Dzieła malarskie Sebastiana Stolarskiego w małopolskich kościołach

Sebastian Stolarski zmarł w Myślenicach 28 lipca 1875 w wieku 77 lat, z czego można wnioskować, że urodził się w 1798 roku. Według źródeł akademickich miał się urodzić w 1799 roku na terenie ówczesnej Galicji. Malarz studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych w pracowni Józefa Peszki aż dziewięć lat, od 1822 do 1831 roku. Następnie przeniósł się do Myślenic, zapewne w związku ze zleceniem na wykonanie obrazów do kościoła parafialnego (od 1830). Osiadł tam na stałe i założył w tej miejscowości warsztat malarski. Dowodzą tego określenia malarza jako mieszkańca Myślenic oraz jego sygnatury, w których wskazywał, że obrazy wykonywał właśnie w tym mieście („malował w Myślenicach”, „w Myślenicach”). Stolarski ożenił się z Katarzyną Pyzek, a w 1836 roku urodził im się syn Sebastian Wincenty Stolarski, który, podobnie jak ojciec, został malarzem.

Stolarski wykonywał zlecenia malarskie głównie na terenie Myślenic oraz do świątyń w nieodległych miejscowościach. Myślenice stanowiły niegdyś większy ośrodek odpustowy związany z kultem cudownego obrazu Matki Boskiej Myślenickiej. W XIX wieku wielu malarzy w związku z trudną sytuacją materialną szukało zatrudnienia w ośrodkach kultu religijnego (np. Kalwaria Zebrzydowska, Częstochowa), w których osiadali i parali się wykonywaniem kopii cudownych wizerunków, obrazów religijnych i dewocjonaliów przeznaczonych dla pielgrzymów. Być może podobne pobudki zatrzymały w Myślenicach Sebastiana Stolarskiego. W końcu malarz ten stał się jednym z głównych twórców kopii cudownego obrazu Matki Boskiej Myślenickiej w XIX wieku.

Pierwsze sygnowane obrazy Stolarskiego powstałe w latach dwudziestych XIX wieku znajdują się w Krakowie. Malowane były przez ostatnie lata jego nauki w Szkole Sztuk Pięknych. W 1826 roku powstało 14 owalnych obrazów do zakrystii bazyliki franciszkanów, sygnowanych jego nazwiskiem („Matka Boska z Dzieciątkiem”, „Św. Józef z Dzieciątkiem”, „Św. Anna nauczająca Marię”, „Św. Józef z Kupertynu”, „Bł. Rafał Chyliński” i wizerunki dziewięciu Apostołów). Z tego samego roku pochodzi obraz w zbiorach klasztoru krakowskich klarysek łączony ze Stolarskim - „Bój Ojciec ukazujący się Świętej Rodzinie” (sygn. „S.S. Kraków 1826”). Ostatnim dziełem z grupy jego najwcześniejszych rozpoznanych obrazów jest podpisany przez tego malarza wizerunek niezidentyfikowanego franciszkanina z 1828 roku, który znajduje się w zbiorach klasztornych krakowskiego zgromadzenia franciszkanów.

Stolarski był przede wszystkim autorem wielu obrazów o tematyce religijnej przeznaczonych do małopolskich świątyń. Dotychczas znane były jego potwierdzone archiwalnie dzieła do kościoła parafialnego w Myślenicach, to jest „Narodzenie Najświętszej Marii Panny” (1830), „Św. Mikołaj” (1830) i „Trójca Święta” na zasuwie (1833) oraz „Św. Wojciech” z dawnego ołtarza Matki Boskiej Różańcowej (1863). Jest on również twórcą innych obrazów w tej świątyni, mianowicie Chrystusa Bolesnego i św. Anny Samotrzeć z feretronu (1865) oraz obrazu Matka Boska Szkaplerzna (skradzionego w 1996 r.). Z literatury znane były dotychczas obrazy tego malarza powstałe do kościołów w Skomielnej Białej („Męczeństwo św. Sebastiana”, 1845), Wiśniowej („Matka Boska Szkaplerzna”), w Zakliczynie („Św. Mikołaj”, wizerunki Św. Anny Samotrzeć i Matki Boskiej do feretronu, obraz „Pan Jezus w grobie” – niezachowany, ok. 1850) oraz do klasztoru benedyktynek w Staniątkach („Św. Filomena”, 1840).

Dzięki inwentaryzacji zabytków w małopolskich świątyniach udało się odnaleźć znacznie więcej sygnowanych dzieł tego tego artysty. Podpisany przez malarza obraz został odnaleziony w kościele w Sromowcach Wyżnych („Najświętsze Serce Jezusa”, sygn. „Malował Seb(astian) Stolarski 1827 w Krakowie”). Stolarski wykonał obrazy do ołtarzy bocznych w kościele Św. Jana Kantego w Kętach, to jest „Św. Józef” sygnowany „Stolarski mal(ował) 1838” oraz niewątpliwie malowana przez tego samego artystę „Najświętsza Maria Panna Niepokalanie Poczęta” (obrazy dotychczas błędnie łączone z malarzem Stolarkiem). Do świątyni w Raciechowicach Stolarski namalował dwa obrazy „Św. Jan Ewangelista” (1869) i „Chrzest Chrystusa” (1867), oba podpisane „malował Se(bastian) Stolarski w Myślenicach”. W kościele w Tokarni zidentyfikowano dwie chorągwie z obrazami namalowanymi przez Stolarskiego, to jest pierwsza z wizerunkami św. Józefa z Dzieciątkiem i św. Jana Kantego oraz druga z obrazami św. Erazma i św. Florentego, podpisane „ma(lował) Se(bastian) Stolarski w Myślenicach 1866”. Na podstawie cech stylistycznych i podobieństwa do jego potwierdzonych obrazów Stolarskiemu można przypisać wykonanie dzieł malarskich z ołtarza w kaplicy bocznej św. Anny Samotrzeć kościoła parafialnego w Myślenicach, to jest „Św. Anna Samotrzeć” i „Nawiedzenie św. Elżbiety”.

Znane są również polichromie, których autorem był Sebastian Stolarski. Najstarsza powstała w kaplicy w Łostówce w 1833 roku na drewnianym pozornym sklepieniu kolebkowym (Św. Wojciech, anioły, narzędzia Męki Pańskiej). Na stropie nawy kościoła w Trzebuni namalował „Przemienienie Pańskie” (wg Rafaela) w 1847 roku, niestety niezachowane do dzisiaj. Najsłynniejsze jednak były polichromie wykonane przez Stolarskiego do kaplicy Matki Boskiej Śnieżnej na Studzience w Myślenicach w 1860 roku. Przedstawiają one cudowne przeniesienie obrazu Matki Boskiej Myślenickiej do kościoła parafialnego oraz pochód osób cudownie uleczonych za wstawiennictwem Matki Boskiej.

Jedną z gałęzi malarskiej działalności Stolarskiego było również odnawianie dawnych obrazów. W kościele parafialnym w Myślenicach odnowił obraz „Św. Jan Kanty” („Za bytności starszych Marcina Szymskiego i Jana Kursznera odnawiał Stolarski obraz ten 1838 w Myślenicach zamieszkały”) oraz gotycką grupę rzeźbiarską św. Anny Samotrzeć („Odnowił Sebastian Stolarski 1868”). W świątyniach w Trzebuni restaurował obrazy św. Antoniego Padewskiego (1840) i Matki Boskiej Myślenickiej (1843), w Zakliczynie Matki Boskiej Różańcowej (ok. poł. XIX w.) i „Ecce Homo” (1854), a w Głogoczowie obraz „Zwiastowanie” (1851). 

Sebastian Stolarski przedstawia się jako malarz o wszechstronnych umiejętnościach, jednak jego prace są na stosunkowo niskim poziomie wykonania. Mimo, że był jednym z pierwszych absolwentów nowopowstałej Szkoły Sztuk Pięknych oraz studiował wiele lat, jego umiejętności bliższe były warsztatowym niż akademickim. Bez wątpienia był lepszym kopistą niż twórcą. Dlatego też obrazy Stolarskiego będące bezpośrednimi kopiami, jak „Najświętsze Serce Jezusa” w Sromowcach Wyżnych czy wizerunku Matki Boskiej Myślenickiej wykonane są na znacznie wyższym poziomie niż inne jego dzieła powstałe na podstawie wzorów lub według jego własnej inwencji. Stolarski był twórcą przede wszystkim dzieł o tematyce religijnej silnie osadzonych w tradycji malarstwa późnobarokowego. 

Sebastian Stolarski wypracował indywidualny, rozpoznawalny styl. Malował postacie o dość charakterystycznych rysach twarzy, zarówno mężczyzn, kobiet i dzieci, zazwyczaj sztywno upozowane, w lekkim poruszeniu, o szatach obficie drapowanych w liczne, drobne fałdki, odzwierciedlające układ ciała. Jego obrazy charakteryzuje nieco niezgrabna kompozycja, płaski modelunek i intensywna kolorystyka, oparta na kontrastach, wydobywających postacie z tła. Obrazy, które odnawiał Stolarski noszą wyraźne cechy przemalowań odpowiadających jego stylowi malarskiemu, widoczne przede wszystkim w rysach twarzy, modelunku szat i elementów anatomicznych (np. Matka Boska Śnieżna w Zakliczynie, Św. Antoni Padewski w Trzebuni). Malarstwo Stolarskiego jest nieco uproszczone, ale poprawne, wpisuje się w nurt malarstwa kontynuującego późnobarokową tradycję obrazowania, charakterystycznego właśnie dla malarstwa religijnego tego okresu.

Bibliografia:

Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Sztuka ziemi krakowskiej, Kraków 1982, s. 543, 657.

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie, red. Jerzy Szablowski, Warszawa 1953, s. 246.

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 2: Kościoły i klasztory śródmieścia, 1, red. Adam Bochnak, Jan Samek, Warszawa 1971, s. 64, 126, 128.
Katalog zbiorów artystycznych Opactwa Mniszek Benedyktynek w Staniątkach, t. 2, red. Kraków 2018, Kazimierz Kuczman, Józef Skrabski, Andrzej Włodarek, s. 386-387, nr kat. II/141.

Kornecki Marian, Zabytki sztuki, [w:] Monografia powiatu myślenickiego, t. 1: Historia, red. Reinfuss Roman, Kraków 1970, s. 324.

Kornecki Marian, Gerarda Seghersa „Św. Sebastian” w Polsce. Przyczynek do problemu zapożyczeń, adaptacji i aktualizacji barokowych kompozycji malarskich, „Roczniki Humanistyczne”, 35, 1987, z. 4, s. 24.
Materiały do dziejów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 1816-1895, oprac. Jadwiga Jeleniewska-Ślesińska, Władysław Ślesiński, Andrzej Załuski, Wrocław 1959, s. 269.

Mysiński Aleksander, Dzieje parafii pw. Wszystkich Świętych w Zakliczynie k. Myślenic, Zakliczyn 2001, s. 48-50.

Rodak Jan, Architektura i dzieje kościoła pw. Jana Kantego w Kętach, Kęty-Kraków 2014, s. 88-89.

Śnieżyńska-Stolot Ewa, Rzeźba i malarstwo, [w:] Monografia powiatu myślenickiego, t. 2: Kultura ludowa, red. Reinfuss Roman, Kraków 1970, s. 348-350.

Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. Sławomir Brzezicki, Joanna Wolańska, Warszawa 2016, s. 1442, 1540.