Matka Boska Śnieżna

Dzieje zabytku

Pochodzenie ani autorstwo osiemnastowiecznego obrazu Matki Boskiej, określanej również jako Matka Boska Tenczyńska, jest nieznane. Przedstawienie pochodzi prawdopodobnie z zamku Tenczyn i zostało przeniesione z podupadającej kaplicy na mocy rozporządzenia księcia Augusta Czartoryskiego z 1768 roku. W 1882 roku obraz był mocno zniszczony i opisywany jako podziurawiony i spróchniały. Wówczas został odnowiony: poprawiono złocenia ramy oraz sukienki, tło wyłożono ciemnowiśniowym aksamitem, na obrazie umieszczono wota. Pełną konserwację w 1974 roku wykonali J. Nykiel i T. Gawlik. Obraz został prawdopodobnie przemalowany.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta z przedstawieniem Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Matki Boskiej Śnieżnej, umieszczony w bocznym ołtarzu usytuowanym po północnej stronie nawy głównej. Madonna została przedstawiona frontalnie, w półpostaci, z Dzieciątkiem Jezus na lewym ręku. W tej samej ręce trzyma chustkę, prawą składa w geście błogosławieństwa. Ma podłużną twarz z wąskim nosem, drobnymi ustami i dużymi, wyraźnie zaznaczonymi oczami. Zwrócone w trzech czwartych w prawo Dzieciątko spogląda na Matkę, prawą rękę wyciąga przed siebie w geście błogosławieństwa, lewą przytrzymuję zamkniętą księgę. Ma okrągłą, delikatną twarz z wąskim nosem, małymi ustami i okrągłymi oczami otoczoną puklami jasnych włosów. Szaty Matki Boskiej oraz Dzieciątka w formie rzeźbionej, złoconej sukienki z XVIII wieku, zdobionej ornamentem roślinno-kwiatowym. Na wysokości prawego ramienia Marii wypukła, sześcioramienna gwiazda. Obie postacie przedstawiono w zamkniętych koronach na głowach, które są wycięte z blachy, zdobione kamieniami jubilerskimi oraz aplikowanie na powierzchnię płótna i częściowo ramy. Tło w kolorze ciemnobrunatnym, za głowami na rozjaśnionym tle delikatnie zaznaczone nimby.
Rama prosta, profilowana, zdobiona po wewnętrznej stronie srebrzonymi płycinami oraz liśćmi w narożnikach.

Zarys problematyki artystycznej

Geneza ikonografii Matki Boskiej z Dzieciątkiem w kościele św. Katarzyny w Tenczynku nawiązuje do wizerunku Matki Boskiej Śnieżnej, zwanego Salus Populi Romani, w bazylice Santa Maria Maggiore w Rzymie. Według tradycji modlitwy zanoszone przed rzymskim wizerunkiem Marii miał przyczynić się do zwycięstwa wojsk chrześcijańskich nad Turkami w bitwie pod Lepanto w 1571 roku. Sława obrazu, a co za tym idzie jego liczne kopie, szybko rozeszła się po Europie i dotarła również do Rzeczypospolitej. Apogeum popularności tego wizerunku przypadło w pierwszej ćwierci XVII wieku i wiązało się z nasilającym się ruchem kontrreformacji i rozwojem idei przedmurza chrześcijaństwa.
Jedna z pierwszych rzymskich kopii obrazu trafiła do kościoła krakowskich dominikanów, kolejna do katedry wawelskiej, wiele innych zachowało się w posiadaniu bractw i kościołów w związku z rozpowszechnieniem nabożeństwa różańcowego. Marian Kornecki w pracy o adaptacjach i rozpowszechnieniu wizerunków Matki Boskiej Śnieżnej na terenie Rzeczypospolitej wyróżniał kilka wariantów ikonograficznych tego przedstawienia. Niestety klasyfikacja obrazu tenczyńskiego jest utrudniona ze względu na przykrywające go metalowe sukienki. Warto jednak zwrócić uwagę na charakterystyczną chusteczkę, którą Maria trzyma w dłoniach, chusteczkę symbolizującą jej macierzyńską opiekę. Ten szczegół został zaczerpnięty bezpośrednio z rzymskiego pierwowzoru obrazu. Obraz uważany jest za cudowny. Według przekazów w czasie srogiej zimy, gdy brakowało jedzenia i wilki zaczęły atakować mieszkańców oraz zwierzęta, ludzie zwrócili się o pomoc do Pani Tenczyńskiej, co spowodowało uwolnienie od niebezpieczeństwa.
Obraz jest również wykorzystywany podczas różnych ważnych uroczystości. W 1894 roku przez pewien okres w kościele św. Katarzyny odprawiano wyłącznie różaniec z wystawieniem Najświętszego Sakramentu przed głównym ołtarzem i na ten czas przeniesiono tam również obraz Najświętszej Marii Panny.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

Księga Wypisowa Tenczyńskiego Bractwa Przenajświętszej Trójcy z lat 1880-1901, oprac. Rafał Szczurowski, Kraków 2007, s. 81.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. I, z. 4, Powiat Chrzanowski, red. J. Szablowski, Waszawa 1952, s. 33.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. I, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 129.
Kornecki Marian, Sztuka sakralna, Kraków 1993, s. 89.
Kornecki Marian, Matka Boska Polska. Adaptacja i rozpowszechnienie typu ikonograficznego obrazu Matki Boskiej Śnieżnej od XVI do XVIII wieku, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. 6, Między wschodem a Zachodem, cz. 3, Kultura artystyczna, red. Tadeusz Chrzanowski, Lublin 1992, s. 365-398.
Łukasik Anna, Tenczynek – 700 lat historii, 2014 Kraków, s. 39
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. Sławomir Brzezicki, Joanna Wolańska, Warszawa 2016, s. 1429.

Streszczenie

Obraz Matki Bożej w kościele parafialnym w Tenczynku umieszczono w ołtarzu bocznym. Jest otoczony kultem, ozdobiony koronami i sukienkami z blachy trybowanej. Ikonograficznie wzorowany jest na popularnym wizerunku rzymskiego pierwowzoru – słynącego cudami obrazu Matki Boskiej Śnieżnej, zwanego Salus Populi Romani z bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie. Wizerunek ten silnie związany jest z nabożeństwem różańcowym; na terenie Rzeczypospolitej reprezentowany przez liczne kopie, niektóre przywiezione bezpośrednio z Rzymu. Niestety pochodzenie i atrybucja tenczyńskiego obrazu są nieznane.

Bibliografia