SDM_COVER_PHOTO

Wincenty bł. Kadłubek

Data urodzenia
1150
Data sakry biskupiej
09 listopada 2018
Data śmierci
1223
Miejsce śmierci
Jędrzejów
Autor opracowania
Justyna Kuska

Biogram

Wincenty Kadłubek urodził się około 1150 roku i jako autor „Kroniki polskiej” jest uważany za jedną z najważniejszych postaci w dziejach literatury i historiografii polskiej. Prawdopodobnie wywodził się z rycerskiego rodu Lisów lub Łabędziów. Uzyskał gruntowne wykształcenie, zapewne na uniwersytecie w Paryżu. Po powrocie do kraju związał się z katedrą krakowską, gdzie pracował jako scholastyk w szkole katedralnej oraz kapelan książęcy Kazimierza Sprawiedliwego i Leszka Białego. Od 1206 roku występował w źródłach z tytułem prepozyta sandomierskiego, a w 1208 roku został biskupem krakowskim. Pięć lat przed śmiercią, w 1218 roku zrezygnował z biskupstwa i osiadł w opactwie Cystersów w Jędrzejowie, gdzie zmarł i został pochowany. W ikonografii bł. Wincentego Kadłubka można wyróżnić dwa podstawowe typy przedstawień. Do dawniejszych należy zaliczyć przedstawienia ukazujące błogosławionego jako biskupa krakowskiego. Najważniejsze miejsce w tej grupie zajmuje wizerunek na pieczęci Wincentego Kadłubka: postać biskupa ukazano frontalnie, na tronie, w stroju pontyfikalnym, a w otoku pieczęci umieszczono napis „SIGILLUM VINCEN[CI] EPI[SCOPI] CRACOVIENSIS”. Najprawdopodobniej w zbliżony sposób Wincenty Kadłubek był ukazany na wzmiankowanej przez Jana Długosza w „Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis” płycie nagrobnej w opactwie Cystersów w Jędrzejowie oraz na niezachowanym malowidle w galerii portretów biskupów krakowskich na ścianach krużganka klasztoru Franciszkanów w Krakowie z lat trzydziestych XV wieku. Drugą grupę wizerunków błogosławionego tworzą przedstawienia o charakterze religijnym, które miały propagować kult Wincentego Kadłubka. Krzysztof J. Czyżewski i Marek Walczak podzielili je na wizerunki przed- i pobeatyfikacyjne. Te pierwsze ilustrują m.in. opisaną w żywocie Wincentego mistyczną wizję błogosławionego. Unoszącego się w powietrzu Wincentego ubranego w habit cysterski początkowo ukazywano w glorii promienistej ujmującej całą postać (mandorli), czego zaprzestano po Soborze Trydenckim, gdzie zapadła decyzja o wykorzystywaniu mandorli jedynie w wizerunkach osób boskich i Najświętszej Marii Panny. U stóp mnicha często przedstawiano porzucone insygnia biskupie – infułę i pastorał, na znak zrzeczenia się przez niego urzędu biskupa w 1218 roku. W 1633 roku rozpoczęto poszukiwania szczątków Kadłubka zakończone elewacją jego relikwii i wzniesieniem nowego grobu, u którego składano liczne wota już na długo przed oficjalnym zatwierdzeniem jego kultu. Beatyfikacja Wincentego Kadłubka nastąpiła dopiero w 1764 roku, a rozbudowane uroczystości beatyfikacyjne odbyły się pomiędzy 26 a 28 maja 1765 w Jędrzejowie. Już wcześniej, w latach 1733-1742, przy północnej ścianie kościoła w jędrzejowskim opactwie wzniesiono dwie kaplice, z których jedną poświęcono Kadłubkowi. Znajduje się w niej ołtarz z umieszczonymi na mensie figurami stiukowych aniołów (autorstwa Wojciecha Rojowskiego) wskazujących na trumienkę mieszczącą relikwie błogosławionego, ponad którą umieszczono obraz przedstawiający Wincentego w całej postaci, z charakterystyczną, „ascetyczną”, twarzą z głębokimi bruzdami. W kopule i na ścianach omawianej kaplicy najprawdopodobniej z okazji beatyfikacji Kadłubka powstał cykl malowideł (autorstwo przypisywane jest Andrzejowi Radwańskiemu) przedstawiający sceny z życia błogosławionego m.in.: wizję Wincentego Kadłubka, zrzeczenie się przez niego godności biskupiej, pieszą wędrówkę do opactwa w Jędrzejowie, powitanie przez opata klasztoru Teodoryka i zakonników oraz obłóczyny. Kolejny cykl obrazujący życie Kadłubka, dziś w znacznym stopniu zniszczony, zdobił północną część nawy jędrzejowskiej świątyni. Po zakończeniu procesu, a potem uroczystości beatyfikacyjnych, kult błogosławionego (a co za tym idzie jego wizerunki) zaczął się dynamicznie rozprzestrzeniać. Początkowo działo się to głównie za pośrednictwem klasztorów cysterskich. Wizerunki błogosławionego powstały m.in.: w opactwie w Pelplinie (1764), w kościele zakonnym w Koronowie (po połowie XVIII w.), w stallach chórowych w kościele w Paradyżu (4. ćw. XVIII w.) czy jednym z ołtarzy przy łuku tęczowym w kościele w Mogile (prawdopodobnie przełom XVIII i XIX w.). Kilka znaczących dzieł powstało również w Krakowie. Wśród nich należy wymienić obraz Łukasza Orłowskiego z 1762 roku w kościele Mariackim oraz obraz wykonany w rzymskim warsztacie Salvatora Monosilia z 1767 roku umieszczony w ołtarzu św. Michała Archanioła w katedrze na Wawelu, którego nowym patronem został również bł. Wincenty Kadłubek. Z czasem dawny biskup krakowski został włączony w rozbudowany program liturgiczny poświęcony patronom Królestwa Polskiego. W XIX wieku postać Wincentego Kadłubka często pojawiała się w programach dekoracji o charakterze patriotycznym jak np. w malowidłach na kopule Złotej Kaplicy przy katedrze w Poznaniu. Wincentego ukazywano także w parze ze św. Stanisławem – biskupem krakowskim i patronem Królestwa Polskiego – na drukowanych kanonach ołtarzowych. Na popularności nie tracił także stary schemat ikonograficzny przedstawiający błogosławionego w ekstazie. XIX wiek to także czas rosnącego zainteresowania postacią Wincentego Kadłubka jako historiografa i autora „Kroniki polskiej”. Artyści – m.in.: Aleksander Lesser, Wilhelm Leopolski czy Karol Sagnowski – przedstawiali go jako pisarza z egzemplarzem kroniki w ręku. Ważną postacią dla rozpowszechnienia kultu bł. Wincentego Kadłubka w Krakowie był kardynał Jan Puzyna. W 1902 roku sprowadził on część relikwii Wincentego na Wawel oraz zlecił wykonanie relikwiarza na szczątki błogosławionego (projekt: Stanisława Barabasza, wykonanie: Franciszek Kopaczyński i Mieczysław Ziembowski), które następnie zostały umieszczone w kaplicy Jana Olbrachta w katedrze krakowskiej. Kaplica ta, w zamyśle kardynała, miała stać się nowym miejscem kultu błogosławionego. Puzyna zamówił u Józefa Mehoffera również projekt witraża przedstawiającego Wincentego Kadłubka piszącego kronikę w zaciszu klasztoru, a wykonanie kompozycji powierzył Julianowi Makarewiczowi. Witraż niestety został zniszczony podczas eksplozji mostu Dębnickiego w 1945 roku. Do dziś zachował się ornat z białej mory z haftowanym wizerunkiem Wincentego Kadłubka w paliuszu i z pastorałem, obecnie przechowywany w skarbcu katedry na Wawelu. Został on sprawiony przez kardynała Jana Puzynę w 1906 roku. Krzysztof J. Czyżewski uważa, że przedstawienie to zostało skopiowane z wydanego około 1905 roku obrazka dewocyjnego, który ukazał się nakładem „Prawdy” w zakładzie litograficznym H. Kramikowskiego w Krakowie. Haft powtarza popiersie biskupa, który na wzorze został przedstawiony w całej postaci, w towarzystwie anioła. Ornat mógł zostać wyprodukowany w którymś z krakowskich zakładów specjalizujących się w wytwarzaniu paramentów liturgicznych lub w jednej z pracowni klasztornych np. krakowskich wizytek lub sióstr Matki Bożej Miłosierdzia w Łagiewnikach. Wiele wysokiej klasy dzieł związanych z postacią bł. Wincentego Kadłubka powstało na przełomie XIX i XX wieku. Należą do nich m.in.: secesyjna kompozycja Henryka Uziembły w kapitularzu katedry wawelskiej (1904-1906), dekoracja malarska tej samej katedry wykonana przez Włodzimierza Tetmajera w latach 1902-1904 czy malowidła Tetmajera w kościele św. Sebastiana w Wieliczce. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości można dostrzec próby ożywienia kultu bł. Wincentego Kadłubka, o czym świadczą uroczystości rocznicowe, np.: w 1918 roku (700-lecie przybycia Kadłubka do Jędrzejowa), w 1923 roku (700-lecie śmierci błogosławionego), w 1961 roku (800-lecie urodzin) i w 1964 roku (200-lecie beatyfikacji). Te ostatnie uroczystości były związane z przemyślaną akcją upowszechniającą ideę kanonizacji mistrza Wincentego, wspieraną przez ówczesnego arcybiskupa krakowskiego Karola Wojtyłę. Obchody rocznicowe połączone zostały z sesją naukową poświęconą bł. Wincentemu Kadłubkowi. W drugiej połowie XX wieku niewielkim zmianom uległa ikonografia błogosławionego biskupa. Realizacje powojenne reprezentują różne typy ikonograficzne (najczęściej powtarzające starsze wzory kompozycyjne np. ekstazy błogosławionego) i posiadają różny poziom artystyczny. Nowym i często powielanym tematem jest przedstawienie bł. Wincentego zapalającego wieczną lampę nawiązujące do przeświadczenia, że miał on wprowadzić nieznany wcześniej w Polsce zwyczaj palenia wiecznego światła przed Najświętszym Sakramentem. Na uwagę zasługują kompozycje autorstwa Kaspra Pochwalskiego wykonane dla opactwa Cystersów w Szczyrzycu czy obraz Macieja Bernhardta, ucznia Jerzego Nowosielskiego, utrzymany w konwencji fotorealizmu w kaplicy bł. Wincentego przy kościele Cystersów na osiedlu Szklane Domy w Nowej Hucie.

Bibliografia

Czyżewski Krzysztof, "Ornat fundacji Jana Puzyny" , [w:] "Wawel 1000–2000, t. 1: Kultura artystyczna dworu królewskiego i katedry. Katedra Krakowska – biskupia, królewska, narodowa" , Kraków-Katowice 2000 , s. 237
Czyżewski Krzysztof, Walczak Marek, "Ikonografia błogosławionego Wincentego Kadłubka" , „Cistercium Mater Nostra” , s. 215-231
Olszewski Daniel, "Kult bł. Wincentego Kadłubka w Jędrzejowie" , [w:] "Cystersi w Polsce. W 850-lecie fundacji opactwa jędrzejowskiego" , red.Olszewski Daniel , Kielce 1990 , s. 151-166

Jak cytować?

Justyna Kuska, "Wincenty bł. Kadłubek", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/ludzie/wincenty-bl-kadlubek

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności