Matka Boska Szkaplerzna

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Brzeszcze
Miejscowość
Jawiszowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Marcina
Identyfikator
DZIELO/14055
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
Lata dwudzieste-trzydzieste XX wieku.
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
olej na płótnie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz zapewne stanowił część środkową niezachowanej dziś chorągwi procesyjnej.

Opis

Obraz Matki Boskiej Szkaplerznej uzyskał kształt stojącego prostokąta. Wizerunek przedstawia na niebieskim tle w półpostaci Matkę Boską zwróconej delikatnie wszech czwartych w lewo, trzymającą na lewym ramieniu Dzieciątko Jezus. Maryja małego Jezusa podtrzymuje obiema, skrzyżowanymi rękami. Równocześnie Madonna prawą dłonią podtrzymuje pokrytą kwiecistym wzorem białą chustę, a w lewej trzyma szkaplerz zawieszony na dwóch, niebieskich tasiemkach. Jej rumiana twarz jest pociągła o delikatnych, łagodnych rysach, z prostym nosem, łagodną deltą nosową i pełnych ustach, o jasnej karnacji modelowanej miękkim światłocieniem. Na głowie ma ciemnogranatowy maforion podbity zielenią, lamowany złotą taśmą z imitacją kameryzacji. Maforion opadając na ramiona odsłania spodnią czerwoną suknię. Zdobi go widoczna na prawym ramieniu złota gwiazda. Maryja ma na głowie wysoką, złotą zamkniętą, zwieńczoną globem z krzyżykiem. Korona jest dekorowaną malowaną kameryzacją. Trzymane przez Madonnę Dzieciątko jest zwrócone w trzech czwartych w prawo. Mały Jezus lewą ręka podtrzymuje przy boku księgę Ewangelii z czarną okładką zdobioną złotymi okuciami. Natomiast nieznacznie usztywnioną i wyciągniętą przed siebie prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa. Jezus ma okrągłą twarz o jasnej karnacji, pełnych ustach i rumianych policzkach, okoloną jasnobrązowymi, krótkimi włosami. Ubrany jest w żółtą tunikę od pasa w dół przykrytą białą tkaniną pokrytą wielokolorowym wzorem kwiatowym. Na głowie ma wysoką, zamknietą, złotą koronę zwieńczoną krzyżykiem, dekorowaną malowaną kameryzacją. Głowy obu postaci otaczają ochrowe nimby z wpisanymi w nie zębate, złote promienie.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz Matki Boskiej Szkaplerznej jest kopią obrazu Matki Boskiej Śnieżnej z jawiszowickiego, głównego ołtarza z początku XVIII wieku. łaskami słynącego obrazu z tym samym przedstawieniem w kaplicy Różańcowej przy kościele dominikanów w Krakowie. Oba obrazy są wzorowane na rzymskim obrazie Matki Boskiej Śnieżnej – Salus Populi Romani z VI w., z Cappella Paolina w Bazylice Santa Maria Maggiore. Obraz czczony jest w Wiecznym Mieście od VIII wieku. Kult Matki Boskiej Śnieżnej w sposób szczególny został rozpropagowany na obszarze Rzeczypospolitej Obojga Narodów po Soborze Trydenckim (1545-1563). W Polsce na mocy postanowień synodów biskupich można było malować obrazy Matki Boskiej z Dzieciątkiem wzorując się albo na obrazie częstochowskim albo na rzymskim wizerunku Matki Boskiej Śnieżnej. Typ tego wizerunku był wykorzystywany najczęściej do przedstawień Matki Boskiej Różańcowej lub Matki Boskiej Szkaplerznej. Tak stało się w Jawiszowicach. Szczególnymi propagatorami tego wizerunku byli jezuici. Kopie rzymskiego obrazu powstawały przede wszystkim w oparciu o grafiki np. powstałe w flamandzkim warsztacie rodziny Wierixów – ojca Antoniego i jego trzech synów: Jana (ok. 1549 – po 1615), Antoniego (1552-1624) i Hieronima (ok. 1553-1619). W tym typie namalowano bardzo wiele wizerunków maryjnych, które do dziś cieszą się kultem, np. Matka Boska Świętolipska (mal. Bartłomiej Pens, 1640 r.), Matka Boska Leżańska, Matka Boska z klasztoru karmelitów w Czernej pod Krakowem lub też łaskami słynący wizerunek Matki Boskiej Różańcowej w kościele dominikanów w Krakowie. Wiele tego rodzaju obrazów powstało na Kresach Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, ale też w ościennych kościoła, jak np. w Głębowicach w ołtarzu głównym i na feretronie z XIX wieku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Woiczoczne są pogniecenia i załamania płótna, przetarcia i ubytki warstwy malarskiej, a także miejscowe zabrudzenia.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 462;
P. Skubiszewski, Sztuka Europy łacińskiej od VI do IX wieku, Lublin 2001, s. 48;
H. Belting, Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, Gdańsk 2010, s. 79-86;
I. Platowska-Sapetowa, Obraz Matki Boskiej Śnieżnej Królowej Rodzin z Kolegiaty w Jarosławiu, Jarosław-Łańcut 2012, s. 35-51.

Streszczenie

Obraz Matki Boskiej Szkaplerznej w Jawiszowicach zapewne stanowił pierwotnie część środkową niezachowanej dziś chorągwi procesyjnej. Wizerunek powstał jako powtórzenie obrazu z ołtarza głównego w Jawiszowicach w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Matka Boska Szkaplerzna", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-szkaplerzna-5

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności