Nowe materiały na portalu SDM: Kościół Świętej Jadwigi Śląskiej w Waksmundzie

Parafia w Waksmundzie po raz pierwszy została wzmiankowana w dokumentach dotyczących dziesięciny papieskiej pod nazwą „Wasniwdo” w 1350 roku. W związku z tym jej powstanie datuje się na pierwszą połowę XIV wieku. Dnia 26 października 1519 biskup Jan Konarski za zgodą Zygmunta Starego przyłączył Waksmund do parafii w Nowym Targu, argumentując tę decyzję ubogim uposażeniem parafii: „Znając tedy [czytamy w dekrecie biskupim] stan kościołów parafialnych w Ostrowsku, Szaflarach, Waksmundzie i Długopolu, że z powodu szczupłości uposażenia wierni tychże parafii nie mogą utrzymać należycie kapłanów, którzy by ich otoczyli należną troską duszpasterską, z zaniedbania zaś tejże rodzi się wielkie niebezpieczeństwo dla zbawienia dusz [...] przeto tymi przyczynami przekonani, za wyraźną zgodą najjaśniejszego króla Polski Zygmunta jako kolatora tychże kościołów, powyższe kościoły parafialne niniejszym pismem przyłączamy i inkorporujemy do parafii Nowy Targ” [cytat za B. Kumor]. Jednak z powodu częstych wylewów Dunajca parafianie częściej uczęszczali do Ostrowska, niż do Nowego Targu. W związku z tym w 1608 roku wizytator, ksiądz Jan Januszowski, to właśnie plebanom z Ostrowska zlecił opiekę duszpasterską nad kościołem w Waksmundzie. Z decyzją tą nie zgodził się pleban nowotarski, a sprawa trafiła do nuncjatury w Warszawie. Ostatecznie 17 lutego 1634 oficjał krakowski przyłączył Waksmund do parafii w Ostrowsku. O przynależności Waksmundu do Ostrowska wspomniano jeszcze w aktach wizytacji w 1641 roku, mimo że już w 1639 roku Waksmund ponownie został filią parafii w Nowym Targu. Rozwiązanie nastąpiło częściowo w 1874 roku, kiedy utworzono ekspozyturę parafii w samym Waksmundzie, choć kościół waksmundzki nadal podlegał pod probostwo nowotarskie. Pomimo deklaracji parafian dotyczącej budowy plebanii oraz utrzymania księdza i organisty, w 1877 roku Waksmund nadal nie otrzymał pozwolenia na erygowanie samodzielnej parafii. Ten stan zmienił się dopiero w 1966 roku, gdy ksiądz arcybiskup Karol Wojtyła nadał pełnię praw parafii waksmundzkiej.  

Dokumenty związane z wizytacjami biskupimi wspominają ponadto o istnieniu przynajmniej trzech drewnianych świątyń w Waksmundzie, jednak szczegółowe informacje na temat tych budowli są skromne. Pierwsza świątynia, pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, była wzmiankowana w 1565 roku. W 1639 roku zanotowano, że kościół ten ze względu na wylewy Dunajca była już dwu- lub nawet trzykrotnie przenoszony. Następną świątynię wybudowano na początku XVIII wieku. W 1723 roku nadano jej wezwanie św. Jadwigi Śląskiej, choć sama konsekracja odbyła się nieco później. W tym czasie w ołtarzu głównym znajdował się wizerunek świętej. Można domniemywać, iż jest to ten sam obraz, który znajduje się w waksmundzkiej świątyni do dziś. Osiemnastowieczny kościół spalił się w 1808 roku, a przez następne lata jego funkcję sprawowała tymczasowa kaplica wystawiona tuż po pożarze. Świątynię odbudowano dopiero w 1887 roku. Kościół pod wezwaniem św. Jadwigi Śląskiej konsekrował kardynał Albin Dunajewski w 1892 roku. Wówczas była to budowla jednonawowa z trójbocznie zamkniętym prezbiterium oraz z wieżą. Wnętrze nakrywało sklepienie krzyżowe z gurtami, a ściany zdobiła polichromia Mieczysława, Jacka i Wacława Żubrowskich z Krakowa.

 

Pod koniec XX wieku podjęto decyzję o rozbudowie świątyni w Waksmundzie, której dotychczasowe rozmiary nie były wystarczające, aby pomieścić wszystkich wiernych uczestniczących w nabożeństwach. Inicjatorem i głównym koordynatorem tych działań był ówczesny proboszcz parafii, ksiądz Jan Kapusta. Projekt rozbudowy przygotował Lesław Manecki z Krakowa. Świątynię poszerzono o boczne nawy z pseudotranseptem, nową kaplicę od strony południowej i zakrystię od strony północnej, obie z osobnymi wejściami od zewnątrz. Rozbudowa zakończyła się w 2001 roku. Z poprzedniego wyposażenia świątyni zachowano witraże powstałe w 1953 roku w krakowskiej pracowni Stanisława Gabriela Żeleńskiego, które zainstalowano w nowych otworach okiennych naw bocznych oraz kaplicy. Przeniesiono także ołtarze, obrazy i rzeźby oraz chrzcielnicę. Nową polichromię wnętrza wykonali Bogusław Lorek i Tadeusz Gutkowski, absolwenci Akademii Sztuk Pięknych. Z kolei Tadeusz Hamejko wykonał rzeźbę Chrystusa Ukrzyżowanego, którą umieszczono w lewej nawie bocznej. W nowo wybudowanej kaplicy ustawiono także tryptyk autorstwa Andrzeja Kapusty, a na ścianach w nawie głównej zawieszono stacje drogi krzyżowej tegoż artysty.

Na przestrzeni dziejów wezwanie kościoła w Waksmundzie ulegało zmianie kilkakrotnie. Początkowo kościół nosił wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (akta wizytacji biskupiej z 1565 roku), a następnie Oczyszczenia Najświętszej Marii Panny (zapis w aktach wizytacji biskupiej z 1596). Z kolei w aktach wizytacji biskupiej z 1608, a następnie w 1641 roku odnotowano kościół już pod tytułem Wszystkich Świętych. Dopiero od 1723 roku kościołowi nadano wezwanie św. Jadwigi Śląskiej. Święta Jadwiga Śląska (1178/1180-1243) była córką Bertolda IV i jego drugiej żony Agnieszki z Miśni. Pochodziła z Diessen-Andechs w Bawarii. W dzieciństwie została oddana na wychowanie do klasztoru benedyktynek w Kitzingen nad Menem. Już w wieku lat 12 wysłano ją do Wrocławia, na dwór księcia Bolesława Wysokiego, gdzie oczekiwała na ślub z jego synem Henrykiem. Niestety, historykom nie udało się ustalić dokładnej daty zawarcia małżeństwa Jadwigi z Henrykiem. Według przekazów ich związek miał stanowić wzór rodziny, pomimo licznych strapień, które nawiedziły ich dom (czwórka ich dzieci zmarła przedwcześnie). Pozostała przy życiu jedynie dwójka z ich potomstwa, Gertruda i Henryk. Jadwiga szybko nauczyła się języka polskiego i nim też posługiwała się na codzień. Była fundatorką wielu kościołów i ich wyposażenia, zwłaszcza szat liturgicznych, które osobiście tkała ze swoimi dworkami. Zasłynęła z pobożności i czynów miłosierdzia. Dbała o należyte traktowanie swoich poddanych w podległych jej dobrach. Podczas objazdów swoich posiadłości odwiedzała chorych i ubogich. Przy swoim dworze wybudowała szpital, ale wspierała biednych także w innych miejscowościach, na przykład finansując ubogim kształcenie w szkole katedralnej we Wrocławiu. Do najbardziej znanych jej i jej męża fundacji kościelnych należy opactwo cysterek w Trzebnicy, do którego wstąpiła po śmierci męża i dzieci. Wyczerpana surowym życiem mniszki zmarła 15 października 1243. Już po jej śmierci miejsce jej spoczynku zaczęły odwiedzać rzesze wiernych. Została kanonizowana w 1267 roku. W Polsce wystawiono pod jej wezwaniem około 150 kościołów i kaplic, w tym omawiany kościół w Waksmundzie. W ikonografii przedstawiana jest w stroju cysterki lub w stroju książęcym. Do jej atrybutów należą: statuetka Matki Bożej z Dzieciątkiem, buty w ręku, modlitewnik, model kościoła trzebnickiego, różaniec, krucyfiks, chleb i korona na głowie. Niekiedy występuje w przedstawieniach ze swoją krewną św. Elżbietą Węgierską lub ze św. Janem Chrzcicielem. W kościele w Waksmundzie zachował się obraz przedstawiający św. Jadwigę Śląską wykonany przed 1723 rokiem.

Grzegorz Franciszek Bełtowski (1859?-1918) jest autorem ołtarza i rzeźb w kościele św. Jadwigi Śląskiej w Waksmundzie. Artysta pochodził z Nowego Targu, choć sporą część swojego życia spędził we Lwowie. Jego twórczość, mocno osadzona w tradycji dziewiętnastowiecznej rzeźby sakralnej, inspirowana była dziełami tyrolskimi, które łączyły tradycję rzemieślniczą z wpływami stylów historycznych, m.in. neogotyku. Bełtowski zdobył uznanie w 1909 roku na Wystawie Przemysłu Liturgicznego w Pałacu Sztuki we Lwowie, podczas której otrzymał dyplom honorowy w kategorii rzeźba kościelna w kamieniu i drzewie. W latach 1881–1883 pełnił funkcję werkmistrza w Państwowej Szkole Przemysłowej we Lwowie, gdzie nauczał stolarstwa, tokarstwa i snycerstwa użytkowego. Artysta na początku XX wieku powrócił do Nowego Targu. W latach 1916-1917 pełnił funkcję kierownika w cegielni w tym mieście. W nekrologu artysty umieszczonym w Gazecie Podhalańskiej opisano jego działalnośc rzeźbiarską w następujący sposób: „[...] Zmarły był szeroko znany ze swych prac jako artysta rzeźbiarz figuralny i plastyczny, obsyłając wystawy liturgiczne swemi pracami uzyskał szereg pierwszych odznaczeń. Szczególnie dał się poznać ze swych prac na Spiżu i Orawie. Walczył w ostatnich latach z trydnościami wojennymi, śmierć zaskoczyła Go jako kierownika cegielni miejskiej wywołując w otoczeniu powszechny żal z powodu utraty tego prawego i szlachetnego charakteru”. Grzegorz Franciszek Bełtowski zmarł nagle 9 stycznia 1918 roku w Nowym Targu. Należy zaznaczyć, że w tym samym czasie w Nowym Targu stolarstwem zajmowali się również inni Bełtowscy, być może spokrewnieni z Grzegorzem Franciszkiem:

– Józef Bełtowski (brał udział w odnowieniu kościoła św. Anny w Nowym Targu, wnętrze malował Adolf Bochyński w 1902 r.)

– Ludwik Bełtowski (wykonał roboty stolarskie przy odnowieniu Ratusza w Nowym Targu – przed 1890 rokiem)

– Juliusz Bełtowski (rzeźbiarz, wykładał w Państwowej Szkole Przemysłowej we Lwowie, w przeciwieństwie do Grzegorza Franciszka Błędowskiego, jego twórczość jest znacznie lepiej rozpoznana). Ustalenie pokrewieństwa wspomnianych artystów wymaga dalszych badań i z pewnością przyczyniłoby się do lepszego zrozumienia ich twórczości oraz ewentualnej współpracy i wpływów, które na siebie wywierali.

 

W kościele św. Jadwigi Śląskiej w Waksmundzie znajduje się również obraz Stanisława Bochyńskiego „Trójca Święta” z 1909 roku, umieszczony w zwieńczeniu ołtarza głównego. Artysta przedstawił Trójcę Świętą w tradycyjnej formule ikonograficznej, w której Boga Ojca ukazuje się jako starca, Chrystusa jako mężczyznę w sile wieku, a Ducha Świętego pod postacią białej gołębicy. Możliwe, że autor waksmundzkiego obrazu, Stanisław Bochyński, czerpał inspirację z popularnych w XIX wieku rycin lub reprodukcji, które powielały obraz Petera Paula Rubensa. Kompozycja jest bowiem odzwierciedleniem dzieła tego flamandzkiego malarza, namalowanego między 1620, a 1625 rokiem, które obecnie przechowywane jest w Bawarii w Bayerische Staatsgemäldesammlungen – Staatsgalerie Neuburg. Bochyński zachował główny układ kompozycyjny obrazu, zmienił jednak wiele mniejszych detali, na przykład w miejsce trzech aniołów podtrzymujących glob umieścił trzy główki anielskie. Możliwe, że taki schemat zastosowano również na XIX-wiecznej grafice, z której autor korzystał. Stanisław Bochyński urodził się w 1860 roku w Łącku. Malarstwa uczył się w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie w latach 1878-1879 oraz 1884-1887. Bochyński jest autorem polichromii, m.in. w jezuickim kościele Świętego Ducha w Nowym Sączu (1890 r.), w kościele św. Anny w Nowym Targu (wraz z Adolfem Bocheńskim, 1903 r.) i w kościele w Łącku (1911 r.). Bochyński pracował także dla staniąteckiego klasztoru, gdzie wykonał szereg obrazów, między innymi cykl 17 akwareli ilustrujących wydarzenia z okresu pierwszej wojny światowej w Staniątkach, obraz z Matką Boską, św. Marią Magdaleną i św. Janem; „Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny” na zasuwie ołtarza głównego (1908 r.), „Opatrzność Bożą” , „Rozmowę św. Benedykta ze Scholastyką”. Ponadto uczestniczył w odnawianiu dzieł sztuki zniszczonych w wyniku działań wojennych, m.in. pochodzących z Tyńca XVII-wiecznego cyklu obrazów ukazujących dzieje Kazimierza Odnowiciela oraz XVIII-wiecznego cyklu „ćwiczenia duchowe życia zakonnego”, a także obrazów przedstawiających fundatorów klasztoru w Staniątkach. Na początku XX wieku artysta osiadł w miejscowości Maniowy, koło Harklowej, gdzie otworzył zakład fotograficzny.