Podstolice

Opis topograficzny

Wieś Podstolice znajduje się we wschodniej części Pogórza Wielickiego, około 15 kilometrów na południe od centrum Krakowa i nieco ponad 8 kilometrów na południowy zachód od Wieliczki. Osada rozwijała się od średniowiecza na niewielkim wzniesieniu na lewym brzegu rzeki Wilgi, prawego dopływu Wisły. Od wschodu i południa Podstolice opływa wpadający do Wilgi potok zwany Podstolanką. Od północy wieś graniczy z Sygneczowem, od zachodu z Ochojnem, od południowego zachodu z Rzeszotarami, a od wschodu z Janowicami.
Przez miejscowość przebiega droga z Wieliczki do Świątnik Górnych. Przy tym trakcie, w południowo-zachodniej części osady wznosi się dziewiętnastowieczny, drewniany kościół parafialny pod wezwaniem Ducha Świętego. Na południowy-wschód od świątyni, u zbiegu wspomnianej drogi i kilku innych podstolickich ulic znajdują się sklepy i niewielki parking. Na południowym krańcu wsi, na wzniesieniu o wysokości sięgającej 350 m n.p.m. od 2010 roku działają stok narciarski z wyciągiem. Podstolicka stacja narciarska jest usytuowanym najbliżej Krakowa obiektem tego typu i z roku na rok przyciąga coraz więcej narciarzy i snowboardzistów, przede wszystkim początkujących (oferuje trasy o niskim stopniu trudności).
Przez Podstolice przebiegają dwa rowerowe szlaki turystyczne: zielony wiodący z Wieliczki do Grabówek, Sierczy, Janowic, Podstolic, Sygneczowa i z powrotem do Wieliczki oraz czarny (trasa nr 9 stworzona w ramach projektu „Skarby Blisko Krakowa”) od kościoła Ducha Świętego w Podstolicach do przysiółka Polanki za podstolicką stacją narciarską.

Streszczenie dziejów

Pierwsza zachowana wzmianka o Podstolicach znalazła się w wykazach świętopietrza z 1348 roku. Wtedy w miejscowości funkcjonowała już parafia. Nie ulega jednak wątpliwości, że w istocie początki wsi sięgają znacznie dawniejszej przeszłości. Najprawdopodobniej osada była początkowo wsią służebną należącą do panującego. Zadaniem jej mieszkańców była służba na rzecz podstolego (urzędnika odpowiadającego za organizację uczt na dworze książęcym) i zapewnienie płodów rolnych na pański stół. W 1387 roku wieś znajdowała się już w rękach rycerskich – Władysław Jagiełło wystawił dokument, na mocy którego zezwalał ówczesnemu właścicielowi osady, Piechnowi (Piotrowi) z Obla na przeniesienie wsi na prawo niemieckie. W 1412 roku ówcześni właściciele miejscowości, bracia Jan i Piotr Szafrańcowie herbu Starykoń oddali dobra podstolickie na rzecz ufundowanej przez siebie altarii św. Bartłomieja w katedrze wawelskiej. Dochody z folwarku dworskiego w Podstolicach stały się uposażeniem altarzysty – jednego z profesorów Uniwersytetu Krakowskiego. Uniwersytet przejął również prawo patronatu nad podstolicką parafią. Na początku XVI wieku Podstolice pozostawały pod zarządem kronikarza Macieja z Miechowa, który w 1511 roku uzyskał od Zygmunta Starego potwierdzenie wspomnianego przywileju regulującego funkcjonowanie osady wystawionego w 1387 roku przez Władysława Jagiełłę. Na mocy dokumentu z 26 maja 1599 obie altarie św. Bartłomieja w katedrze na Wawelu powierzono pieczy prepozyta akademickiej kolegiaty św. Anny w Krakowie. Nie zmieniło to faktu, że aż do rozbiorów dochody z podstolickiego folwarku czerpał Uniwersytet Krakowski. W 1772 roku Podstolice wraz z okolicznymi miejscowościami zostały włączone do Cesarstwa Austriackiego i pozostały w jego granicach aż do 1918 roku. W 1786 roku rząd austriacki przejął leżące w Galicji dobra uniwersytetu. Majątek podstolicki został najpierw skonfiskowany na rzecz tzw. funduszu religijnego, a następnie, w 1818 roku, sprzedany na licytacji Antoniemu Przybylskiemu (rząd austriacki zachował prawo patronatu nad kościołem). Pod koniec lat osiemdziesiątych XIX wieku dobra w Podstolicach był własnością Bronisławy Zawadzkiej, a w pierwszej dekadzie XX stulecia Jana i Zofii Gawędów. W czasie pierwszej wojny światowej, podczas ostrzału artyleryjskiego ucierpiała dzwonnica kościoła, a na miejscowym cmentarzu pochowano austriackiego żołnierza. Naświetlenie dziejów Podstolic w okresie dwudziestolecia międzywojennego i drugiej wojny światowej, wobec braku wydanych relacji, wymaga pogłębionej kwerendy archiwalnej. Obecnie wieś jest zamieszkana przez około tysiąc osób.

Dzieje miejscowości

O najwcześniejszych dziejach Podstolic wiadomo niewiele. Monografista miejscowości, ksiądz Mieczysław Gawor zwrócił uwagę na etymologię nazwy Podstolice, która wydaje się wskazywać na pierwotnie służebny charakter osady. Podstoli był jednym z urzędników odpowiedzialnych za obsługę stołu władcy i organizację uczt. Jak pisze ksiądz Gawor: „[…] niejednokrotnie wyręczał stolnika w powierzonych mu sprawach gospodarczych dworu oraz sprawowaniu pieczy nad zastawą stołu monarszego. Mieszkańcy Podstolic, jak się wydaje, stanowili personel pomocniczy każdorazowego podstolego, oddając zarazem na jego utrzymanie tzw. naturalia (tj. płody roli)”. U swych początków wieś była zatem najprawdopodobniej własnością panującego. Tezę tę potwierdza fakt, że również sąsiednia osada Rzeszotary funkcjonowała jako wieś służebna książąt krakowskich (jej mieszkańcy zajmowali się wyrobem sit). W 1348 roku w Podstolicach istniała już parafia – odnotowano ją w wykazach świętopietrza, czyli specjalnej daniny na rzecz Stolicy Apostolskiej. Nie wiadomo, kto był wówczas dziedzicem miejscowości. Pewne jest, że któryś z rezydujących na Wawelu książąt lub królów przekazał ją w ręce jednego ze swoich rycerzy – w ostatniej ćwierci XIV wieku osada była już własnością niejakiego Piechna z Obla (także Rzeszotary odnotowywano już wówczas jako własność rycerską). Wśród rękopisów przechowywanych w Archiwum Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie znajduje się dokument wystawiony 24 maja 1387 przez króla Władysława Jagiełłę. Odbiorcą tego dyplomu był właśnie wspomniany Piechno (staropolska forma imienia Piotr), dziedzic Podstolic. Władca zezwalał mu na lokację tej osady na prawie niemieckim w odmianie średzkiej. W tym przypadku oznaczało to reorganizacją przestrzenną istniejącej od dawna wsi i zmianę porządku prawnego regulującego jej funkcjonowanie. Podzielono wówczas ziemię użytkowaną przez chłopów na tzw. łany kmiece (powierzchnia jednego wynosiła od około 22 do około 26 ha). W Podstolicach wyodrębniono siedem takich działek o kształcie wydłużonych prostokątów. Oprócz nich działało również gospodarstwo dworskie, a część ziemi wydzielono zapewne również dla plebana. Uregulowana została także kwestia sądownictwa we wsi – zgodnie z normami prawa niemieckiego powołano sołectwo. Wszyscy mieszkańcy mieli odpowiadać za swoje czyny przed sołtysem, ten zaś przed rycerzem Piotrem, a później jego prawowitymi spadkobiercami. Ustanowienie sołectwa wiązało się również z przekazaniem sołtysowi przeznaczonego dlań działu ziemi. Potomkowie pierwszego człowieka sprawującego urząd sołtysi mieli dziedziczyć zarówno tę zaszczytną funkcję, jak i powiązane z nią grunty.
Już w 1412 roku osada była własnością dwóch braci Szafrańców herbu Starykoń piszących się z Łuczyc – Jana i Piotra, synów podstolego krakowskiego, także Piotra. Dziedzice Podstolic należeli do ówczesnej elity możnowładczej i grona najbardziej zaufanych współpracowników Władysława Jagiełły. Jan był duchownym, absolwentem uniwersytetów w Pradze i Heidelbergu. W roku akademickim 1404-1405 piastował godność rektora Uniwersytetu Krakowskiego. Pełnił również kluczowe funkcje w kapitule krakowskiej – był kustoszem, scholastykiem i wreszcie dziekanem. Wspierał biskupa krakowskiego Piotra Wysza jako wikariusz generalny i oficjał. Zwieńczeniem kariery dworskiej Jana Szafrańca był urząd kanclerza wielkiego koronnego, który sprawował od 1423 roku, a kariery kościelnej sakra biskupia i godność duszpasterza diecezji kujawsko-pomorskiej, którą powierzono mu w 1428 roku. Jan towarzyszył królowi m.in. w momencie wystawienie przywilejów jedlneńskiego i czerwińskiego oraz zawierania unii polsko-litewskiej w Horodle. Piotr Szafraniec z kolei już u schyłku XIV wieku pełnił urząd podstolego krakowskiego, później został podkomorzym krakowskim, a ukoronowaniem jego drogi życiowej był urząd wojewody krakowskiego. Nie jest jasna relacja pomiędzy braćmi a wspomnianym pierwszym znanym z imienia właścicielem Podstolic Piechnem z Obla. Imię „Piotr” cieszyło się wielką popularnością w rodzinie Szafrańców, niemniej trudno jednoznacznie utożsamić Piotra z Obla z którymś z jej przedstawicieli, włączając w to ojca braci, wszak również Piotra. Gdyby nie fakt, że nazwa Podstolice została po raz pierwszy wspomniana już w 1348 roku, kusić mogłoby również skojarzenie jej ze sprawowanym przez obu wspomnianych Piotrów Szafrańców (ojca i syna) urzędem podstolego.
Pewne jest, że w 1412 roku Jan i Piotr Szafrańcowie przeznaczyli Podstolice na uposażenie ołtarza św. Bartłomieja w katedrze na Wawelu. Oznaczało to, że posesorami (zarządcami spełniającymi faktycznie rolę dziedziców wsi) mieli być od tej pory kolejni duchowni obejmujący ustanowioną dzięki hojności braci altarię. Była to druga tego typu fundacja Szafrańców na rzecz wspomnianego ołtarza. Pierwszą altarię św. Bartłomieja uposażyli na części wsi Trątnowice w 1402 roku. Dzięki poszerzeniu fundacji w 1412 roku powstała druga altaria św. Bartłomieja, przeznaczona dla profesorów wydziału sztuk wyzwolonych lub teologii Uniwersytetu Krakowskiego. Prawo wyboru altarzystów spośród kandydatów przedstawionych przez rektora wszechnicy (po dwóch na każdą altarię) zachował najstarszy przedstawiciel rodziny Szafrańców. Wieś stała się jednak faktyczną własnością uniwersytetu. Od tej pory altarzyści czerpali dochody z gospodarstwa dworskiego w Podstolicach i odbierali od miejscowych chłopów pańszczyznę w wymiarze jednego dnia pracy na dworskiej ziemi w tygodniu. Niemniej, dziesięcina snopowa (dziesiąta część plonów zboża) z pól dworskich była przeznaczona na utrzymanie podstolickiej parafii i plebana. Altarzyści byli również zobligowaniu do odprawiania dwóch mszy w tygodniu za dusze fundatorów beneficjum oraz ich przodków i potomków. W 1421 roku przeniesiono ustanowione przez nich uposażenie altarii na Podstolicach na profesorów wydziału prawa.
Jan Długosz na kartach sporządzonej w latach 1470-1480 „Księgi uposażeń diecezji krakowskiej” odnotował wszystkie obciążenia spoczywające na barkach podstolickich chłopów. Dziesięcinę snopową i konopną z siedmiu łanów kmiecych miejscowi poddani oddawali na rzecz wikariusza prebendy szczytnickiej w katedrze krakowskiej (co oznacza tyle, że ich daniny stanowiły część uposażenia jednego z kanoników katedralnych). Dzięki skrupulatności Jana Długosza wiadomo również, że za czasów kronikarza na przepływającej przez miejscowość rzece Wildze działał młyn z przypisaną do niego osobną rolą. Także młynarz odprowadzał dziesięciny ze swego pola na rzecz prebendy szczytnickiej. W Podstolicach funkcjonowała karczma. We wsi poza najzamożniejszymi gospodarzami użytkującymi łany kmiece żyli również dwaj zagrodnicy, którzy także dysponowali rolami, choć znacznie mniejszymi. Długosz wspomniał również o dworze altarzysty. Trudno stwierdzić, jak często korzystający z tego beneficjum profesorowie uniwersyteccy bywali w Podstolicach. Można jedynie przypuszczać, że mieszkańcy wsi zazwyczaj mieli do czynienia z wyznaczonymi przez posesorów administratorami majątku.
Na początku XVI wieku Podstolice znalazły się pod zarządem wybitnego intelektualisty i dobroczyńcy krakowskiej wszechnicy Macieja z Miechowa. Miechowita studiował najpierw w Krakowie, gdzie uzyskał tytuł magistra, a później prawdopodobnie kontynuował studia medyczne na włoskich uniwersytetach w Bolonii, Padwie i Florencji. Z Italii powrócił jako doktor filozofii i medycyny i został profesorem Uniwersytetu Krakowskiego. Był autorem słynnej „Kroniki polskiej” oraz „Traktatu o dwóch Sarmacjach, azjatyckiej i europejskiej”. Na kartach swych dzieł rozwijał koncepcję pochodzenia polskiej szlachty od starożytnych Sarmatów, dając podwaliny ideologii sarmatyzmu, która zdominowała szlachecką historiozofię na kolejne trzy stulecia. Maciej z Miechowa ufundował również dwie katedry astrologii na Uniwersytecie Krakowskim. W 1511 roku uzyskał od Zygmunta Starego odnowienie wspomnianego dokumentu regulującego prawne ramy funkcjonowania Podstolic wystawionego przez Jagiełłę dla Piotra z Obla. W zgodzie z informacjami zawartymi w kolejnym wykazie dóbr i dochodów diecezji – tzw. Liber retaxationum z 1529 roku altarzystą św. Bartłomieja, w którego rękach pozostawały Podstolice, był wówczas doktor medycyny, Mikołaj z Wieliczki. W 1535 roku utworzono w Krakowie uniwersytecką kolegiatę św. Anny. Na mocy dokumentu z 26 maja 1599 pieczy jej prepozyta powierzono obie altarie św. Bartłomieja w katedrze na Wawelu. Nie zmieniło to faktu, że dochody z podstolickiego folwarku czerpał Uniwersytet Krakowski.
Kolejnych 200 lat funkcjonowania miejscowości to właściwie biała plama w jej dziejach (dzięki źródłom kościelnym znanych jest kilka faktów z życia parafii, o których więcej w tekście jej poświęconym). Możemy jedynie domyślać się, że także podstoliczan dotknął głęboki kryzys społeczno-gospodarczy, którego doświadczali mieszkańcy okolic Krakowa od połowy XVII aż po pierwsze dekady XVIII stulecia. Odpowiedzi na pytania, jak podstoliccy chłopi przetrwali pierwszy najazd Szwedów na Polskę, a następnie wojnę północną i związane z nimi głód i epidemie chorób zakaźnych, być może jeszcze dostarczy pogłębiona kwerenda źródłowa. Przez cały ten okres na kartach akt wizytacji biskupich przeprowadzonych w podstolickiej parafii jako właściciela wsi i kolatora miejscowej świątyni przywoływano Uniwersytet Krakowski. W „Rejestrze poborów r. 1629 z województwa krakowskiego” zanotowano, że ówczesny prepozyt kolegiaty św. Anny, Sebastian Koźmicki oddał ze wsi podatek od pięciu łanów kmiecych, dwóch zagród z rolą i jednego komornika z bydłem oraz młyna użytkowanego przez młynarza na prawie zakupnym (oznacza to, że właściciel miejscowości nie mógł mu go odebrać bez odszkodowania, potomkowie młynarza dziedziczyli po nim „przedsiębiorstwo”, a nawet za zgodą pana mogli je odpłatnie odstąpić komuś innemu).
Już w aktach pierwszej wizytacji przeprowadzonej z inicjatywy biskupa Jerzego Radziwiłła w 1598 roku wspomniano o istnieniu we wsi szkoły parafialnej. Młodzi podstoliczanie mieli zatem możliwość odebrania podstawowego wykształcenia. Zapewne podobnie jak w przypadku innych miejscowości korzystali z tej szansy jedynie nieliczni. Podstolicka szkoła przeżywała kryzys w drugiej połowie XVII wieku. Dopiero prywatna fundacja zapewniająca stały dochód nauczycielowi umożliwiła wznowienie nauczania w końcu XVII stulecia (więcej na ten temat w tekście poświęconym dziejom parafii).
W 1772 roku doszło do pierwszego rozbioru Polski. Już wtedy Podstolice wraz z okolicznymi miejscowościami zostały włączone do Cesarstwa Austriackiego i utworzonego wówczas cyrkułu (obwodu) bocheńskiego. Przynależność państwowa wsi nie uległa zmianie aż do 1918 roku. Podstolice znalazły się poza granicami zarówno Księstwa Warszawskiego, do którego włączono część Małopolski z Krakowem w 1809 roku, jak i Wolnego Miasta Krakowa utworzonego po kongresie wiedeńskim w 1815 roku i funkcjonującego do 1846 roku. Dla wsi skutkowało to przede wszystkim zmianą właściciela. Uniwersytet Krakowski oddzieliła od Podstolic granica państwowa. W 1786 roku rząd austriacki przejął leżące w Galicji dobra należące do duchowieństwa zakonnego i diecezjalnego. Także uniwersytetowi odebrano uposażenia na 19 galicyjskich wsiach. Majątek podstolicki został najpierw skonfiskowany na rzecz tzw. funduszu religijnego, a następnie w 1818 roku sprzedany na licytacji Antoniemu Przybylskiemu (rząd austriacki zachował jednak prawo patronatu nad kościołem). Niestety wiadomości o kolejnych właścicielach Podstolic są skromne. „Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii” (wydawany corocznie spis urzędników zawierający też informacje na temat ziemiaństwa) z 1827 roku wciąż wspominał o Przybylskim jako o dziedzicu wsi. W 1902 roku w „Księdze adresowej królewskiego stołecznego miasta Lwowa” jako „właścicieli tabularnych” miejscowości Podstolice w powiecie wielickim odnotowano Jana i Zofię Gawędów. Dzięki tej krótkiej adnotacji wiadomo, że wieś zaliczano do kategorii dóbr tabularnych, co samo w sobie wiele mówi o sposobie, w jaki mogli funkcjonować właściciele i mieszkańcy Podstolic w XIX stuleciu.
Nazwa: „dobra tabularne” wywodziła się od tzw. Tabuli Krajowej, czyli systemu ksiąg hipotecznych ziemiaństwa, do których w 1780 roku wpisano ponad 40 procent dóbr ziemskich w Galicji (początkowo nazywano je dobrami dominikalnymi, określenie „tabularne” przyjęło się dopiero po reformach z 1848 roku). Majątki te mogli nabywać jedynie przedstawiciele stanu szlacheckiego i mieszczanie uprzywilejowanego miasta Lwowa. W pierwszej połowie stulecia właścicielom przysługiwał niemal pełen zakres przywilejów feudalnych wynikających z dawnych zwyczajów – przede wszystkim jurysdykcja sądowa i władza policyjna nad poddanymi, a także prawo do świadczeń z tytułu poddaństwa chłopów, głównie pańszczyzny. Dziedzice dóbr dominikalnych cieszyli się również na terenie swoich włości prawem do czerpania zysków z propinacji (sprzedaży alkoholu), mlewa (mielenia zboża w młynie) oraz rybołówstwa. Musieli jednak odprowadzać na rzecz państwa podatek zwany dominikalnym. Zatem w praktyce w pierwszych dekadach panowania austriackiego niewiele się zmieniło w sytuacji społeczno-ekonomicznej podstolickich chłopów. Tzw. reforma terezjańska przeprowadzona jeszcze w XVIII wieku przez Marię Teresę gwarantowała im wymiar pańszczyzny nie większy niż trzy dni w tygodniu. Całkowite zniesienie pańszczyzny, które tuż przed śmiercią ogłosił cesarz Józef II, za jego następcy Leopolda po prostu nie weszło w życie. W latach czterdziestych XIX wieku austriackie władze dostrzegły możliwość spacyfikowania polskich dążeń niepodległościowych poprzez antagonizowanie dziedziców i faktycznie żyjących w ogromnym ucisku poddanych. Narastającą frustrację chłopów wykorzystano w 1846 roku, kiedy na terenie Wolnego Miasta Krakowa wybuchło antyaustriackie powstanie. Mimo że jego przywódca, Edward Dembowski był radykalnym zwolennikiem naprawy stosunków społecznych i nadania chłopom praw, których się domagali, nie udało mu się jednak dotrzeć z tym przekazem do zainteresowanych, m.in. za sprawą dezinformacji uprawianej przez austriackie władze cyrkularne. W czasie, w którym zaplanowano wybuch insurekcji, na terenie całej Galicji doszło do niekiedy skrajnie brutalnych wystąpień chłopów przeciwko panom znanych powszechnie pod nazwą „rzezi galicyjskiej”. To wrzenie było odczuwalne także w położonych bardzo blisko granicy z Wolnym Miastem Krakowem Podstolicach. Edward Dembowski 21 lutego 1846 zawitał do kilku majątków niedaleko Wieliczki, na prawym brzegu Wilgi, usiłując namówić chłopów do wystąpienia przeciwko stacjonującym w Podgórzu Austriakom. Jego próby zaangażowania miejscowej ludności w sprawę powstania okazały się mało skuteczne. Dzień później ogłoszono wybuch insurekcji w Krakowie – „[…] słyszymy dokładnie tutaj armatnie i karabinowe wystrzały, lud przerażony zbiega się na pagórki, co chwila wiadomości przerażające. 24 lutego ze wszystkich stron uciekają ludzie z dziećmi na wozach, za wojskiem cofającym się z Podgórza. Okropna wieść szerzy się o zabójstwach i rabunkach” – notował ówczesny podstolicki proboszcz, ksiądz Jan Komperda. Cofające się wojska austriackie celowo wzmagały panikę i zamęt, szerząc wśród okolicznej ludności pogłoski o złych zamiarach powstańców. W efekcie część chłopów z Podstolic zabrała rodziny i bydło i za oddziałami austriackimi uciekła w stronę Kalwarii Zebrzydowskiej. Po przegrupowaniu 26 lutego Austriacy pod wodzą Benedeka i Colina ruszyli na Kraków z dwóch kierunków – od strony Bochni i Wadowic. Za cesarskimi żołnierzami ciągnęły grupy chłopów żądnych rabunku. W Podstolicach obyło się bez rozlewu krwi. Podczas plądrowania plebanii parafianie nie ośmielili się podnieść ręki na proboszcza. W niektórych nieodległych miejscowościach wydarzenia przybrały jednak dramatyczny obrót. Z rąk rozjuszonych poddanych zginęli dzierżawca Wróblowic Raczyński, dziedzic Sieprawia o nazwisku Białobrzeski oraz Rylski, dziedzic Gorzkowa. Co ciekawe, w relacji lokalnego duszpasterza nie ma mowy o właścicielu lub zarządcy samych Podstolic. W 1848 roku wydano dla Galicji patent uwłaszczeniowy, na mocy którego włościanie zyskali na własność ziemię, którą do tej pory jedynie użytkowali z tytułu poddaństwa. Niemniej dobra tabularne pozostawały wyodrębnione administracyjnie, a w dobie autonomii galicyjskiej ich właściciele należeli do osobnej kurii wyborczej (wybory do istniejącego od 1861 roku Sejmu Krajowego Galicji odbywały się w systemie kurialnym – głosujący byli podzieleni na tzw. kurie, w zależności od pozycji społecznej i posiadanego majątku; grupy bardziej uprzywilejowane miały prawo wyboru większej liczby przedstawicieli).
Warto w tym miejscu wspomnieć, że XIX wiek – zwłaszcza jego pierwsza połowa – z wielu względów był dla mieszkańców zachodniogalicyjskich wsi trudnym czasem. Wśród najpoważniejszych problemów należy przywołać przede wszystkim szerzące się w zastraszającym tempie i zbierające ogromne żniwo choroby zakaźne. W tym okresie kilkukrotnie wybuchały epidemie cholery. Dotknęły również mieszkańców Podstolic i okolicy. Zmarłych chowano na oddalonym od zabudowań polu na granicy Podstolic i Ochojna. W części popularyzatorskich opracowań dziejów wsi znalazła się informacja, że tradycja chowania w tym miejscu zmarłych podczas epidemii sięgała XVIII wieku i zarazy z 1748 roku. Dziś teren dawnego cmentarza częściowo znajduje się w rękach prywatnych i jest ogrodzony. W miejscu dawnej nekropolii wybudowano kapliczkę.
W 1887 roku autorzy „Słownika geograficznego Królestw Polskiego i innych krajów słowiańskich” notowali, że w Podstolicach było 80 domów, w których rezydowało 598 mieszkańców (273 mężczyzn i 325 kobiet) wyznania rzymsko-katolickiego. Majątek dworski był wówczas podzielony na dwie części. Na część należącą do Bronisławy Zawadzkiej herbu Abdank składało się ponad 80 mórg pól uprawnych (morga to około pół hektara), 5 mórg ogrodu, 12 mórg łąk i pastwisk oraz 2 morgi lasu. Drugi majątek tworzyło 290 mórg pól uprawnych, 39 mórg łąk i ogrodów, 39 mórg pastwisk i 1 morga lasu. W przypadku drugiej „posiadłości” nie wskazano właściciela, a o Bronisławie Zawadzkiej wiadomo tyle, że w 1889 roku nabyła od Jana Żelechowskiego również sąsiednie dobra w Rzeszotarach. Te ostatnie rodzina Zawadzkich sprzedała w 1903 roku. Majątku w Podstolicach pozbyto się prawdopodobnie już wcześniej. Być może bezpośrednio od Zawadzkich włości te nabyli wspomniani już lwowianie – Jan i Zofia Gawędowie wzmiankowani jako właściciele Podstolic w 1902 roku, choć nie można również odrzucić możliwości, że do Gawędów należała druga spośród wspomnianych w „Słowniku geograficznym” części wsi. Pewne jest jednak, że ziemi w Podstolicach, jako dóbr tabularnych, nie mogli kupić nabywcy Rzeszotar – rodzina Frydmanów, przedsiębiorców pochodzenia żydowskiego ze Świątnik Górnych. Także w „Najnowszym skorowidzu wszystkich miejscowości” Jana Biga, wydanym we Lwowie w 1904 roku, jako właścicieli Podstolic wzmiankowano Jana i Zofię Gawędów. Nie udało się póki co znaleźć odpowiedzi na pytanie, w czyich rękach pozostawały Podstolice w późniejszych latach. Z pewnością wiele do rekonstrukcji dziejów własności w tej wsi mogłaby wnieść kwerenda w Spisach Tabuli przechowywanych w Państwowym Archiwum Historycznym we Lwowie (uwaga ta niech posłuży za wskazówkę dla przyszłych badaczy dziejów omawianej miejscowości).
Jeszcze w 1900 roku na potrzeby spisu ludności zebrano kolejne dane statystyczne na temat Podstolic. W porównaniu do informacji ze „Słownika geograficznego” liczba domów we wsi wzrosła do 101. Nieznacznie zwiększyła się również liczba mieszkańców (o osiem osób) i pojawiły się wśród nich trzy osoby wyznania mojżeszowego.
Podczas pierwszej wojny światowej mieszkańcy Podstolic przeżyli chwile grozy, gdy w pobliżu miejscowości doszło do wymiany ognia między rosyjskimi a austriackimi oddziałami. Trudno stwierdzić, jakie straty poniosła wówczas wieś. Pewne jest, że austriackie pociski zniszczyły kościelną dzwonnicę. Przez jakiś czas po zakończeniu zmagań militarnych o dramacie pierwszej wojny światowej przypominała również samotna mogiła austriackiego żołnierza pochowanego na cmentarzu parafialnym w Podstolicach. Pochówek ten został zewidencjonowany przez Oddział Grobów Wojennych Cesarskiej i Królewskiej Komendantury Wojskowej w Krakowie jako cmentarz wojenny nr 397. Nie przetrwały do naszych czasów informacje o personaliach spoczywającego w tym miejscu żołnierza. W okresie międzywojennym mogiłę zlikwidowano.
O zmianach zachodzących w Podstolicach w dwóch dekadach istnienia niepodległej Polski wiadomo niewiele. Nie udało się również dotrzeć do relacji z czasów drugiej wojny światowej, a badacze, którzy pochylili się nad dziejami Podstolic w okresie PRL, skoncentrowali się na życiu parafialnym. Naświetlenie rozwoju miejscowości w XX wieku, wobec braku wydanych opracowań, będzie jeszcze wymagało pogłębionej kwerendy archiwalnej. Obecnie wieś jest zamieszkana przez około tysiąc osób. Działa tu Szkoła Podstawowa imienia św. Kingi. Jej budynek znajdujący się na terenie osuwiskowym w ostatnich latach dostarczył lokalnym władzom niemało zmartwień. Szkołę wyposażono w szereg czujników ostrzegających przed potencjalnym zagrożeniem zawaleniem. Według doniesień prasowych zimą 2019 roku uruchomił się jeden z czujników ostrzegawczych, w związku z czym przeprowadzono ewakuację uczniów i pracowników placówki. Alarm okazał się fałszywy i obecnie szkoła funkcjonuje w tym samym miejscu.
W 2010 roku ta niewielka, spokojna miejscowość zaczęła przyciągać miłośników sportów zimowych z Krakowa i całej Małopolski, a niekiedy i dalszych stron. W południowej części Podstolic uruchomiono wówczas wyciąg i stok narciarski. Wieś warto jednak odwiedzić nie tylko ze względu na ofertę sportową – niewielki drewniany kościółek Świętego Ducha, stary cmentarz, wreszcie liczne kapliczki przydrożne czynią z osady miejsce atrakcyjne także dla miłośników historii i pięknych widoków.

Ciekawostki

Według miejscowej tradycji w Podstolicach bywał król Władysław Łokietek, który upodobał sobie okolice osady jako miejsce polowań.

Bibliografia