza kościoła parafialnego w Polance Wielkiej wykonano na początku XX wieku. Powstała dekoracja malarska wpisuje się w szereg polichromii świątyń małopolskich wykonanych w popularnym duch młodopolskim.