Ikonografia

Kilka słów o aniołach

Agata Felczyńska

Anioły to, w wielu religiach, istoty duchowe w hierarchii umieszczanie pomiędzy ludźmi i a Bogiem. Na przestrzeni wieków ukształtował się pewien typowy sposób przedstawiania tych bytów inspirowany tekstami biblijnymi i apokryfami.
Teolodzy podzielili anioły na 9 chórów, czyli grup, rozróżniając wśród nich m.in. cherubinów, serafinów, archaniołów i aniołów. To one są również najczęściej ukazywane w sztukach plastycznych. Serafinów i cherubinów odróżnia się od niższych w hierarchii braci liczbą skrzydeł – serafini mają ich po 6, a cherubini po 4. Spośród archaniołów najczęściej obrazowano dwóch – Gabriela w długiej sukni uczestniczącego w scenie zwiastowania (którego możemy oglądać np. na witrażu w kościele pw. św. Marcina z Tours w Krzeszowicach) oraz Michała w zbroi biorącego udział w sądzie ostatecznym lub walczącego ze złem – jak ten w kościele pw. Św. Bartłomieja w Morawicy).

Sposób ukazywania aniołów ukształtował się w IV wieku i sprowadził je do postaci uskrzydlonych młodzieńców w długich szatach, które asystują lub pełnią rolę pomocniczą. Można je zobaczyć w scenach starotestamentowych, chrystologicznych i maryjnych oraz jako adorantów. Pojawiają się w dziełach wykonanych wszystkimi technikami. Warto zwrócić uwagę na te niepozorne postacie, które przedstawiane się tak często, że przestają być zauważane. Anioły pełnią również, często ze względu na swój malowniczy często wygląd – rolę ozdobną. Ich pozy oraz sposób kształtowania szat odzwierciedlają style i trendy historyczno-artystyczne. W gotyku podkreślano mistycyzm tych postaci, w renesansie często pojawiają się w wytwornych strojach, barokowe ukazywano w układzie zwanym figura serpentinata, czyli skręcie, który zaprasza widza do podążania wzrokiem wokół figury. Barokowe szaty anielskie są rozwiane lub przeciwnie – przylegają do sylwetki wąskimi fałdami sprawiając wrażenie mokrej, oblepiającej postać tkaniny.

Anioły służą swoją pomocą świętym i świeckim. Przykład bardzo uczynnego malca przedstawiono na płótnie przechowywanym w kościele pw. Św. Marcina w Polance Wielkiej. Młody aniołek wyciąga na nim z piersi św. Sebastiana jedną z męczeńskich strzał.

Anioły mogą uzupełniać scenę o niezbędne trybuty, np. Arma Christi, czyli narzędzia męki Pańskiej. Ciekawym przykładem mogą być okazałej wielkości rzeźbione postacie aniołów umieszczone w ołtarzu głównym kościoła pw. Przemienienia Pańskiego w Makowie Podhalańskim, z których jeden trzyma kolumnę biczowania, a drugi drabinę i koronę cierniową.

Najmniejsze z aniołów – putta również dostają odpowiedzialne zadania. Unosząc się często ponad sceną, trzymają atrybuty świadczące o męczeństwie przedstawianych bohaterów lub bohaterek. Na obrazie przedstawiającym św. Zofię z córkami przechowywanym w kościele św. Marka w Krakowie, na którym trzy córki trzymają przed sobą narzędzia męki, putta unoszą nad nimi wieńce laurowe. Inne trzymają bezpośrednio atrybuty, z którymi święci są kojarzeni, choć w ten sposób mogąc im pomóc  – na obrazie umieszczonym w ołtarzu bocznym kościoła św. Marka w Krakowie cała gromadka putt towarzyszy św. Helenie.

Niekiedy pomagają nam, widzom zidentyfikować przedstawione postacie – na kolejnym obrazie z tego samego kościoła w lewym, dolnym rogu kompozycji przedstawiono siedzące putto trzymający otwartą księgę z napisem: „S[anctus] Erasmus”.
Witraż z przedstawieniem Zwiastowania Marii z kościoła pw. św. Marcina z Tours w Krzeszowicach
Zwiastowanie Marii, kościół pw. św. Marcina z Tours w Krzeszowicach
Obraz z przedstawieniem św. Michała Archanioła z kościoła pw. Św. Bartłomieja w Morawicy
Św. Michał Archanioł, kościół pw. Św. Bartłomieja w Morawicy
Rzeźba anioła trzymającego kolumnę biczowania z kościoła pw. Przemienienia Pańskiego w Makowie Podhalańskim
Anioły trzymające Arma Christi, kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Makowie Podhalańskim
Rzeźba anioła trzymającego drabinę i koronę cierniową z kościoła pw. Przemienienia Pańskiego w Makowie Podhalańskim
Anioły trzymające Arma Christi, kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Makowie Podhalańskim
Obraz przedstawiający Św. Zofię z córkami przed Chrystusem z kościoła pw. św. Marka w Krakowie
Św. Zofia z córkami przed Chrystusem, kościół pw. św. Marka w Krakowie
Obraz przedstawiający Św. Helenę z kościoła pw. św. Marka w Krakowie
Św. Helena, kościół pw. św. Marka w Krakowie
Obraz przedstawiający Św. Erazma z kościoła pw. św. Marka w Krakowie
Św. Erazm, kościół pw. św. Marka w Krakowie

Powiązane dzieła

Inne nasze artykuły

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności