Hucisko

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
suski
Gmina
Stryszawa
Tagi
Andrzej Komoniecki Habsburgowie huta szkła huta żelaza hutnictwo klucz jeleśniański Komorowscy Lubomirscy państwo żywieckie szkoła Transwersalna Kolej Galicyjska Wielopolscy Wołosi zarębki zbójnictwo
Autor opracowania
Piotr Kołpak
Uznanie autorstwa 4.0

Zabytki

Parafie

Ludzie

Opis topograficzny

Miejscowość Hucisko jest położona w południowo-zachodniej części gminy Stryszawa, a jej zachodnia granica przebiega wzdłuż granic województwa małopolskiego. Wieś leży na obszarze Przełęczy Hucisko na wysokości 520-600 m n.p.m. między Pasmem Pewelskim i Pasmem Laskowskim (według różnych regionalizacji fizycznogeograficznych wchodzących w skład Beskidu Makowskiego albo Beskidu Żywieckiego). Z przełęczy spływa w kierunku południowo-zachodnim potok Pewlica. Kulminacja Gachowizny (758 m n.p.m.) oddziela Hucisko od Ślemienia, od wschodu wieś graniczy z Pewelką i Lachowicami, a od południa z Koszarawą i Pewlą Wielką. Od stacji PKP odchodzi niebieski szlak turystyczny prowadzący przez Ślemień na Łamaną Skałę w Beskidzie Małym. Przez miejscowość przebiega również zielony szlak z Babiej Góry do centrum Zawoi przez Solniska i stryszawski przysiółek Siwcówkę.

Streszczenie dziejów

Najstarsze wzmianki o działalności hutniczej w miejscu późniejszej wsi Hucisko pochodzą z XVI wieku. W 1679 roku grunty po hucie szkła i żelaza podzielono na 15 zarębków. Poza wypasem owiec oraz działalnością drzewną w XVIII wieku miejscowi parali się zbójnictwem: w 1721 roku w Żywcu stracono Jakuba Bieniasa z Hucisk, a rok później Jakuba Kulika. Miejscowość wchodziła wówczas w skład klucza jeleśniańskiego w państwie żywieckim, zamieszkiwało ją kilkanaście rodzin i działała tu jedna karczma. W 1785 roku Hucisko trafiło do rąk Adama Lubomirskiego z tytułu spłaty długów zaciągniętych przez Franciszka Wielopolskiego. W 1884 roku otwarto linię kolejową łączącą Żywiec i Suchą oraz przebiegającą przez Hucisko. Pierwszą szkołę dla dzieci z przysiółków Pewelka i Hucisko zorganizowano dopiero po pierwszej wojnie światowej. W czasie okupacji niemieckiej budynek został zniszczony. W 1945 roku toczyły się tu ciężkie walki o Przełęcz Hucisko między wojskami radzieckimi i oddziałami niemieckimi, które ostatecznie wycofały się 2 lutego tego roku. W 1947 roku otwarto nową szkołę podstawową, a w 1950 roku utworzono Ochotniczą Straż Pożarną.

Dzieje miejscowości

Na przełomie XVI i XVII stulecia rozległymi dobrami beskidzkimi w rejonie Żywca i Suchej władali przedstawiciele rodziny Komorowskich herbu Korczak. Górzyste ukształtowanie terenu nie sprzyjało ekstensywnemu rolnictwu, a właściciele ziemscy i górale czerpali zyski przede wszystkim z pasterstwa i wykorzystania bogatego drzewostanu. Specjalistami w zakresie hodowli owiec oraz gospodarki leśnej byli pasterze wołoscy, których ruch migracyjny wspierany przez Komorowskich ożywił tutejsze osadnictwo. W leśnych ostępach i na górskich stokach przybysze zakładali niewielkie sioła, które z biegiem czasu łączyły się w gromady, a następnie zmieniały w gęsto zaludnione miejscowości. Nie ograniczano się jednak do rozwijania gospodarki hodowlanej i drzewnej. Wykorzystując bogate złoża rud żelaza, zorganizowano sieć niewielkich hut żelaza oraz szkła. Z tym procesem należy wiązać początki i etymologię wsi Hucisko.

W drugiej połowie XVI wieku Sucha i Stryszawa wraz z przyległościami należały do Kaspra Suskiego. Według spisów poborowych przeprowadzonych w 1581 roku czerpał on dochody m.in. z huty szkła zlokalizowanej na zachodnim skraju wsi Sreszawa (Stryszawa). Pod koniec stulecia majątek suski znalazł się w rękach Krzysztofa Komorowskiego, po którego śmierci w 1608 roku podzielono latyfundium między jego trzech synów, dziedziczących części określane odtąd mianem „państw”: państwo żywieckie trafiło do Mikołaja, państwo ślemieńskie do Aleksandra, a państwo suskie do Piotra. Obszar leżący w dolinie Stryszawki objęły granice państwa suskiego, jednak przysiółek zorganizowany wokół huty szkła zajął Mikołaj Komorowski. Prawdopodobnie w tej okolicy w 1622 roku doszło do krwawej potyczki między grupą miejscowych górali skupionych wokół karczmarza Kasprzyka i zbrojnymi Aleksandra Komorowskiego. Bitwa zakończyła się porażką właściciela Ślemienia, kilka osób po obu stronach zabito, a kilkanaście odniosło rany.

Żywiecki dziejopis i wójt Andrzej Komoniecki potwierdził, że w XVII wieku miejscowość, w przeciwieństwie do sąsiedniej Stryszawy, leżała w granicach państwa żywieckiego: „wsi zaś przy nim [Żywcu] rozliczne od przodków nazwane […]. Huciska popiołami grunty ma sprawione”. Po hucie zostały więc wyłącznie popioły i nazwa przysiółka. W 1679 roku, zapewne po śmierci ostatniego hutnika Wawrzyńca Mandeckiego, grunty podzielono na 15 zarębków, czyli zamieszkanych górskich polan. W związku z ubóstwem wsi oddalonej od szlaków komunikacyjnych oraz centrów osadniczych jej mieszkańcy zostali zwolnieni z większości zobowiązań pańszczyźnianych. Mimo to decydowali się na udział w rozbójniczym procederze, zdobywającym dużą popularność w Beskidach szczególnie w XVII i XVIII wieku. W kwietniu 1721 roku w Żywcu kat wykonał wyroki śmierci na kilku beskidnikach, a wśród skazanych znalazł się Jakub Bienias z Huciska. Naoczny świadek egzekucji wspominał ze zgrozą, że „strach był na placu miejskim, gdzie szubienic czworo stało, a na każdym głów i ćwierci ludzkich pełno było, znowu na palu jeden, a dwa na kołach wplecieni postawieni byli. Czyniąc to państwo dla karania zbójstwa, które tajemne bywały, a między poddanymi dobrymi źli się taili, a po zagraniczu w kilku miejscach rabowali ludzi”. Rok później oskarżony o rozbójnictwo Jakub Kulik z Huciska został wtrącony do żywieckich lochów, gdzie sam postanowił odebrać sobie życie.

W tym czasie Hucisko, zamieszkane przez niespełna 20 rodzin, należało do klucza jeleśniańskiego. Wojciech Hojbuj prowadził miejscową karczmę, a powinności miejscowej ludności ograniczały się do wypłacenia stosownych kwot za odrabianie trzech pańszczyźnianych dni w tygodniu oraz dostarczenia niezbyt wygórowanych dóbr w naturze. Wszystkie te powinności mieszkańcy Huciska musieli rokrocznie uiścić na św. Marcina (11 listopada). Jeszcze w XVII stuleciu właścicielami schedy po Komorowskich zostali przedstawiciele możnej rodziny Wielopolskich herbu Starykoń. Po śmierci kanclerza wielkiego koronnego Jana Wielopolskiego w 1688 roku włościami podzieliły się jego dzieci: Jan Wielopolski odziedziczył Pieskową Skałę i państwo suskie, Franciszek Wielopolski otrzymał państwo żywieckie, a Konstancja Katarzyna państwo ślemieńskie. Franciszek zmarł w 1732 roku, a przez kolejne siedem lat majątkiem zarządzała wdowa Anna z Lubomirskich. Po jej śmierci w 1739 roku w obecności biskupa krakowskiego, kardynała Jana Aleksandra Lipskiego podzielono schedę, a Hucisko wraz z okolicznymi wsiami znalazło się w rękach Karola Wielopolskiego. Kolejnym właścicielem państwa żywieckiego był Franciszek Wielopolski, który zadłużył się do tego stopnia, że w 1785 roku jego wierzyciele doprowadzili do rozbicia majątku. Wycenione wówczas na 1132 złote reńskie rocznych dochodów Hucisko przejął jako spłatę długu Adam Lubomirski.

W połowie XIX stulecia dobra cieszyńskie i żywieckie zakupił arcyksiążę Albrecht Habsburg. Mimo prężnego rozwoju gospodarczego Żywiecczyzny Hucisko wciąż pozostawało ubogim, górskim przysiółkiem – w 1869 roku w 50 chatach żyło niespełna 300 mieszkańców, nie było ani szkoły, ani kościoła, a w sprawach urzędowych należało udać się do oddalonej o prawie 10 kilometrów Jeleśni. Kilkanaście lat później, w 1884 roku, uroczyście otwarto fragment Galicyjskiej Kolei Transwersalnej – linię kolejową z Suchej do Żywca, która w Hucisku osiąga swój najwyższy punkt (560 m n.p.m.). Habsburgowie pozostali właścicielami dóbr żywieckich do końca drugiej wojny światowej. Mieszkańcom wielu miejscowości schowanych wśród górskich przełęczy doskwierał utrudniony dostęp do szkolnictwa. Ludwik Sikora, który w okresie międzywojennym zbierał informacje do dziejów sąsiednich Lachowic, pisał, że do połowy XIX wieku „panował tu czarny analfabetyzm z wierzeniami w różne gusła, zabobony, strachy i czarnoksiężników”. Z czasem wprowadzono zimowe nauczanie w domach prywatnych, a od 1918 roku dzieci mogły pobierać nauki w szkole rządowej w Hucisku-Pewelce. Pięć lat później placówkę podzielono i w obu wsiach zorganizowano odrębne czteroklasowe szkoły podstawowe. W czasie okupacji hitlerowskiej budynek szkolny w Hucisku został zdewastowany.

W lutym 1945 roku w okolicy wsi doszło do ciężkich walk między wojskami niemieckimi i radzieckimi. Niemiecki snajper obsadził wieżę wybudowanego przed wojną kościoła w Hucisku, a 2 lutego, kiedy hitlerowskie oddziały wycofywały się pod naporem sowieckich karabinów, zginęło trzech mieszkańców wsi. Także przy kościele usypano zbiorową mogiłę około 70-100 żołnierzy radzieckich. Po zakończeniu działań wojennych ciała ekshumowano i przeniesiono na cmentarz w Moszczanicy albo w Suchej. W 1947 roku dzieci znów mogły pobierać nauki w odremontowanej szkole podstawowej. Rok później, po wprowadzeniu siedmioklasowego szkolnictwa podstawowego, zdecydowano, że dzieci z klas I-IV będą uczyły się w Hucisku, natomiast klasy V-VII przeniesiono do Pewelki. W 1950 roku decyzją Gromadzkiej Rady Narodowej w Hucisku powołano do życia Ochotniczą Straż Pożarną, która dwa lata później otrzymała od żywieckiej Zawodowej Straży Pożarnej pompę ręczną oraz wóz konny zaprzęgany w konie użyczane przez gospodarzy. Atrakcyjne położenie Huciska oraz stacja kolejowa uczyniły z miejscowości łatwo dostępną bazę turystyczną. W latach pięćdziesiątych XX wieku przyjeżdżał tu chociażby Karol Wojtyła, który z Huciska maszerował szlakami w stronę Jałowca albo Babiej Góry. W 1973 roku w związku z reorganizacją szkolnictwa starsze klasy przeniesiono do Kurowa, a budynek szkolny w Hucisku wydzierżawiono Zakładowi Doskonalenia Zawodowego w Katowicach. W latach osiemdziesiątych przywrócono wszystkie klasy Szkole Podstawowej im. Marii Dąbrowskiej w Pewelce i utworzono z niej placówkę właściwą również dla Huciska. W 2008 roku szkołę zlikwidowano, a na jej miejscu powstała Publiczna Szkoła Stowarzyszenia Szkół Katolickich, realizująca nauczanie zgodne z chrześcijańską doktryną Kościoła katolickiego.

Bibliografia

Komoniecki Andrzej, "Chronografia albo Dziejopis żywiecki", Żywiec 2005
Augustin Franciszek , "Kroniki żywieckie od czasów zamierzchłych do 1845 roku", Żywiec 2007
"Inwentarze dóbr żywieckich z XVIII wieku zawierające obciążenia feudalne ich ludności", Żywiec 1980
"Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 3", Warszawa 1882
"Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 3",
Harasimczyk Jerzy, Lawera Hanna, Bata Artur, "Gmina Stryszawa", Krosno 2002

Jak cytować?

Piotr Kołpak, "Hucisko", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/miejscowosci/hucisko-1

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności