Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej

Archiwum abpa Eugeniusza Baziaka

Alicja Kawa

Losy Archiwum Archidiecezji Lwowskiej obrządku łacińskiego (dziś Archiwum abpa Eugeniusza Baziaka) są niezwykle burzliwe. Akta wielokrotnie były przenoszone z miejsca na miejsce, zasób kilkakrotnie uległ rozproszeniu, aby po latach znów stanowić całość. Wojna, nieustanne przewożenie oraz złe warunki przechowywania (część akt została zalana) spowodowały, że wiele dokumentów uległo zniszczeniu a inne zaginęły. Jak to się stało, że archiwalia z terenu archidiecezji lwowskiej znalazły się w depozycie krakowskiej uczelni?
Pierwotnie Archiwum Archidiecezjalne mieściło się w budynku Kurii Metropolitalnej przy ul. Czarnieckiego 32 we Lwowie. Kiedy we wrześniu 1939 r. miasto zostało zajęte przez wojska sowieckie, nowe władze przejęły Pałac Arcybiskupi oraz sąsiadujące z nim budynki Seminarium Duchownego oraz Małego Seminarium. Archiwum Archidiecezjalne zostało upaństwowione i przeniesione do klasztoru OO. Dominikanów. Ówczesny metropolita lwowski, abp Bolesław Twardowski, już we wrześniu zarządził spalenie akt personalnych duchowieństwa archidiecezji lwowskiej, aby dokumenty nie dostały się w ręce Sowietów. Przez dwa dni palono archiwalia na dziedzińcu Seminarium Duchownego, zniszczono w ten sposób bezpowrotnie tysiące cennych pism dokumentujących historię Kościoła na Kresach. Seminarium Duchowne posiadało własne Archiwum oraz Bibliotekę. Klerycy opuszczając gmach seminaryjny zabrali akta ze sobą i ukryli w klasztorze OO. Franciszkanów Konwentualnych. Sam metropolita również został zmuszony do porzucenia Pałacu Arcybiskupiego i znalazł schronienie na plebani u XX. Misjonarzy św. Wincentego a Paulo.

W 1941 r. Lwów został zajęty przez wojska niemieckie. Kuria lwowska rozpoczęła starania o odzyskanie zarówno budynków, jak i cennych dokumentów zagrabionych przez Sowietów. Stopniowo udało się odzyskać budynek Kurii oraz Małego Seminarium, który od tej pory zajmowany był przez kleryków, przeniesiono tutaj również Archiwum i Bibliotekę seminaryjną. Niemcy zgodzili się oddać część akt Archiwum Archidiecezjalnego ale bez ksiąg metrykalnych. Akcję zwożenia dokumentów poprzedziło przygotowywanie pomieszczeń oraz regałów archiwalnych, ponieważ poprzednie wyposażenie uległo zniszczeniu. Dopiero w 1944 r. przewieziono akta z klasztoru OO. Dominikanów. Wciąż jednak trwała wojna i wiążące się z nią niebezpieczeństwo. Aby uchronić dokumenty przed ewentualnymi zniszczeniami, zarówno Archiwum Archidiecezjalne jak i Archiwum i Bibliotekę Seminarium Duchownego przeniesiono w podziemia kościoła seminaryjnego.

Po zakończeniu wojny Lwów znalazł się w granicach Związku Radzieckiego i rozpoczęła się tzw. akcja repatriacyjna Polaków. Wraz z wiernymi miasto opuszczali duchowni, zabierając ze sobą mienie kościelne: szaty liturgiczne, obrazy i figury świętych a także archiwa parafialne. Przed wojną w mieście funkcjonowało ponad 30 kościołów rzymskokatolickich, natomiast po 1945 r. działały już tylko 4: archikatedra lwowska, kościół św. Antoniego, kościół Matki Bożej Śnieżnej (do 1950 r.) oraz kościół św. Marii Magdaleny (do 1962 r.) Pozostałe zostały przekazane innym wyznaniom religijnym lub pełniły różne funkcje jak muzeum, magazyn czy szpital.

W październiku 1945 r. Archiwum Archidiecezjalne, wraz z włączonym do niego zespołem akt seminaryjnych, przewieziono w granice Polski. Akta rozlokowano w trzech miejscach:

-  w klasztorze OO. Karmelitów Trzewiczkowych w Krakowie

-  na plebanii kościoła Serca Pana Jezusa w Tarnowie

-  oraz w klasztorze OO. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej

11 lat później archiwalia zostały scalone i przewiezione do Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, gdzie rozpoczęto właściwe porządkowanie, opracowywanie i mikrofilmowanie zasobu. W latach 1977-1978 akta przewieziono ponownie, tym razem do budynku Kurii Arcybiskupiej w Lubaczowie. W okresie 1995-2012 Archiwum mieściło się w Krakowie przy ul. Kanoniczej 13, natomiast od 2012 r., na mocy umowy pomiędzy Archidiecezją Lwowską a Uniwersytetem Papieskim Jana Pawła II, zasób archiwum został przejęty, w ramach depozytu, przez powyższą uczelnię i umieszczony w budynku uniwersyteckiej biblioteki przy ul. Bobrzyńskiego 10.
Arcybiskup Eugeniusz Baziak (via Wikimedia Commons)
Księga Konsystorska 1640-1645, sygn. KK 6, k. 2r, fot. Pracownia Inwentaryzacji i Digitalizacji Zabytków UPJPII
Księga Konsystorska 1640-1645, sygn. KK 6, k. 2r, fot. Pracownia Inwentaryzacji i Digitalizacji Zabytków UPJPII
Budynek Biblioteki Głównej Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, fot. UPJPII
Budynek Biblioteki Głównej Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, fot. UPJPII

Powiązane dzieła

Inne nasze artykuły

Aktualności

Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej

W styczniu 2020 roku Pracownia Inwentaryzacji i Digitalizacji Zabytków Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II rozpocznie realizację projektu Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej, dzięki któremu bezcenne zasoby archiwalne zostaną w pełni zdigitalizowane, opracowane i udostępnione w Internecie. Prace nad portalem internetowym potrwają do końca 2022 roku.

Aktualności

Nowe logo projektu Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej

Trzy złote korony w polu błękitnym – herb Aaron stał się inspiracją dla logo projektu Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej.

Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej

O pieczęciach. Część 1: Wprowadzenie

Zapewne niejeden przechodzień, spoglądając w słynne „okno papieskie” przy ulicy Franciszkańskiej 3 w Krakowie, zastanawiał się, co skrywają mury Pałacu Arcybiskupiego. Uchylając nieco rąbka tajemnicy, parter prawego skrzydła pałacu zajmuje Archiwum Kurii Metropolitalnej, gdzie gromadzone są dokumenty i akta sięgające XV stulecia, jak choćby dyplomy pergaminowe czy zespoły Acta episcopalia i Acta officialia. W znacznie późniejszym zbiorze Acta gratiosa (Akta przywilejów i dyspens) zachowały się liczne odciski pieczętne należące do plebanów, dziekanów i komendarzy (administratorów) kościołów parafialnych. Podobne artefakty znajdziemy w zespole Akta dziekańskie, a także w księgach metrykalnych z XIX wieku. Zanim jednak przejdziemy do ich prezentacji i omówienia, warto powiedzieć kilka słów genezie samego tłoka jako środka uwierzytelniającego oraz nośnika treści ideowych.

Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej

O pieczęciach. Cześć 2: Acta Gratiosa

W poprzednim wpisie przedstawiliśmy genezę i znaczenie pieczęci parafialnych i dekanalnych, które rozpowszechniły się na terenach polskich na przełomie XVIII i XIX wieku. Część z nich (a także kilka innych typów) zachowało się w zbiorze Acta Gratiosa przechowywanym w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie.

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności