Marian Szczurowski - (nie)znany malarz religijny

O samym malarzu wiadomo bardzo niewiele. Urodził się w Podgórzu-Krakowie, z którym związany był również w późniejszym czasie. Szczurowski kształcił się w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie w latach 1876-1884 i 1887-1888. Był uczniem Jana Matejki. Wzmianki o zakupywaniu jego obrazów w Krakowie pozwalają sądzić, że prowadził w tym mieście pracownię malarską. Szczurowski był aktywny głównie w pierwszej ćwierci XX wieku, jego ostatnia rozpoznana praca datowana jest na 1927 rok. W zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej zachował się nekrolog Mariana Szczurowskiego, według którego „artysta malarz przeżywszy lat 66, po długiej, a ciężkiej chorobie (…) zasnął w Panu dnia 27 lutego 1929 r.”*. Na jego podstawie można wnioskować, że malarz urodził się w 1860 lub 1861 roku.

 

Rozpoznana dotychczas twórczość malarska Szczurowskiego obejmuje tematykę wiejską, historyczną, religijną oraz portrety. Spośród tych pierwszych znanych jest kilka przedstawień wsi oraz postaci w strojach ludowych, jak „Przycinanie kwiatów” (1910), „Dziewczyna z jagodami” (Muzeum w Bielsku Białej, pocz. XX w.). Udało się odnaleźć jeden obraz Szczurowskiego o tematyce historycznej, mianowicie „Tryptyk grunwaldzki” z 1910 roku, powielony w grafice przez Zakład Graficzny Franciszka Ksawerego Ziółkowskiego z Pleszewa dla Zakładu Artystyczno-Rzeźbiarskiego Zygmunta Wałaszka z Krakowa. Znikoma jest również ilość zachowanych portretów jego autorstwa. Przykładowo w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa znajdują się dwa konterfekty rzemieślników i członków cechu zbiorowego – Fryderyka Schuha i Ludwika Szklarskiego, sygnowane przez tego malarza. Można się domyślać, że znacznie większa ilość obrazów tego rodzaju pędzla Szczurowskiego zachowana jest w zbiorach prywatnych.

 

Rozpoznane oeuvre malarza wskazuje, iż zorientowany był przede wszystkim na malarstwo religijne. Obrazy autorstwa Szczurowskiego najliczniej zachowały się w świątyniach i klasztorach małopolskich. Znane są również wykonane przez niego polichromie kościelne. W samym Krakowie jego sygnowane obrazy znajdują się w zbiorach klasztornych sióstr albertynek („Brat Albert wśród ubogich”), w kościołach misjonarzy pw. Nawrócenia św. Pawła („Św. Teresa od Dzieciątka Jezus”) oraz pw. Św. Wincentego à Paulo („Głowa Chrystusa”, 1925), a także w świątyni św. Józefa w Podgórzu („Św. Józef z Dzieciątkiem na tle panoramy Krakowa”, 1908) czy w zbiorach klasztornych bonifratrów („Św. Jan Boży”) oraz franciszkanów („Głowa Chrystusa”).

 

Największy zespół prac Szczurowskiego udało się zlokalizować w kościele św. Klemensa w Trzemeśni. W 1910 roku wykonał niemal cały wystrój malarski tej świątyni, datowany i sygnowany, tj. obrazy do trzech ołtarzy („Św. Antoni Padewski”, „Św. Augustyn”, „Św. Katarzyna Aleksandryjska”, „Św. Józef z Dzieciątkiem”, „Św. Sebastian”, „Matka Boska Różańcowa ze św. Dominikiem i św. Katarzyną Sieneńską”), sceny figuralne na ścianach i stropie nawy („Św. Jakub z aniołem”, „Św. Izydor Oracz”, „Św. Stanisław Kostka”, „Św. Kazimierz Jagiellończyk”, „Św. Stanisław z Piotrowinem”, „Św. Jan Kanty”, „Św. Klemens”) oraz na balustradzie chóru muzycznego („Dawid”). W tym samym roku zrealizował również szeroko zakrojone prace malarskie w świątyni w Kozłowie k. Miechowa. Szczurowski jest autorem tamtejszej polichromii z przedstawieniami Wniebowzięcia na sklepieniu (wg Murilla), św. Alojzego Gonzagi, św. Stanisława Kostki, św. Kazimierza i św. Antoniego Padewskiego na ścianach nawy wraz z wizerunkami Dawida i św. Cecylii na balustradzie chóru. Do ołtarzy namalował obrazy „Przemienienie Pańskie” (wg Rafaela) oraz „Św. Izydor Oracz”.

 

Szczurowski wykonał obrazy do kościołów w Gdowie („Najświętsze Serce Jezusa”, 1. ćw. XX w.), w Zembrzycach („Matka Boska przekazująca szkaplerz św. Szymonowi Stockowi”, ok. 1920), w Ślemieniu („Św. Franciszek obejmujący Chrystusa na krzyżu”, wg Murilla, 1. ćw. XX w.), w Wierzchosławicach („Pieta”), w Jangrocie („Św. Stanisław Kostka”, „Św. Alojzy Gonzaga”, 1900) i w Górce Duchownej (kopia obrazu Matki Boskiej Pocieszenia, 1927). Według źródeł wykonał również niezachowany dziś obraz Matki Boskiej Anielskiej do świątyni w Zawoi (1920). W 1920 roku Szczurowski razem z Teodorem Pitalem z Myślenic odnowili dekorację malarską w kaplicy Matki Boskiej w kościele parafialnym w Myślenicach.

Obrazy Szczurowskiego reprezentują nurt tradycyjny w malarstwie religijnym przełomu XIX i XX wieku. Malowane przez niego wizerunki świętych i kompozycje scen są konwencjonalne oraz stanowią kontynuację dziewiętnastowiecznych schematów przedstawieniowych. Wpisują się tym samym w nurt współistniejący z żywo rozwijającymi się w tym czasie nowymi rozwiązaniami dla sztuki sakralnej proponowanymi przez artystów młodopolskich.

Malarstwo Szczurowskiego cechowała swoboda w zakresie używanych środków, co świadczy o dobrym warsztacie. Tworzone przez niego postacie przyjmują naturalne pozy, mają łagodnie i plastycznie oddane elementy anatomiczne, jak twarze i dłonie. Szaty są miękko i swobodnie drapowane, a ich ekspresja często wyrażona jest poprzez wyraźne podkreślenie fałd impastami lub zamaszystymi pociągnięciami pędzla. Szczegółowo oddane postacie przedstawione są zawsze na równie starannie komponowanych tłach, ukazujących wnętrza lub pejzaż o dopracowanych elementach tworzących spójną treściowo scenę. Warto zwrócić uwagę na częstą praktykę wzorowania się przez malarza na reprodukcjach dzieł malarstwa europejskiego (np. Rafaela, Murilla), które były bardzo popularne w XIX wieku, jak i początkiem kolejnego stulecia. Szczurowski okazał się być wprawnym malarzem, który szybko był w stanie wypełnić zapotrzebowanie na wystroje malarskie świątyń (por. ilość realizacji w 1910 roku!). Jako twórca korzystał z różnych źródeł inspiracji, ale tworzył również autorskie kompozycje.

Dzieła Szczurowskiego cieszyły się uznaniem i najpewniej sporym zainteresowaniem, skoro pozyskiwał tak wiele zamówień w samym Krakowie, jak i Małopolsce. Jednak na tle najciekawszych zjawisk artystycznych środowiska krakowskiego przełomu XIX i XX wieku jego twórczość pozostaje konwencjonalna i stosowna, o dobrym poziomie wykonania i poprawności ikonograficznej, adekwatna dla zleceniodawców o stosunkowo tradycyjnym guście osadzonym jeszcze w minionej epoce. Niewątpliwie dalsza identyfikacja dzieł Szczurowskiego i ich analiza będą niezwykle istotne dla pełnego rozpoznania jego twórczości wpisującej się w różnorodność zjawisk i nurtów tego okresu w malarstwie. 

Bibliografia:

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 2: Kościoły i klasztory śródmieścia, 1, red. Adam Bochnak, Jan Samek, Warszawa 1971, s. 128.

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 5: Kazimierz i Stradom. Kościoły i klasztory, 2, red. Izabella Rejduch-Samkowa, Jan Samek, Warszawa 1994, s. 38, 77.

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 8: Kleparz. Kościoły i klasztory, red. Izabella Rejduch-Samkowa, Jan Samek, Warszawa 2000, s. 44.
Marjan Szczurowski artysta malarz przeżywszy lat 66, [...] zasnął w Panu dnia 27 lutego 1929 r. [...], nekrolog, Biblioteka Jagiellońska, 224651 V Sz 14, źródło: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/859211/edition/826764/content [dostęp: 23 II 2021].

Materiały do dziejów Akademii Sztuk Pieknych w Krakowie, 1816-1895, oprac. Jadwiga Jeleniewska-Ślesińska, Władysław Ślesiński, Andrzej Załuski, red. Józef E. Dutkiewicz, Wrocław 1959, s. 270.

Wiśniewski Jan, Dekanat Miechowski, Radom 1917, s. 72.

Wiśniewski Jan, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem, Marjówka Opoczyńska 1933, s. 107.

Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. Sławomir Brzezicki, Joanna Wolańska, Warszawa 2016, s. 1442, 1496.

* Dziękuję Panu Szymonowi Wilkowi za przekazanie tej informacji.