Małopolscy artyści

Wojciech Maciejowski i jego prace w małopolskich kościołach

Justyna Kuska

Wojciech Maciejowski to jeden z najciekawszych krakowskich rzeźbiarzy początku XX wieku. Jego prace można podziwiać w licznych kościołach na terenie Krakowa m.in. krakowskim klasztorze oo. Kanoników Regularnych Lateraneńskich, karmelitów trzewiczkowych na Piasku, bonifratrów i augustianów oraz w kościołach pw. św. Szczepana i Najświętszego Serca Jezusa w Krakowie. Wpis poświęcony jest wybranym dziełom rzeźbiarza, na które natrafiliśmy podczas inwentaryzacji małopolskich świątyń w ramach projektu Sakralne Dziedzictwo Małopolski.
Wojciech Maciejowski urodził się w 1896 roku w Żabnicy koło Żywca. Na początku lat 20. XX wieku, najpóźniej w 1923 roku osiadł w Krakowie. W tym samym roku zapisał się do krakowskiego Cechu Rzeźbiarzy i Pozłotników, co oznacza, że wówczas był już samodzielnym twórcą. Wcześniej musiał odbyć praktykę zawodową w bliżej nieokreślonym warsztacie rzeźbiarskim. Następnie kontynuował naukę, uczęszczając do krakowskiej Szkoły Przemysłowej, w której kształcił się pod kierownictwem Stanisława Wójcika i Jana Raszki.

Tworzył głównie z drewna, specjalizował się w wyposażaniu wnętrz sakralnych. W latach 1923-1945 wykształcił wielu uczniów, z których z imienia i nazwiska znany jest jedynie Antoni Baran. Wojciech Maciejowski prowadził własny warsztat rzeźbiarski zlokalizowany przy ul. Mazowieckiej w Krakowie. Przez pewien czas posiadał również dodatkową pracownię przy krakowskim klasztorze oo. Kanoników Regularnych Lateraneńskich, dla których regularnie pracował. Wykonywał również zlecenia dla innych krakowskich klasztorów m.in. karmelitów trzewiczkowych na Piasku w Krakowie, bonifratrów i augustianów na Kazimierzu, parafii św. Szczepana w Krakowie oraz parafii Najświętszego Serca Jezusa w Krakowie.

Na portalu Sakralne Dziedzictwo Małopolski prezentujemy kilkanaście mniej znanych dzieł pochodzących z kościołów w małopolskich miejscowościach m.in. w Woli Batorskiej, Kasince Małej, Brzeszczach, Leńczach czy Kamieniu, sygnowanych przez Maciejowskiego bądź też przypisywanych mu lub jego uczniom na podstawie danych źródłowych oraz cech formalnych.

W swojej twórczości Wojciech Maciejowski chętnie nawiązywał do elementów stylowych zaczerpniętych z wcześniejszych epok, a szczególnie baroku, wykorzystując jednocześnie doświadczenia Art déco i modernizmu. Niejednokrotnie artysta wykonywał również prace konserwatorskie, co umożliwiło mu lepsze poznanie i zrozumienie dzieł pochodzących z wcześniejszych epok i wzbogacenie własnego warsztatu. Charakterystyczne dla prac Maciejowskiego są również wysmukłe proporcje rzeźbionych przez artystę postaci oraz ostro cięte fałdy szat. Ukazywane przez niego figury zazwyczaj wyróżniają się regularnymi rysami twarzy o wydatnych nosach i brodach oraz ciężkich powiekach. Ich głowy okalają pukle wijących się, stylizowanych włosów, które zdaniem Katarzyny Brzeziny i Adama Organistego stały się znakiem rozpoznawczym artysty.
Fragment rzeźby „Pieta”, ukazujący głowę Chrystusa, bezwiednie leżącą na kolanach Marii.
Wojciech Maciejowski, Pieta [fragment], kościół pw. Opieki Matki Boskiej w Kamieniu, fot. SDM
Fragment rzeźby „Chrystus Ukrzyżowany”, ukazujący głowę Chrystusa w koronie cierniowej bezwiednie opadającą na pierś, z widocznym przebitym, krwawiącym bokiem.
Wojciech Maciejowski, Chrystus Ukrzyżowany [fragment], kościół pw. Opieki Matki Boskiej w Kamieniu, fot. SDM

Wybrane prace

Kościół pw. Opieki Matki Boskiej w Kamieniu

Jak już wspomniano, Maciejowski prócz swojej pracowni przy ul. Mazowieckiej w Krakowie przez pewien czas posiadał również dodatkowe atelier przy krakowskim konwencie Kanoników Regularnych Najświętszego Zbawiciela Laterańskiego, dla których wykonywał liczne zlecenia w kościele Bożego Ciała, m.in. antepedium ołtarza głównego w latach trzydziestych XX wieku i figury aniołów na ołtarzu Matki Boskiej Łaskawej (1942). Zapewne to dzięki pośrednictwu kanoników Maciejowski trafił do kościoła pw. Opieki Matki Boskiej w Kamieniu, w którym od utworzenia parafii w 1909 roku duszpasterstwo sprawował właśnie krakowski konwent. W kamieńskiej świątyni znajdziemy szereg prac wykonanych przez Maciejowskiego i jego uczniów pod koniec lat 30. i na początku lat 40. XX wieku. Chronologicznie pierwszą z nich była figura Chrystusa Zmartwychwstałego przedstawiająca powstałego z grobu, triumfującego Chrystusa przesłoniętego czerwonym płaszczem. Powstała ona przez 1939 rokiem. Kompozycja rzeźbiarska przedstawiająca Pietę została wykonana już na początku lat czterdziestych XX wieku. Jak odnotowano w kronice parafialnej, artysta otrzymał za nią sumę 3000 zł. Figura została poświęcona 18 października 1942 i umieszczona w kruchcie kamieńskiej świątyni. Kolejnym dziełem Maciejowskiego dla kościoła w Kamieniu jest gotycyzujący krucyfiks umieszczony obecnie w nawie głównej. Figura została poświęcona 3 maja 1942 i umieszczona w kruchcie kamieńskiej świątyni, w której znajdowała się do 1979 roku. Wówczas, podczas prac nad zmianą wystroju wnętrza świątyni prowadzonych z inicjatywy proboszcza Tadeusza Masłowskiego, rzeźbę umieszczono nad chrzcielnicą w południowo-wschodniej części korpusu nawowego, gdzie znajduje się obecnie. W przypadku omawianego krucyfiksu artysta niewątpliwie skorzystał z dorobku gotyckiej rzeźby małopolskiej, co szczególnie uwidacznia się w ekspresyjnym sposobie przedstawienia perizonium. Artysta dla świątyni w Kamieniu wykonał również figurę św. Teresy z Lisieux, a w latach 1941-1943 miał także nadzorować prace nad powstaniem konfesjonałów oraz stalli, których wykonaniem zajął się warsztat działający przy klasztorze Kanoników Laterańskich. Pracami ucznia Maciejowskiego, Antoniego Barana, są umieszczone na konsolach w nawie głównej rzeźby przedstawiajace św. Franciszka z Asyżu, św. Barbarę i św. Antoniego Padewskiego.
Trzy zdjęcia przedstawiające rzeźby: Chrystus Ukrzyżowany, Pieta (Matka Boska pod krzyżem, trzymająca na kolanach martwe ciało Chrystusa), fragment rzeźby Chrystus Zmartwychwstały.
Rzeźby Wojciecha Maciejowskiego w kościele pw. Opieki Matki Boskiej w Kamieniu

Kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Woli Batorskiej

Według informacji zapisanych w kronice parafii Matki Boskiej Nieustającej Pomocy ołtarz główny w kościele w Woli Batorskiej wykonał Wojciech Maciejowski. Nastawę wykonano w 1948 roku w Krakowie w stylu neogotyckim, który nawiązywał do wzorów średniowiecznych – gotyckich, powielając dawne formy oraz ornamenty i komponując je w nową całość. W trójosiowym ołtarzu złożono elementy stosowane w architekturze gotyckiej, takie jak ażurowe wieżyczki zwieńczone pinaklami, dekorujące je kwiatony oraz żabki, łuki ostre, wimpergi, czy maswerki. W osiach bocznych mieszczą się pełnoplastyczne figury przedstawiające św. Piotra i Pawła, a w zwieńczeniu mniejsze rzeźby ukazujące po lewej świętego w habicie jezuity, a po prawej św. Jana Kantego. Wojciech Maciejowski zmarł prawdopodobnie pod koniec lat czterdziestych XX wieku, a więc ołtarz główny w Woli Batorskiej może należeć do jednego z ostatnich wykonanych przez niego dzieł.
Trzy zdjęcia przedstawiające: figurę św. Piotra, neogotycki ołtarz główny, figurę św. Pawła.
Wojciech Maciejowski, ołtarz główny w kościele pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Woli Batorskiej

Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Kasince Małej

W kościele pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Kasince Małej znajdziemy ołtarz boczny wykonany przez Wojciecha Maciejowskiego. Niewielka, trójosiowa nastawa powstała po 1945 roku. W polu środkowym znajduje się wnęka z polichromowaną płaskorzeźbą przedstawiającą Matkę Boską Różańcową ze św. Dominikiem, natomiast w osiach ustawione są pełnoplastyczne figury przedstawiające św. Kazimierza Jagiellończyka po lewej stronie oraz św. Alojzego Gonzagi po prawej.
Trzy zdjęcia przedstawiające: neogotycki ołtarz boczny, figurę św. Kazimierza Jagiellończyka, figurę św. Alojzego Gonzagi.
Wojciech Maciejowski, ołtarz boczny w kościele pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Kasince Małej

Kościół pw. św. Urbana w Brzeszczach

Figurę przedstawiającą św. Józefa umieszczoną na konsoli jednego z filarów w nawie głównej świątyni pw. św. Urbana w Brzeszczach na początku XX wieku zamówiono najprawdopodobniej w pracowni Wojciecha Maciejowskiego. Dzieło wyraźnie zdradza wpływ rzeźby późnobarokowej oraz coraz bardziej popularnej w XIX i na początku XX wieku w Galicji rzeźby tyrolskiej.
Dwa zdjęcia przedstawiające: figurę św. Józefa z Dzieciątkiem oraz zbliżenie tej rzeźby.
Wojciech Maciejowski (?), św. Józef z Dzieciątkiem, kościół pw. św. Urbana w Brzeszczach

Kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Leńczach

W kościele noszącym wezwanie śś. Piotra i Pawła w położonych nieopodal Kalwarii Zebrzydowskiej Leńczach podczas prac inwentaryzacyjnych natrafiliśmy na figurę Chrystusa Zmartwychwstałego noszącą cechy stylowe odpowiadające twórczości Wojciecha Maciejowskiego. Ekspresyjna, pełnoplastyczna figura przedstawia zmartwychwstałego Chrystusa ukazanego w dynamicznej pozie z uniesioną prawą ręką oraz rozwianymi włosami. Szczególnie cechy fizjonomiczne przedstawionej postaci – pociągła twarz o wyrazistych rysach, długie, falowane i rozwiane włosy przypominają dzieła Maciejowskiego. Chrystus ubrany w powłóczysty, czerwony płaszcz o głęboko rzeźbionych fałdach, z rozwianą połą przy prawym ramieniu. Dzieło nie jest datowane.
Dwa zdjęcia przedstawiające dwa ujęcia figury Chrystusa Zmartwychwstałego.
Wojciech Maciejowski, figura Chrystusa Zmartwychwstałego, kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Leńczach

Wybrana literatura

Brzezina Katarzyna, "Dzieła rzeźbiarza Wojciecha Maciejowskiego w świątyniach kanoników regularnych ", [w:] "Przemijanie i trwanie. Kanonicy regularni lateraneńscy w dawnej i współczesnej Polsce. Materiały z Międzynarodowej Konferencji zorganizowanej z okazji 600-lecia fundacji opactwa Bożego Ciała w Krakowie", red. Łatak Kazimierz, Makarczyk Irena, Kraków 2009, s. 67-73

Brzezina Katarzyna, Organisty Adam, "Nurt barokowy w twórczości dwóch zapomnianych dwudziestowiecznych artystów – Franza Wagnera i Wojciecha Maciejowskiego", [w:] "Barok i barokizacja", red.Brzezina Katarzyna, Wolańska Joanna, Kraków 2007, s. 325-344

Łatak Kazimierz, "Dzieje parafii i kościoła Opieki Matki Bożej w Kamieniu", Kraków 2010

Galeria

Powiązane dzieła

Inne nasze artykuły

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności