Matka Boska wręczająca szkaplerz św. Szymonowi Stockowi

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Osiek
Miejscowość
Głębowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Matki Boskiej Szkaplerznej
Miejsce przechowywania
część środkowa ołtarza głównego
Identyfikator
DZIELO/13324
Kategoria
obraz
Dookreślenie zabytku
obraz w ołtarzu głównym
Ilość
1
Czas powstania
przed 1659 rokiem
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Kraków lub Kalwaria Zebrzydowska
Technika i materiał
olej na płótnie
Wymiary podstawowe
szerokość – około 190 cm
wysokość – około 220 cm
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – około 130 cm
Szerokość bez ramy – około 110 cm
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz powstał z przeznaczeniem dla ołtarza głównego w kościele parafialnym w Głębowicach, który był konsekrowany 16 marca 1659 roku przez biskupa Mikołaja Oborskiego, sufragana krakowskiego. Wizerunek, ukazujący przekazanie przez Madonnę św. Szymonowi Stockowi szkaplerza świętego, pozostawał w ścisłym związku z prężnie działającym w parafii Bractwem Szkaplerznym, introdukowanym do kościoła w 1654 roku. Dzieło poddano konserwacji w latach siedemdziesiątych XX wiek oraz w 2016 roku. Ostatnią konserwację przeprowadziła Monika Domańska-Tomczyk.

Opis

Obraz uzyskał kształt stojącego prostokąta zamkniętego nadwieszonym łukiem półkolistym. Ujmuje go profilowana, złocona rama. Wizerunek przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem (Szkaplerzną), przekazującą szkaplerz św. Szymonowi Stockowi. Z prawej strony kompozycji w całej postaci w ujęciu trzech czwartych wyobrażono Madonnę patrzącą w prawo, trzymającą na lewym ramieniu leżące Dzieciątko. Matka Boska stoi w kontrapoście na wyraźnie zaznaczonym stopniu. Jej łagodna i bardzo subtelna, owalna twarz o jasnej karnacji, została ukazana z profilu. Madonna ma kształtny nos, wydatne usta, niski podbródek i szeroko otwarte, ciemne oczy. Jej długie, jasnobrązowe włosy, spięte nieznacznie z tyłu, opadają na odsłoniętą szyję i plecy. We włosy z tyłu głowy została wpleciona świetlistoochrowa chusta, stanowiąca tło dla profilu twarzy Matki Boskiej. Chusta opada na prawe ramię i zwiewnie oplatając szyję, przechodzi na ramiona i dalej na plecy. Wokół głowy Marii widoczny jest delikatny nimb promienisty. Madonna ubrana jest w niebieski płaszcz przerzucony przez prawe ramię. Poły płaszcza, okrywając jej ręce, opadają ku ziemi. Spod płaszcza widoczna jest szkarłatna suknia bez rękawów, spod której widać purpurowe rękawy spodniej tuniki. Prawą ręką Matka Boska podaje połę szkaplerza zakonnego św. Szymonowi Stockowi, podtrzymując równocześnie leżące na lewym ramieniu nagie Dzieciątko. Mały Jezus o jasnej karnacji został przedstawiony w trzech czwartych z lekko uniesionymi, zgiętymi w łokciach rączkami. Ma pucułowatą twarz z wysokim czołem i różowymi policzkami, kształtny nos i wydatne wargi. Jego widoczną z profilu głowę otaczają jasne, krótkie włosy. Wokół głowy zaznaczone zostały delikatne świetliste promienie tworzące nimb. Jezus spoczywa na białej pieluszce. Przed Madonną klęczy na drewnianym klęczniku św. Szymon Stock. Został on ukazany w trzech czwartych w lewo. Jest to mężczyzna posunięty w latach ze śniadą karnacją i twarzą pooraną zmarszczkami. Ma siwiejące krótkie włosy z widoczną łysiną nad czołem i podobnie siwiejący, krótki zarost. Jego pociągłą twarz charakteryzuje wyrazisty orli nos oraz szeroko otwarte oczy i wąskie usta. Święty z lekka unosi głowę, wpatrując się w Marię. Wyciągniętymi przed siebie obiema rękami przyjmuje od niej poły karmelitańskiego szkaplerza. Ubrany jest w karmelitański brązowy habit przepasany pasem, u którego wisi różaniec. Na ramiona ma nałożony biały płaszcz zakonny z kapturem opadającym na plecy. Za nim widoczny jest w ujęciu trzech czwartych w prawo skrzydlaty anioł. Swoją prawą ręką obejmuje za ramię św. Szymona, lewą zaś zdaje się unosić w geście mowy. Ma twarz o jasnej karnacji z różowymi policzkami. Charakteryzuje ją zadarty nos, szeroko otwarte ciemne oczy i wyraziste usta. Ubrany jest w luźną, fioletową tunikę. Ponad św. Szymonem Stockiem i Madonną unosi się gołębica Ducha Świętego na tle rozjaśnionych szaro-złocistych obłoków, ukazanych na tle błękitnego nieba. On też jest źródłem świetlistych promieni skierowanych na św. Szymona. Duchowi Świętemu towarzyszą z lewej strony trzy uskrzydlone główki anielskie, a z prawej dwie. Za świętym karmelitą i aniołem widoczny jest pionowy fragment architektoniczny. U podnóża stopnia, na którym stoi Madonna, w prawym dolnym rogu obrazu widać przewróconą ludzką czaszkę i stojącą obok złocistą misę z położonym na niej po przekątnej kropidłem.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz Franciszka Lekszyckiego „Matka Boska wręczająca szkaplerz św. Szymonowi Stockowi” w Głębowicach ilustruje wydarzenie, które miało miejsce w nocy z 15 na 16 lipca 1251 roku. Jak głosi tradycja, Matka Boska objawiła się św. Szymonowi Stockowi (ok. 1175-1265), przekazując mu szkaplerz. W czasie wizji Maria poleciła również szerzenie zwyczaju noszenia szkaplerza karmelitańskiego, także przez wiernych świeckich, obiecując w zamian swoją szczególną dla nich opiekę w życiu doczesnym i rychłe wybawienie z czyśćca po śmierci.
Bardzo dobrze zachowany obraz jest malowany niezwykle subtelnie. Charakteryzuje go cienko, wręcz przeźroczyście, położona warstwa malarska lica. Dzieło zdradza rękę artysty, który był dobrym rysownikiem, stąd też obraz jest wyraźnie linearny. Lekszycki, co jest charakterystyczne dla jego maniery, zastosował ciemne, zimne i suche tonacje o rzadkich akcentach barw lokalnych. „Matka Boska wręczająca szkaplerz św. Szymonowi Stockowi” należy do lepszych i bardziej samodzielnych prac tego artysty, który najczęściej opierał się o ryciny Petera Paula Rubensa i Antona van Dycka. Na uwagę zasługuje rygorystyczne ustawienie postaci na przekątnych, co stanowi w twórczości malarza odosobniony pomysł kompozycyjny. Znamienne jest także występowanie charakterystycznych dla Lekszyckiego rekwizytów występujących w jego dziełach, jakimi są ludzka czaszka oraz misa z kropidłem w prawym rogu obrazu. Kompozycja zastosowana w Głębowicach została powtórzona przez Lekszyckiego na obrazie z fundacji Macieja Kazimierza Tretera (1623-1692) „Wizja św. Jana Kantego” z około 1666 roku w kościele parafialnym w Borku w powiecie gostyńskim. Wcześniej została zmodyfikowana przez artystę na przypisywanym mu obrazie z tym samym tematem z około 1660 roku, także ufundowanym przez Macieja Kazimierza Tretera, przechowywanym w zakrystii kościoła św. Anny w Krakowie. Jak zauważyła monografistka Lekszyckiego Joanna Dziki, obrazy z Głębowic i z Borku stanowią transpozycję ryciny Paula Pontiusa i Joannesa Messensa według Gerarda Seghersa, przedstawiającej wizję św. Franciszka Ksawerego.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry. Ostania konserwację przeprowadziła Monika Domańska-Tomczyk w 2016 roku.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 466;
M. Walicki, W. Tomkiewicz, A. Ryszkiewicz, Malarstwo Polskie. Manieryzm-barok, Warszawa 1971, s. 368-369, 371, il. 141;
J. Dziki, Flamandzkie wzory w twórczości malarza bernardyńskiego Franciszka Lekszyckiego, "Nasza Przeszłość" 79 (1993), s. 218;
C. Squar, Simon Stock, Lexikon der christlichen Ikonographie, Bd. 8, Ikonographie der Helligen. Melitius bis Zweiundvierzig Martyrer. Register, Hrsg. W. Braunfels, Rom-Freiburg-Basel-Vien 1994, kol. 372-373;
W. Zalewski, Święci na każdy dzień, Warszawa 1995, s. 256-257;
J. Dziki, Franciszek Lekszycki malarz religijny baroku, Kraków 1998, s. 117, 165;
M. Giżyńska-Matecka,Wizja św. Jana z Kęt, [w:] Wawel 1000-2000. Skarby archidiecezji krakowskiej, t. 2, red. J.A. Nowobilski, Kraków 2000, s.76-77, il. II/35.

Streszczenie

Obraz wykonał około 1659 roku bernardyński malarz Franciszek Lekszycki z przeznaczeniem dla ołtarza głównego w kościele parafialnym w Głębowicach. Wizerunek ukazujący przekazanie przez Madonnę św. Szymonowi Stockowi szkaplerza świętego pozostawał w ścisłym związku z prężnie działającym w parafii Bractwem Szkaplerznym, zaprowadzonym do kościoła w 1654 roku. Dzieło należy do lepszych i bardziej samodzielnych prac tego artysty, który najczęściej opierał się o ryciny Petera Paula Rubensa i Antona van Dycka. Obraz stanowi transpozycję ryciny Paula Pontiusa i Joannesa Messensa według Gerarda Seghersa, przedstawiającej wizję św. Franciszka Ksawerego.

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

AV 35, k. 407 (722), 418 (433).

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Matka Boska wręczająca szkaplerz św. Szymonowi Stockowi", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-wreczajaca-szkaplerz-sw-szymonowi-stockowi

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności