Co kryją symbole? Symbole ewangelistów

Czas trwania lekcji
30 minut
Etap edukacyjny
szkoła średnia
Tematyka
ikonografia
Autor scenariusza
Maria Działo, Justyna Kuska

O scenariuszu lekcji

Scenariusz wyjaśnia pojęcie symbolu. Na podstawie analizy dzieł sztuki i literatury uczy samodzielnej interpretacji symboli w sztuce i ich związku z literaturą. Scenariusz może być wykorzystany na lekcjach j. polskiego, historii sztuki oraz wiedzy o kulturze.

Czym jest symbol?

Symbol w sztuce jest umownym znakiem, który za pomocą obrazowego przedstawienia przekazuje abstrakcyjne treści. Symbole bywają często wieloznaczne, a treści jakie dany symbol wyraża, mogą zmieniać się w ciągu wieków. Tak właśnie było z symbolami ewangelistów, zwanymi także czterema istotami żyjącymi.

Historia symbolu czterech istot żyjących

Symbole czterech istot żyjących znane były już w świecie starożytnych Babilończyków. Odnosiły się do znaków zodiaku według konstelacji gwiazd, czterech stron świata, a także pór roku: wiosna – byk, lato – lew, jesień – orzeł, człowiek – zima. Konstelacje gwiazd odpowiadały także asyryjskim bogom astralnym: Madruk – skrzydlaty byk, Nebo – człowiek, Nergal – skrzydlaty lew, Nimruta – orzeł.
 
Każde z trzech zwierząt ucieleśniało też szczególny typ siły fizycznej: lew – potężną, ognistą i nieujarzmioną siłę; orzeł – ostrość wzroku, wysokość i szybkość lotu; wół – odporność i wytrwałość. Z kolei człowiek oznaczał istotę obdarzoną duszą, inteligencją i wolą.

Cztery istoty żyjące w Piśmie Świętym

Ewangeliści, czyli św. Mateusz, św. Marek, św. Łukasz i św. Jan to autorzy czterech Ewangelii włączonych do kanonu Pisma Świętego. Za ich symbole przyjęto cztery skrzydlate istoty żyjące: człowieka, lwa, woła i orła, które pojawiają się w wizji Ezechiela oraz w Apokalipsie św. Jana. W wizji Ezechiela istoty te opisują Boga: człowiek – poznanie i wolę Boga, wół – jego siłę, lew – potęgę, a orzeł – wszechwiedzę. Istoty te odnoszą się również do Chrystusa: człowiek – oznacza narodzenie Chrystusa, wół (zwierzę ofiarne) – jego krzyżową ofiarę, lew – siłę zmartwychwstania, wznoszący się orzeł – wniebowstąpienie. Podobne wyjaśnienie tej symboliki znaleziono na bloku marmuru w Lidii z napisem: Jak człowiek cierpiał, jak lew zwyciężał, jak orzeł wzleciał, jak wół został zabity na ofiarę.

Ewangeliści, a cztery istoty żyjące

Istnieje kilka interpretacji przypisania czterech istot żyjących konkretnym ewangelistom. Jedna z nich, autorstwa św. Hieronima, nawiązuje do pierwszych scen, jakie ewangeliści opisują w swoich tekstach. Świętemu Mateuszowi przypisany jest symbol człowieka, ponieważ rozpoczyna on swoją Ewangelią od genealogii Chrystusa. Symbolem św. Marka jest lew, bowiem opisuje na początku tekstu św. Jana Chrzciciela wołającego na pustyni. Święty Łukasz otrzymał jako symbol woła, gdyż rozpoczyna Ewangelię od opisu ofiary składanej przez Zachariasza w świątyni (wół był zwierzęciem ofiarnym). Z kolei św. Jan pisze w pierwszych zdaniach: „Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga (…)”., dlatego św. Hieronim przypisał mu symbol orła.

Ewangeliści w sztuce

Ewangeliści w sztuce mogą być ukazani na kilka sposobów. Jako mężczyźni ubrani w długie szaty w scenach z życia i działalności Chrystusa, jako autorzy Ewangelii z podkreślającymi ich pracę atrybutami (księga, zwój, pióro, kałamarz, pracownia pisarza), a także pod postacią ich symboli (człowieka, lwa, woła i orła) lub w ich towarzystwie. Wówczas cztery istoty żyjące ukazane są pod postacią uskrzydlonych zwierząt oraz człowieka (skrzydła pojawiają się w nawiązaniu do opisu ich wyglądu z Pisma Świętego). Cztery istoty żyjące mogą również występować samodzielnie, przyjmują też czasem ciało człowieka z parą skrzydeł i z twarzą jednej z czterech istot żyjących.

Zadania

1. Czy potrafisz wyjaśnić czym jest symbol w sztuce?
2. Spróbuj rozpoznać ewangelistów na dziełach sztuki zamieszczonych w sekcji Materiały za pomocą ich symboli. Zapamiętaj, jakie symbole im odpowiadają.
3. Św. Jan był najmłodszym z ewangelistów. Spróbuj go odnaleźć na zdjęciach polichromii z Kamienia bez pomocy symbolu. Które elementy jego przedstawienia na to wskazują? Jak myślisz, dlaczego? Zwróć uwagę na kolory jego szat. Jakie znaczenie symboliczne może mieć kolor sukni św. Jana?
4. Wymień inne przykłady symboli w sztuce oraz wyjaśnij ich różne znaczenia.
5. Czy w Twojej najbliższej okolicy znajdują się dzieła sztuki zawierające symbole? Spróbuj wyjaśnić, co oznaczają.
6. Przeczytaj fragmenty z wizji Ezechiela oraz wizji św. Jana opisujące cztery istoty żyjące. W jaki sposób artyści powyższych dzieł odzwierciedlili te opisy w swoich pracach? Czy zauważasz jakieś uproszczenia w sposobie ich przedstawienia?
7. Ewangeliści i ich symbole często są ukazywani na ambonach w kościele katolickim. Dawniej z ambony czytano Pismo Święte, z niej też wygłaszano kazania. Jaki dostrzegasz związek pomiędzy dekoracją a funkcją ambony?
 
Fragment z Księgi Ezechiela
Pośrodku było coś podobnego do czterech istot żyjących. Oto ich wygląd: miały one postać człowieka. Każda z nich miała po cztery twarze i po cztery skrzydła. Nogi ich były proste, stopy ich zaś były podobne do stóp cielca; lśniły jak brąz wygładzony. Miały one pod skrzydłami ręce ludzkie po swych czterech bokach. (…) Oblicza ich miały taki wygląd: każda z czterech istot miała z prawej strony oblicze człowieka i oblicze lwa, z lewej zaś strony każda z czterech miała oblicze cielca i oblicze orła, [oblicza ich] i skrzydła ich były rozwinięte ku górze, dwa przylegały wzajemnie do siebie, a dwa okrywały ich tułowie” (Ez. 1, 5-11)
 
Fragment z Apokalipsy św. Jana
„Przed tronem niby szklane morze podobne do kryształu, a pośrodku tronu i dokoła tronu cztery Istoty żyjące, pełne oczu z przodu i z tyłu: pierwsza Istota żyjąca podobna do lwa, druga Istota żyjąca podobna do cielca, trzecia Istota żyjąca mająca twarz, jak gdyby ludzką i czwarta Istota żyjąca podobna do orła w locie. Cztery Istoty żyjące – a każda z nich ma po sześć skrzydeł – dokoła i wewnątrz są pełne oczu i bez wytchnienia mówią dniem i nocą Święty, Święty, Święty, Pan Bóg wszechmogący, Który był i Który jest, i Który przychodzi.” (Ap. 4, 6-8)*

* Teksty z Pisma Świętego zaczerpnięte z: Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, opracował zespół biblistów polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2007.

Karta pracy z zadaniami do pobrania i wydrukowania znajduje się u dołu strony.
Zdjęcie przedstawia scenariusz lekcyjny w formie wydrukowanej, położony na białym stole. Po prawej stronie, obok scenariusza leży czarny ołówek

Materiały

Polecane powiązane trasy turystyczne

Pliki do pobrania

Karta pracy – Symbole ewangelistów

Pobierz

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności