Jerzy św.

Biogram

Jerzy urodził się w drugiej połowie III wieku. Według najstarszych przekazów był synem Persa Geroncjusza i Polocronii z Kapadocji, którzy dzięki modlitwie, w podeszłym już wieku, wyprosili dziecko. Jerzy jako ochotnik wstąpił do legionów rzymskich cesarza Dioklecjana. Według innych relacji pełnił urząd trybuna ludowego w wojsku perskim. Około 303 roku w Liddzie odmówił złożenia ofiary bóstwom pogańskim, za co został skazany na śmierć. Jerzy był torturowany w sposób niezwykle okrutny, był łamany kołem, biczowany, odzierany ze skóry, piłowany, gotowany i ścięty mieczem, dlatego został uznany w kościele wschodnim za Wielkiego Męczennika. Święty kojarzony jest głównie z legendą o zabiciu smoka, której źródłem jest „Złota Legenda” Jakuba de Voragine. Według niej smok zbudował sobie gniazdo na źródle niedaleko miasta Silene. Zmuszał mieszkańców do dostarczania mu ludzi na pożarcie, w tym samej księżniczki. Jerzy mocą Chrystusa miał zabić smoka i ocalić księżniczkę, przez co władca i poddani z wdzięczności przyjęli chrześcijaństwo. Legenda ta ma znaczenie symboliczne ukazujące Jerzego jako tego, który mocą wiary pokonał pogaństwo, zaś uratowana królewna oznaczała Kościół uwolniony od prześladowań. Opowieść o smoku włączono do legendy świętego w czasie wypraw krzyżowych, kiedy jego kult był niezwykle żywy wśród rycerstwa. Jerzy był popularnym świętym w starożytności i średniowieczu. Głównym ośrodkiem jego kultu była Lidda, następnie przeniknął on do Syrii, Etiopii, Egiptu, na Cypr i do Grecji, a nawet na Kaukaz, gdzie kraina Georgia otrzymała nazwę od jego imienia (Gruzja). Święty Jerzy był głównym patronem cesarstwa bizantyńskiego, z czym wiązało się włączenie jego postaci do ceremoniałów dworskich. Jednak wraz z upadkiem Bizancjum jego kult znacznie osłabł. Na zachodzie miejscami jego kultu były głównie Włochy, w tym ośrodki mające w posiadaniu relikwie świętego – Velabo (chorągiew św. Jerzego), Ferrara (czaszka, ramię) i inne. Pod jego wezwaniem wznoszono wiele kościołów, kaplic zamkowych i szpitali. Kult świętego był szerzony wśród rycerstwa chrześcijańskiego, a zwłaszcza przez zakony rycerskie w okresie wypraw krzyżowych. W kościele wschodnim kult św. Jerzego miał genezę bizantyńską i miał związek z chrystianizacją tych terenów. Dzięki wstawiennictwu świętego wzywanego o pomoc w różnych bitwach powstała tam legenda o św. Jerzym Zwycięzcy. W tradycji wschodniej święty jest również opiekunem rolników (gr. georgios – rolniczy), dlatego z jego postacią wiąże się wiele ludowych zwyczajów. Jerzy stał się patronem rycerzy, żołnierzy, ludzi mających związek z bronią i walką – rusznikarzy, zbrojmistrzów, puszkarzy, kawalerzystów, wojsk pancernych, a także rolników, skautów i harcerzy. W 1222 roku został patronem Anglii. Jest orędownikiem podczas epidemii, zwłaszcza trądu oraz w chorobach skóry.

W sztukach plastycznych pierwsze wizerunki św. Jerzego zaczęły pojawiać się na Wschodzie na przełomie V i VI wieku. W IX wieku ukształtowała się ikonografia świętego jako rycerza-piechura, w typie św. Jerzego Zwycięskiego (Wielikomuczenik Gieorgij Pobiedonosiec), a więc młodzieńca w czerwonej pelerynie z tarczą i lancą. Drugi typ przedstawieniowy ukazywał św. Jerzego na koniu ze smokiem lub wężem u dołu. Jego postać występowała w towarzystwie świętych wojowników. W malarstwie ikonowym Jerzego włączono do przedstawień Wielkiej Deesis. Pojawiał się również typ ikony z wizerunkiem Jerzego otoczony pasem ze scenami z jego żywota (klejmo). W sztuce zachodniej ikonografia św. Jerzego zaczęła kształtować się w okresie wypraw krzyżowych. Święty przedstawiany był w zbroi (współczesnej lub antykizującej), z atrybutami takimi jak lanca. Od XIII wieku ukazywano go często obok zabitego smoka lub siedzącego na koniu w momencie, gdy włócznią przebija szyję potwora. Występowały również cykle ze scenami z jego życia. Najbardziej popularną sceną stała się Walka Jerzego ze smokiem, rzadziej przedstawiano epizody z jego męczeństwa. Świętego ukazywano także razem z innymi świętymi w scenach maryjnych lub w towarzystwie świętych.

Bibliografia