Artyści działający w Małopolsce

Malarstwo religijne Petera Michala Bohúňa

Paulina Kluz

Peter Michal Bohúň (1822-1879), narodowy malarz słowacki, w okresie odrodzenia narodowego Słowaków zaangażowany był w działalność społeczno-polityczną oraz kulturalną. Zasłynął przede wszystkim jako twórca litografii przedstawiających typy ludowe z regionów Orawy, Spisza i Liptowa, obrazów historycznych i romantycznych oraz portretów w tzw. typie biedermeierowskim. Najmniej znana pozostaje jedna z gałęzi jego twórczości malarskiej – obrazy o tematyce religijnej.
Po latach edukacji i praktyki artystycznej w Pradze oraz aktywności społeczno-politycznej, Bohúň w 1848 roku ożenił się i osiadł w Lučivnej odsuwając się stopniowo od życia politycznego. Następnie w 1854 roku przeniósł się z rodziną do Liptowskiego Mikułasza (Liptovský Svätý Mikuláš), gdzie pracował jako pedagog i malarz. W tym okresie tworzył głównie portrety mieszczańskie oraz wykonał pierwsze obrazy o tematyce religijnej.
 
Osobny rozdział w życiu i twórczości Petera Michala Bohúňa rozpoczął się, kiedy malarz opuścił górne Węgry (obecnie Słowacja) i przeniósł się do Galicji. Wpłynęła na to trudna sytuacja rodzinna i finansowa malarza. Za namową przyjaciela Salomona Krausa, fotografa, w 1865 roku zamieszkał wraz z rodziną w Lipniku koło Białej (obecnie Bielsko-Biała-Lipnik), gdzie pozostał i pracował do końca życia. Niewątpliwie wybór miejsca zamieszkania powodowany był również warunkami pracy i możliwościami pozyskiwania zleceń wśród mieszczan, inteligencji i duchowieństwa rozwijających się wówczas miast regionu. To właśnie w tym okresie Bohúň, będący wyznania protestanckiego, zjednał sobie przychylność duchowieństwa katolickiego, które stało się jego głównym mecenasem przez następne lata. Malarz wykonał dziesiątki obrazów do kościołów katolickich regionu.
 
Jego pierwsze zlecenia na obrazy o tematyce religijnej obejmowały dzieła do kościołów św. Mikołaja w Polance Wielkiej (1867, 1878) i św. Barbary w Strumieniu (1868). W 1869 roku wykonał dużych rozmiarów stacje drogi krzyżowej do kościoła Opatrzności Bożej w Białej (obecnie Bielsko-Biała). Jego obrazy znajdują się również w świątyniach w Lipniku (1870), Czańcu (1870), Bystrej Śląskiej (1872), Bielanach k. Kęt (1875-1877), Straconce (1876, 1877; obecnie Bielsko-Biała-Straconka), Jawiszowicach (1876, 1877), Brzeszczach (1876, 1878), Matki Bożej Pocieszenia w Bielsku (1877; obecnie Bielsko-Biała), Kobiernicach (1877-1879) i w Wilamowicach (1879). W latach 70. XIX wieku kilka obrazów religijnym Peter Bohúň namalował razem ze swoim synem Cornelem, który później poszedł w ślady ojca i również został malarzem.
 
Dotychczas rozpoznane obrazy o tematyce religijnej tworzone przez Bohúňa są to głównie reprezentacyjne wizerunki świętych ukazanych do pasa lub w całej postaci na neutralnym lub rozbudowanym kompozycyjnie tle. Dużo rzadsze były kilkuosobowe sceny religijne, związane jednak z ikonografią konkretnych przedstawień np. Wizja św. Małgorzaty Marii Alacoque, Matka Boska Różańcowa ze świętymi. Odrębną grupę stanowią malowane przez Bohúňa stacje drogi krzyżowej, które wykonał kilkakrotnie według jednego wzoru przedstawieniowego (Biała, Polanka Wielka, Bielany, Bielsko).  
 
Obrazy o tematyce religijnej mają cechy formalne zbliżone do innych prac Bohúňa – portretów czy scen historycznych i romantycznych. Widoczne jest w nich ogromne przywiązanie do szczegółu, odzwierciedlone w misternych zdobieniach biżuterii oraz detali strojów liturgicznych i chórowych czy atrybutów świętych. Malarz starał się z taką samą pieczołowitością, jak w portretach oddać zróżnicowanie, fakturę czy wzory tkanin, przykładowo w strojach papieży (por. zdobienia kap z misternie malowaną bordiurą i wzorem tkaniny oraz atrybutów takich jak tiara papieska, ferula w wizerunkach papieży w Bielanach i Brzeszczach) czy św. Jana Nepomucena (por. futrzaną almucję i koronkową komżę w obrazie kanonika w Bielanach). Na wszystkich przedstawieniach postacie ukazane zostały w spokojnych pozach, niewymuszonych gestach i ruchach, zupełnie pozbawione ekspresji, a raczej pełne zadumy lub pogrążone w modlitwie czy nawiązujące bezpośredni kontakt z widzem, ku któremu się zwracają. Umiejętności wyniesione z doświadczenia malowania portretów Bohúň świetnie zaszczepił w malarstwie o tematyce religijnej. Wydaje się jakby tworzył wyimaginowane portrety świętych w zaaranżowanych przestrzeniach wnętrz, tak jak niegdyś postaci mieszczan w ich domach (por. św. Urban w Brzeszczach, św. Wojciech w Bielanach). Podobnie jak w malarstwie portretowym w większości wizerunków świętych widoczne jest psychologiczne studium postaci ukazanych w różnych stanach emocjonalnych odpowiadających treści ikonograficznej przedstawienia (por. feretron z wizerunkami Ecce Homo i Matki Boskiej Bolesnej w Polance Wielkiej).
 
Bohúň odwoływał się do pewnych konwencji ikonograficznych w przedstawianiu świętych. Byli oni ukazywani zazwyczaj na tle wnętrz, czasem jeszcze z zastosowaniem podwieszonej draperii (co było charakterystyczne dla malarstwa późnobarokowego). Niemniej jednak sposób malowania, a w tym duża staranność i swoboda w ukazaniu postaci i komponowaniu przestrzeni świadczy o bardzo dobrym warsztacie malarskim. Malarz prawdopodobnie sięgał po różnego rodzaju źródła inspiracji pozwalające mu na przedstawienie świętych w odpowiedniej ikonografii, jakkolwiek wizerunki i kompozycje obrazów noszą znamiona indywidualnego stylu malarza. Jest to szczególnie widoczne w powtarzających się typach twarzy we wszystkich jego obrazach, np. mężczyzny z krótką brodą (św. Jana Nepomucen, Ecce Homo, Najświętsze Serce Jezusa i in.). Twórczość Petera Michala Bohúňa w zakresie malarstwa religijnego jest wyjątkowo spójna.
 
Zgoła inne pod względem stylowym i kompozycyjnym są malowane przez Bohúňa stacje drogi krzyżowej. Są to wielopostaciowe sceny religijne, które pod względem formalnym różnią się od innych jego dzieł pełnią ekspresji i skomplikowaniem kompozycji. Powstały one według stacji drogi krzyżowej autorstwa Josepha von Führicha wykonanych w 1836 roku do kościoła św. Wawrzyńca na Petrzynie w Pradze. Drogę krzyżową według tego samego wzoru Führich namalował również do kościołów św. Jana Nepomucena w Wiedniu (Leopoldstadt; 1844-1846) oraz do świątyni parafialnej Altlerchenfeld w Wiedniu (Neubau; 1854-1861). Bohúň najpewniej widział na żywo praską drogę krzyżową w okresie studiów na Akademii w Pradze. Mógł wykonać wówczas szkice i rysunki kompozycji tych scen. Jest też prawdopodobnie, że był w posiadaniu reprodukcji dzieł Führicha, które wykorzystał do namalowania przedstawień drogi krzyżowej.
 
Niewątpliwie pogłębione badania oraz dalsze wyniki inwentaryzacji zabytków z czasem przyniosą nowe ustalenia dotyczące malarza i jego dorobku, a w tym nieznanych wcześniej dzieł w małopolskich i śląskich kościołach. 

Ponadto: 
Biogram Petera Michala Bohúňa na portalu SDM: https://sdm.upjp2.edu.pl/ludzie/peter-michal-bohun

Na stronie "Web umenia", będącej katalogiem dzieł sztuki ze zbiorów słowackich galerii, znajduje się ogromna liczba dzieł Petera Michala Bohúňa ze słowackiego okresu jego twórczości:

Literatura:
Witold Iwanek, Słownik artystów na Śląsku Cieszyńskim, Bytom 1967, poz. 251.
Anna Barancová, O živote a diele Petera Michala Bohúňa na Slovensku, „Bielsko-Bialskie Studia Muzealne”, 3: 1997, s. 207-214.
Peter Michal Bohúň w kolekcji Muzeum w Bielsku-Białej, katalog Dudek Bujarek Teresa, Krawczak Kinga, red. Iwona Purzycka, Bielsko-Biała 2004.
Fragment obrazu ukazujący cokół z sygnatura malarza: "P. Bohúň".
Sygnatura Petera Michala Bohúňa.
Obraz ukazujący św. Jana Nepomucena w całej postaci, ubranego w strój kanonika. Lewą ręką podtrzymuje krucyfiks, prawą kładzie na książce leżącej na postumencie, obok niego. Scena ukazana we wnętrzu z widocznymi filarami i posadzką w kratę.
Bielany, kościół św. Macieja, "Św. Jan Nepomucen", 1875-1878.
Obraz ukazujący św. Urbana w całej postaci, jako starca, we wnętrzu z widocznym krzesłem, podwieszoną draperią oraz cokołem z krucyfiksem i księgą. Święty ubrany w albę, stułę i kapę, na głowie ma tiarę papieską, lewą ręką przytrzymuje feruję i liść palmy
Brzeszcze, kościół św. Urbana, "Św. Urban", 1878.
Obraz ukazujący wieloosobową scenę obnażenia z szat Chrystusa przez żołnierzy, na tle pejzażu. Na ziemi leży krzyż.
Polanka Wielka, stacja X: Jezus z szat obnażony, przed 1878.

Powiązane dzieła

Inne nasze artykuły

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności