„Święte emblematy” na szafie zakrystyjnej w kościele św. Marka w Krakowie

            W zakrystii kościoła św. Marka w Krakowie znajduje się rozbudowane i dekorowane ornamentem małżowinowo-chrząstkowym umeblowanie, wykonane w drugiej ćwierci XVII wieku. Jest to szafa zakrystyjna, która służy do przechowywania paramentów liturgicznych. W jej dolnej części, w szufladach umieszcza się szaty liturgiczne; natomiast w nadbudowie, podzielonej na szafki, przechowuje się kielichy, monstrancje, puszki i inne złotnictwo liturgiczne. Pod szafkami nadbudowy znajdują się także małe szufladki do umieszczenia w nich korporałów, humerałów i puryfikaterzy. Umeblowanie to pod względem konstrukcyjnym nie odbiega od innych wykonanych w tym czasie szaf zakrystyjnych. Jednakże umieszczone na nim przedstawienia, zwane popularnie „świętymi emblematami” wskazują na głęboki program ideowy dzieła związany przede wszystkim z historią zakonu kanoników regularnych od pokuty.
 
Historia powstania szafy zakrystyjnej
            Szafa zakrystyjna znajduje się w zakrystii kościoła św. Marka, który należał do Zakonu Kanoników Regularnych od Pokuty o oficjalnej nazwie Ordo Canonicorum Regularium S. Mariae de Metro [Demetri] de Urbe de Paenitentia Beatorum Martyrum, nazywanych popularnie w Krakowie „markami” od patrona ich krakowskiej świątyni lub „rogaczami” od kształtu noszonego przez nich biretu. Początki zakonu nie są dobrze znane. Jedna z legend mówi o założeniu zakonu przez kolegium prezbiterów, ustanowionego przez papieża Kleta (świętego czczonego w zakonie kanoników). Inna legenda wiąże powstanie zakonu z włoskimi krzyżowcami, którzy w Benewecie od 1169 roku mieli opiekować się chorymi pielgrzymami wędrującymi do Jerozolimy. Zgromadzenie krzyżowców-szpitalników za swojego założyciela uważało papieża Kleta, a za odnowiciela zakonu świętego Cyriaka (obaj zostali przedstawieni na omawianej szafie zakrystyjnej). Zakon miał przenieść się z Benewetu do Rzymu przy kościele Najświętszej Marii Panny de Metrio (lub de Metro). Zakonnicy otrzymali regułę tą samą, którą posługują się kanonicy regularni św. Augustyna. Ich powołaniem była przede wszystkim praca duszpasterska, a zwłaszcza kaznodziejstwo i posługa w konfesjonale.
            W 1257 roku sprowadził ich do Krakowa Bolesław Wstydliwy. Krakowska świątynia zbudowana jeszcze na początku XIV wieku, została zniszczona przez wiele pożarów, które najdotkliwsze okazały się w 1494, 1528, 1544, 1589 i 1594 roku. Gruntowną przebudowę kościoła przeprowadzono po pożarze w 1594 roku, zapewne w pierwszej połowie XVII wieku. W tym też czasie, w drugiej ćwierci XVII wieku powstała omawiana szafa zakrystyjna. Ponad sto lat później, około połowy XVIII wieku szafę odnowiono, nadając jej rokokową polichromię.
            Powstanie umeblowania zakrystii łączy się więc ściśle z obecnością w kościele św. Marka kanoników regularnych od pokuty. Związek ten uwidacznia się szczególnie w przedstawionych na ścianie wschodniej umeblowania zakrystii przedstawieniach świętych związanych z zakonem: św. Augustyna, św. Cyriaka, św. Demetriusza i św. Kleta. Z kolei zwieńczenie szafy zakrystyjnej na ścianie północnej i południowej zdobi dziewięć emblematów w formie medalionów, ujętych w kartusze utworzone z ornamentu małżowinowo-chrząstkowego. Emblematy te ukazują symboliczne przedstawienia, opatrzone łacińskimi sentencjami. Aby lepiej odczytać ich znaczenie należy je interpretować wraz z dziełem, z którego zostały zaczerpnięte, czyli utworem Symbolica vitae Christi meditatio Tomasza Tretera z 1612 roku.

Pochodzenie wzorów graficznych
            Dzieło Symbolica vitae Christi meditatio to zbiór emblematów opisujących życie Chrystusa, opatrzonych rozbudowanymi komentarzami Tomasza Tretera. Utwór zawiera sto trzy miedzioryty o treści symbolicznej, podzielone na końcu dzieła na dwa indeksy. Pierwszy indeks zawiera zbiór emblematów opisujących życie Chrystusa od zapowiedzi przez św. Jana Chrzciciela, aż po wniebowstąpienie i uczniów, którzy kontynuowali dzieło nauczyciela. Natomiast druga część indeksu obejmuje opis cnót dobrego chrześcijanina inspirowany motywami z Pisma Świętego. Emblematy ułożone w indeksie według klarownego podziału są jednak przemieszane w dziele, aczkolwiek nie w sposób chaotyczny. Przedstawienia łączą się w pary: emblemat z życia Chrystusa z emblematem z cnót chrześcijańskich, tworząc w ten sposób pełniejszą interpretację Ewangelii, wyjaśnioną w komentarzu przez autora. Tomasz Treter szczegółowo wyjaśnił w niej znaczenie symboli w odniesieniu do tekstów Pisma Świętego i interpretacji Ojców Kościoła, nie stroniąc przy tym z korzystania z literatury starożytnej. Kim był autor tak skomplikowanego utworu?
            Tomasz Treter urodził się w 1 marca 1547 w Poznaniu w rodzinie introligatora Jakuba i Agnieszki z Rożanowskich. Jako młodzieniec kształcił się prawdopodobnie w Akademii Lubrańskiego, a następnie w kolegium jezuickim w Braniewie. Już w wieku 22 lat został sekretarzem kardynała Stanisława Hozjusza, z którym w 1569 roku wyjechał do Włoch. W trakcie pobytu w Rzymie przygotował tekst do dzieła Symbolica vitae Christi mediatio, które zostało jednak wydane dopiero w 1612 roku w oficynie wydawniczej Georga Schönfelsa. Autorem płyt miedziorytniczych był siostrzeniec Tomasza Tretera – Błażej. Alicja Bielak z Uniwersytetu Warszawskiego analizując wzorce graficzne z dzieła Tomasza Tretera zauważyła, że korzystał on przynajmniej z trzech zbiorów emblematycznych: Claude’a Paradina Devises heroïques, Hadrianusa Juniusa Emblemata oraz Aneau Barthèlemy’ego Picta poesis, ut pictura poesis erit (zob. ilustracje w slajderze zdjęć), a także z innych zbiorów graficznych, głównie pochodzenia francuskiego, w tym przede wszystkim dzieł o tematyce świeckiej. Tomasz Treter w swoich pracach często odwoływał się do klasycznej literatury starożytnej, która była w tym czasie wykorzystywana do rozwoju w duchu chrześcijańskim. Tę akomodację literatury starożytnej Treter wykorzystał również podczas pracy nad tekstem do Symbolica vitae Christi meditatio, gdzie życie Chrystusa opisywał za pomocą tekstów m.in. Horacego, a także symboli starożytnych zaczerpniętych ze świata chrześcijańskiego, których objaśnieniem zajmowali się również Ojcowie Kościoła. 
            Opisując szafę zakrystyjną i omawiając jej symbole warto więc zwrócić uwagę na te odniesienia do komentarzy Ojców Kościoła, literatury świata starożytnego, którymi tak inspirował się Tomasz Treter, ale także na zamysł pomysłodawcy programu ideowego szafy zakrystyjnej, który w emblematach z Symbolica vitae Christi meditatio widział drogowskaz wiary dla przebywających w zakrystii zakonników. Spośród 103 emblematów znajdujących się dziele Tomasza Tretera wybrał on tylko dziewięć, które jego zdaniem najlepiej odzwierciedlały życie dobrego kanonika.

Interpretacja emblematów na szafie zakrystyjnej
OBEDITE 
            Szafa zakrystyjna umiejscowiona jest na ścianie północnej, wschodniej i południowej zakrystii kościoła św. Marka. Pierwszy emblemat znajduje się na ścianie północnej i przedstawia miecz, skrzyżowane berło, dwa klucze oraz sznur z chwostami. Napis na szarfie głosi „OBEDITE”, czyli „Być posłusznym”. Emblemat ten Tomasz Treter objaśnił w komentarzu swojego dzieła m.in. tekstem z 13 rozdziału Listu do Rzymian, mówiącym o posłuszeństwie wobec władzy: „Oddajcie każdemu to, co mu się należy: komu podatek - podatek, komu cło - cło, komu uległość - uległość, komu cześć - cześć”(Rz 13,7), a połączył go w parze z emblematem z życia Chrystusa ukazującym Zbawiciela przed Piłatem. Emblemat ten stanowił więc dla kanoników regularnych od pokuty przypomnienie o składanym ślubie posłuszeństwa.
 
OMNIA SUSTINET 
            Drugi emblemat na szafie zakrystyjnej przedstawia wyłaniającą się z chmur rękę, która trzyma w dłoni węgielnicę i przymocowany do niej Dekalog na łańcuszku. Emblemat został opatrzony napisem „Omnia sustinet”, tzn. „wszystko przetrzyma”. Słowa te pochodzą z Hymnu o miłości, który znajduje się w Liście do Koryntian: „Caritas (…) omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet", tzn. „Miłość (…) wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, we wszystkim pokłada nadzieję, wszystko przetrzyma”. Ręka, która wyłania się z chmur jest ręką Boga, który trzyma w niej Dekalog oraz węgielnicę, czyli symbol Boga jako architekta, który stworzył świat według porządku określonego Dekalogiem. Z emblematem tym w dziele Tomasza Tretera połączony jest emblemat przedstawiający zesłanie Ducha Świętego. Drugi emblemat na szafie zakrystyjnej mógł więc wskazywać zakonnikom na drogę ich powołania, która ma być oparta na Dekalogu, a także przypominać o miłosiernym Bogu, stworzycielu świata.
 
GAVDET PATIENTIA DVRIS 
            Następny emblemat na szafie zakrystyjnej przedstawia młode drzewko ujęte w dolnej części formą, która kształtuje jego wzrost. W dziele Tomasza Tretera emblemat ten został połączony z przedstawieniem, które ukazuje Rzeź Niewiniątek w postaci wyciągniętej ręki z mieczem i odciętych główek dziecięcych. Scena ta odnosi się do opisu z Ewangelii św. Mateusza (Mt 2, 16-18). Różnica między emblematem w dziele Tomasza Tretera, a przedstawieniem na krakowskiej szafie jest jednak znacząca. W Symbolica vitae Christi meditatio forma spina gałązki dojrzewającego zboża, a na szafie zakrystyjnej ukazane jest młode, ulistnione drzewko. Ta zmiana przedstawienia (właściwie jedyna na całej szafie), mogła zostać zastosowana celowo, aby łatwiej było odczytywać znaczenie tego symbolu. Wyjaśnia je także napis na szarfie: „GAVDET PATIENTIA DVRIS”, czyli „Cierpliwość raduje się w cierpieniu”. Emblemat stanowił więc pouczenie dla kanoników o cnocie cierpliwości i pokornym znoszeniu przeciwności. Warto w tym miejscu odnotować zainteresowanie Tomasza Tretera literaturą starożytną. Tekst „GAVDET PATIENTIA DVRIS” pochodzi z epopei historycznej Lucana Pharsalia, która dotyczy wojny domowej między Pompejuszem, a Cezarem. Fragment ten został również wykorzystany na emblemacie w dziele Gabriela Rollenhagena Gabrielis Rollenhagii Selectorum emblematum centuria secunda (1613).
   
FORTIS ULTOR 
            Kolejny emblemat na szafie zakrystyjnej przedstawia wyłaniającą się z chmur rękę, która zrzuca na ziemię iskrzący pocisk i dwa skrzyżowane pioruny, ujęte parą białych skrzydeł. Napis na szarfie głosi „FORTIS ULTOR”, który w dziele Tomasza Tretera dopełniony jest także słowami „Timor Dei”, co oznacza „Silnym mścicielem jest bojaźń Boża” (tłumaczenie za K. S. Moisan 1987: 93). Emblemat ten w dziele Tretera połączony jest w parze z emblematem ukazującym Wypędzenie przekupniów ze świątyni i opatrzony jest wyjaśnieniem z Ewangelii św. Mateusza (Mt 21, 12-17). Według Tomasza Tretera zło, które zepsuło świątynię (emblemat o wypędzeniu przekupniów) wynikało z braku bojaźni Bożej (Timor Dei), dlatego ręka Boga nazwana tutaj (Fortis ultor) zsyła pomstę. Jedynym ratunkiem jest bojaźń Boża. W sztuce polskiej motyw ten z dzieła Tomasza Tretera wykorzystał również Tomasz Dolabella na obrazie dla bractwa różańcowego w kościele parafialnym w Kraśniku.
  
IN DOMINO  
            Następne emblematyczne przedstawienia znajdują się na ścianie południowej szafy zakrystyjnej. Pierwszy emblemat od lewej strony przedstawia harfę na błękitnym tle i napis na szarfie: „IN DOMINO”, czyli „W Panu”. W dziele Tomasza Tretera emblemat ten opatrzony jest również podpisem: „Laetitia spiritualis”, tzn. „Duchowa radość” i objaśniony jest m.in. czwartym rozdziałem z Listu do Filipian „Radujcie się zawsze w Panu; jeszcze raz powtarzam: radujcie się! Niech będzie znana wszystkim ludziom wasza wyrozumiała łagodność: Pan jest blisko!” (Flp. 4,4-6), a także Psalmami Dawidowymi. Emblemat ten połączony jest z emblematem ukazującym Wjazd Jezusa do Jerozolimy na osiołku, który również nawiązuje do cnoty radości, zwłaszcza wynikającej z bliskiego nadejścia Zbawiciela.

NON QUAE SUPER TERRAM
            Kolejny emblemat na szafie zakrystyjnej przedstawia ciemnobrązowego ptaka i trzy podrywające się do lotu młode oraz umieszczone w górnej części obrazu złote słońce. Napis na szarfie brzmi: „NON QU[A]E SUPER TERRA[M]”. W dziele Tomasza Tretera obraz ten opatrzony jest także napisem „Humilem spiritum suscipiet gloria” z Księgi Przysłów (Prz. 29,23) w tłumaczeniu z Biblii Tysiąclecia: „Człowiek pokorny zdobędzie uznanie” oraz u dołu: „Terrenorum contemptus” – tzn. „Pogarda rzeczy doczesnych”. Umieszczony na szarfie napis: „Non quae super terram” Tomasz Treter zaczerpnął jako inspirację do opisu emblematu z dzieła Claude Paradina Devises heroïques z 1551 roku (który u Paradina odnosi się jednak do innego przedstawienia). Tekst ten pochodzi z Listu do Kolosan: „Si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt, quaerite, quae sursum sunt sapite et non quae super terram” – „Jeśliście więc razem z Chrystusem powstali z martwych, szukajcie tego, co w górze, gdzie przebywa Chrystus zasiadając po prawicy Boga. Dążcie do tego, co w górze, nie do tego, co na ziemi” (Koi 3,1-2). Słowa te są objaśnieniem do przedstawionej sceny. Znad gniazda wzlatuje ptak z trzema młodymi, które kierują głowy ku słońcu. Ptaki przypominają wyglądem orły, co potwierdza komentarz św. Ambrożego o próbie, której poddawane są młode orlęta: „Orzeł oznacza Chrystusa, który w locie swym zniżył się na ziemię. Ptaki te utrzymywane są przy życiu dopiero po udowodnieniu czystości matki poprzez spoglądanie otwartymi oczyma, bez mrugania, w pełne słońce (…).” Symbol ten można też interpretować inaczej.
            Ptak już od czasów starożytnych (Egipt, Babilon) był utożsamiany z duszą człowieka. W interpretacji chrześcijańskiej dusza wznosi się jak ptak ku Bogu. W liturgii, którą papież sprawuje podczas kanonizacji świętych składa się w darze ofiarnym ptaki: dwa gołębie, dwie turkawki i kilka mniejszych ptaków. Mają one symbolizować cnoty świętego i jego oderwanie się od spraw ziemskich i lot ku Bogu. Wyjaśnienie to w połączeniu z opisem emblematu wydaje się być najodpowiedniejsze również w odniesieniu do cnót, które stara się osiągnąć dobry zakonnik. Warto także zauważyć, że emblemat ten w dziele Tomasza Tretera połączony jest z emblematem zatytułowanym Parvulorum praestantia, czyli Doskonałość dziecka, który objaśniony jest tekstem z Ewaneglii św. Mateusza: „«Zaprawdę, powiadam wam: Jeśli się nie odmienicie i nie staniecie jak dzieci, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego. Kto się więc uniży jak to dziecko, ten jest największy w królestwie niebieskim».” (Mt 18, 3-4) Emblemat  wskazuje więc na kilka cnót, którymi ma kierować się pobożny zakonnik: pokorą, odrzuceniem rzeczy ziemskich i nakierowaniem na sprawy duchowe, a także przypomina mu, że niebo można osiągnąć wtedy, gdy człowiek „stanie się jak dziecko”.
      
NON ERVBESCO
            Następny emblemat na szafie zakrystyjnej ukazuje rękę w żołnierskiej rękawicy, która trzyma miecz, krzyż i palmę męczeństwa – symbole wiary i zwycięstwa. Napis na szarfie brzmi: „NON ERVRESCO” [błąd podczas konserwacji szafy, ma być: NON ERUBESCO] – „Nie wstydź się”. Emblemat ten połączony jest w parę z emblematem przedstawiającym Zaparcie się św. Piotra, na którym widnieją głowy służącej i św. Piotra oraz kogut. 
            Tomasz Treter opisując te dwa emblematy opiera się zwłaszcza na interpretacji Listu do Rzymian, w którym św. Paweł pisze: „Bo ja nie wstydzę się Ewangelii, jest bowiem ona mocą Bożą ku zbawieniu dla każdego wierzącego (…)” (Rz 1, 16) oraz Ewangelii św. Mateusza: „Do każdego więc, który się przyzna do Mnie przed ludźmi, przyznam się i Ja przed moim Ojcem, który jest w niebie. Lecz kto się Mnie zaprze przed ludźmi, tego zaprę się i Ja przed moim Ojcem, który jest w niebie” i dalej: „Nie sądźcie, że przyszedłem pokój przynieść na ziemię. Nie przyszedłem przynieść pokoju, ale miecz. Bo przyszedłem poróżnić syna z jego ojcem, córkę z matką, synową z teściową; i będą nieprzyjaciółmi człowieka jego domownicy. Kto kocha ojca lub matkę bardziej niż Mnie, nie jest Mnie godzien. I kto kocha syna lub córkę bardziej niż Mnie, nie jest Mnie godzien. Kto nie bierze swego krzyża, a idzie za Mną, nie jest Mnie godzien. Kto chce znaleźć swe życie, straci je a kto straci swe życie z mego powodu, znajdzie je.” (Mt 10, 32-39)
            Zacytowanymi fragmentami z Pisma Świętego Tomasz Treter wyjaśnia znaczenie symboli na emblematach. Tłumaczy, że miecz ukazany na emblemacie nie jest mieczem, który zadaje ból fizyczny, lecz mieczem duchowym – słowa, a palma zwiastuje zwycięstwo, bo jak cytuje Treter fragment z Pisma Świętego: „Jeśli Bóg jest z nami, któż jest przeciwko nam?” (Rz 8, 31). 
            Ciekawie symbolikę miecza objaśnił także św. Augustyn, związany z zakonem kanoników: „Twój miecz, cóż znaczy innego niż słowo twoje? Mieczem tym pokonał [Chrystus] nieprzyjaciół, owym mieczem rozłączył syna od ojca, córkę od matki, synową od teściowej. Czytamy o tym w Ewangelii (…) Podoba się jakiemuś młodzieńcowi służba Boża, ojcu się nie podoba. Rozdzieleni są przeciwko sobie. Ten obiecuje dziedzictwo ziemskie, tamten umiłował niebieskie. Co innego przyrzeka ten, a co innego tamten. Niech ojciec nie sądzi, że mu się dzieje krzywda. Tylko Boga postawiono wyżej od niego. A jednak spiera się z synem pragnącym służyć Bogu. Silniejszy jest jednak ten miecz rozdzielający niż natura wiążąca cieleśnie”. W kontekście wyboru tego emblematu na szafę w zakrystii kanoników regularnych od pokuty wydaje się, że pomysłodawca jej programu ikonograficznego musiał znać objaśnienie symbolu miecza, według św. Augustyna. W tym kontekście znaczenie tego symbolu – oznaczające przeważnie duchową walkę ze złem, nabiera innego znaczenia. Miecz staje się symbolem wyboru drogi życiowej poświęconej Bogu, z którą nie zawsze zgadzają się rodzice zakonnika. 
            Na emblemacie ukazano również palmę i krzyż. W starożytnej Grecji gałązkę palmy podawano do dłoni zwycięzcom w zawodach, jeszcze przed nałożeniem wieńca laurowego. Zwyczaj ten przejęli również Rzymianie. Babilończycy nazywali palmę „drzewem łaski”, ponieważ opiera się różnym warunkom atmosferycznym. W świecie chrześcijańskim palma jest więc symbolem życia w świecie łaski, a także symbolem męczeńskiej śmierci w obronie wiary, czyli krzyża, który został ukazany pośrodku emblematu. 
            Pozostaje jeszcze jedna możliwość przyczyny wyboru tego symbolu w kontekście kanoników regularnych od pokuty. Czy żołnierska rękawica, miecz, palma zwycięstwa i czerwony krzyż miały nie przypominać także o legendarnej historii powstania zakonu związanej z krzyżowcami-szpitalnikami w Benewecie? Także określenie ich nazwy od Pokuty Błogosławionych Męczenników jest niejednokrotnie interpretowane jako męczenników krzyżowców poległych w walce o wyzwolenie Grobu Pańskiego w Jerozolimie. Zakonnicy szczególną czcią otaczali krzyż święty, męczenników i świętych związanych z walką z niewiernymi (św. Demetriusz), czy odnalezieniem krzyża świętego (św. Helena), których wizerunki znajdują się również w kościele św. Marka w Krakowie. Najlepiej związek z krzyżowcami wyraża także nazwa praskich cyriaków – Ordo Crucigerorum cum Rubreo Corde (Bruździński 2001: 21-22). Jest to najmniej prawdopodobne wyjaśnienie interpretacji tego emblematu, pomijające wyjaśnienie Tomasza Tretera, jednak nie wyklucza, że zleceniodawca wybrał go ze względu na właśnie to możliwe podwójne znaczenie.
    
PER ARDVA DVLCIS 
            Kolejny emblemat na szafie zakrystyjnej pochodzi z pary emblematów dzieła Tomasza Tretera, poruszających kwestię obrzezania Chrystusa. Autor szafy zaczerpnął z niej drugi emblemat przedstawiający białą lilię z szarfą z napisem „PER ARDVA DVLCIS” – tzn. „Przez trudy – słodka”. Słowa te pochodzą z trzeciej księgi Georgik Wergiliusza. W dziele Tretera obraz opatrzony jest także podpisem „Continentia”, oznaczającym Wstrzemięźliwość i tekstem św. Pawła wyjaśniającym, że nie liczy się fizyczne obrzezanie, lecz duchowe, czyli obrzezanie serca (List do Rzymian, 2, 28-29). Kwiat, który przedstawiono na emblemacie Tomasz Treter opisuje jako lilię, symbol cnoty wstrzemięźliwości. Tłumaczy również symbolikę jej trzech gałązek: inncocentia – niewinność, continetnia – wstrzemięźliwość, patientia – cierpliwość. Emblemat ten w sposób klarowny odnosi się zatem do ślubu czystości zakonników.
   
UT COMPREHENDATIS
            Ostatnie przedstawienie emblematyczne na szafie zakrystyjnej pochodzi z pary emblematów dotyczących Przemienienia Pańskiego. Pierwszy emblemat w dziele Tomasza Tretera ukazuje twarz Chrystusa na tle promienistej glorii z podpisem „TRANSFIGURATIO”, a drugi (wykorzystany na szafie zakrystyjnej) uskrzydlonego jelenia, który wznosi się w górę, gdzie znajduje się złota korona. Po prawej stronie obrazu ze skały wytryska woda ze źródła. Napis na szarfie głosi: „UT COMPREHENDATIS” – „Aby osiągnąć/Cel”, a podpis pod emblematem „Desiderium coeleste” – „Pragnienie raju”. Na szafie zakrystyjnej odwzorowano ten motyw niemal dokładnie. Jedynie w miejscu źródła wypływającego ze skały ukazana jest sama skała, a napis na szarfie zamiast „UT COMPREHENDATIS”, brzmi „ET COMPREHENDATIS” (być może jest on wynikiem błędu podczas konserwacji). Motyw jelenia zastosowany na tym emblemacie ma bardzo bogatą symbolikę zarówno w świecie starożytnym (z którego czerpał Tomasz Treter), jak i w sztuce chrześcijańskiej. W walce jelenia ze swoimi rywalami widziano symbol walki między dobrem a złem, a w nim samym pogromcę węży. Według starożytnych legend jeleń miał tropić węże w jamach, rozdeptywać je kopytami i zjadać, a następnie, żeby zniwelować siłę jadu węża, miał gasić pragnienie wodą ze źródła. Dlatego też amulety z jelenia uważano za obronę przed złem i wężami. W Piśmie Świętym wielokrotnie pojawia się motyw jelenia, zwykle opisywany jako skaczącego po pagórkach, pijącego wodę ze źródła, czy też jako zapowiedź nadejścia Chrystusa. O symbolu źródła, który znajduje się na interesującym nas emblemacie wspomina także św. Augustyn wyjaśniając pojawienie się jelenia w Psalmach: „U Boga jest źródło życia, źródło niewyczerpane (…) Biegnij do źródła, pożądaj źródła. Ale nie byle jak, nie jak byle jakie stworzenie, biegnij rączo, jak jeleń. (…) Posłuchaj, co innego jest w jeleniu. Zabija węże, a po ich zgładzeniu rozpala go jeszcze większe pragnienie. Po zabiciu węża jeszcze szybciej biegnie do źródeł. Węże to twoje wady.” 
    
Podsumowanie         
            Emblemat o podążaniu ochoczo do źródła jak jeleń, aby otrzymać koronę zbawienia zamyka cykl przedstawień na szafie zakrystyjnej w kościele św. Marka. Wybór powyższych emblematów z dzieła Tomasza Tretera odzwierciedla spójny zamysł pomysłodawcy programu ideowego szafy zakrystyjnej. Program miał na celu kształtować cnoty zakonników i drogę ich powołania. Nawiązywał również do głównej reguły zakonu, która mówiła o tym, że trud życia zakonnego opiera się na kształtowaniu serca poprzez noszenie krzyża. Dobór emblematów z szafy uzmysławia, że pomysłodawca jej programu znał teksty św. Augustyna, związanego z zakonem kanoników, który wiele z tych znaczeń symbolicznych komentował w swoich pismach, a także głównej reguły zakonu Regula recepta autorstwa tegoż. Reguła ta wymienia cnoty, które znalazły się na powyższych emblematach: posłuszeństwo, cierpliwość, bojaźń Bożą, radość, pokorę, ubóstwo (odrzucenie rzeczy ziemskich), czystość i pragnienie podążania ku zbawieniu.
            Warto także zwrócić uwagę na kilka przedstawień znajdujących się na szafie zakrystyjnej, które nie pochodzą z dzieła Tomasza Tretera, lecz które dopełniają program ideowy dzieła. Jeden z medalionów umieszczonych na ścianie wschodniej ukazuje litery „Ω / O / N”, które zostały wpisane w formę krzyża, otoczonego aureolą. Jest to motyw używany na bizantyńskich wizerunkach Chrystusa, oznaczający imię Boga i zapisanym w języku greckim „ὁ ὢ ν”, czyli „Ten, który jest”. Dopełnieniem cyklu przedstawień na szafie zakrystyjnej jest także kilka innych obrazów ukazujących: Chrystusa Eucharystycznego, medalion z przedstawieniem Boga Ojca oraz cztery obrazy umieszczone na ścianie wschodniej - św. Augustyna i św. Cyriaka, świętych związanych z założeniem zakonu oraz dwóch świętych czczonych w zakonie - św. Demetriusza i św. Kleta.

Literatura
Bielak A., Symbolica vitae Christi meditatio Tomasza Tretera jako siedemnastowieczna realizacja emblematycznych medytacji: źródła graficzne i zamysł zbioru, Terminus, t. 20 (2018), z. 4 (49), s. 411-462.
Biernacka M., Ikonografia publicznej działalności Chrystusa w polskiej sztuce nowożytnej, Warszawa 2003, s. 22-23, 179-182, il. 126, 129.
Bruździński A., Kanonicy Regularni od Pokuty w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, [w:] Kliś Z. (red.), Studia z dziejów kościoła św. Marka w Krakowie, Kraków 2001, s. 15-     53.
Chrzanowski T., Działalność artystyczna Tomasza Tretera, Warszawa 1984.
Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon, Warszawa 1990, s. 174-176, 225-226, 240-243, 267-272, 467-469 
Jurkowlaniec G., Sprawczość rycin. Rzymska twórczość graficzna Tomasza Tretera i jej europejskie oddziaływanie, Kraków 2017.
Karta inwentaryzacyjna „Umeblowanie zakrystii” w kościele św. Marka w Krakowie, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie, oprac. B. Frey-Stec, 22.09.1986.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 3: Kościoły i klasztory śródmieścia, z. 2, red. Adam Bochak, Jan Samek, Warszawa 1978, s. 41, il. 258. 
Moisan K. S., Szafraniec B., Maryja orędowniczka wiernych, Warszawa 1987, s. 93.
Paradin C., Devises heroïques, Lyon 1557 [wyd. I w 1551 roku], s. 56, 96, 130, 239 [dostęp: 01.06.2021: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k71418t/f136.item] 
Rollenhagen G., Selectorum emblematum centuria secunda, Utrecht 1613, s. 74 [dostęp: 02.06.2021: https://archive.org/details/gabrielisrollenh00roll/page/n174/mode/1up] 
Sartorius A., Ordo Ordinum Religiosorum. Virorum, Virginum, Militum: Juxta Ordinem Temporis compendiosâ serie contextus, Vitísque Sanctorum Fundatorum, atque Eorundem Elogijs in Prima Opusculi Parte intertextus, Typis Barbaræ Franciscæ Beringerin, per Joannem Georgium Behr, 1715, s. 358-359. 
Sudacka A., Kościół św. Marka w Krakowie. Wyposażenie – przemiany historyczne, [w:] Kliś Z. (red.), Studia z dziejów kościoła św. Marka w Krakowie, Kraków 2001, s. 197
Treter T., Symbolica vitae Christi meditatio, Typis Geor. Schönfels, Brunsbergae 1612.
Zieliński Ch., Sztuka sakralna. Co należy wiedzieć o budowie, urządzeniu, wyposażeniu, ozdobie i konserwacji Domu Bożego. Podręcznik opracowany na podstawie przepisów kościelnych, Poznań 1959, s. 119-120.