O pieczęciach. Część 3: Pieczęcie parafialne

Tym razem skupimy się na stemplach zachowanych w aktach wizytacyjnych archidiecezji lwowskiej, a dokładnie na kartach jednostki AV 47 z Archiwum Arcybiskupa Eugeniusza Baziaka. Tom obejmuje protokoły wizytacji różnych parafii z lat 1775-1789, sporządzone na polecenie metropolitów Wacława Hieronima Sierakowskiego i Ferdynanda Onufrego Kickiego.

O ile druga połowa XVIII wieku nadal była okresem kształtowania się sfragistyki kościelnej najniższego szczebla, to zaskakująca większość prezentowanych niżej odcisków posiada już ustandaryzowaną formę – przeważnie tuszowy materiał i okrągły lub owalny kształt oraz naturalnie legendę w otoku i przedstawienie w polu. Pierwsza z wybranych pieczęci wskazuje na parafię Najświętszej Marii Panny w Gołogórach koło Złoczowa jako dysponenta tłoka (k. 11). W polu można dostrzec uproszczone wyobrażenie zaśnięcia Maryi z aniołami przykrywającymi szatą ciało Bożej Rodzicielki oraz glorią symbolizującą Boga Ojca. Pod datą 20 lutego 1777 roku podpisali się prepozyt parafii Albert Józef Sobecki, a także dwaj wikariusze: Jan Pietkiewicz i Antoni Brozdowski.

Kolejny odcisk wystawił 13 kwietnia 1780 roku opiekun parafii św. Kajetana (sic!) w Wiśniowczyku (k. 114). To nietypowe wezwanie odwołujące się do założyciela zgromadzenia teatynów (Kleryków Regularnych), skupiających się na pomocy chorym i ubogim oraz edukacji młodzieży w duchu kontrreformacyjnym, znalazło swoje odbicie w wyobrażeniu napieczętnym z dwoma aniołami flankującymi postać św. Kajetana oraz gołębicą Ducha Świętego powyżej. Co ciekawe, w legendzie zwarto datę 1751, wskazującą najprawdopodniej na moment wykonania tłoka.

Interesującym przykładem sfragistyki kościelnej niższego szczebla jest odcisk wystawiony w 1780 roku przez wikarego parafii św. Krzyża w Budzanowie, Stanisława Miedzianowskiego (k. 151v). W polu przedstawiono ukrzyżowanego Chrystusa ze świątynią w tle oraz datę 1763, sugerującą początek budowy nowej fary z fundacji Eustachego i Marii Potockich.

Na uwagę zasługuje również pieczęć uwierzytelniająca podpis kommendarza (zarządcy) parafii św. Stanisława w Szczerzecu, Bartłomieja Kostki Rybickiego, przy protokole wizytacyjnym z 18 kwietnia 1780 roku (k. 167v). Zrezygnowano tutaj z typowego przedstawienia świętego patrona miejscowej świątyni na rzecz podstawowych elementów heraldyki kościelnej – tarczy zwieńczonej infułą i kapeluszem kardynalskim z chwostami zwisającymi po obu stronach, skrzyżowanymi pastorałem i krzyżem procesyjnym w tle oraz księgą z piórem w polu tarczy.

Rozbudowaną kompozycję zastosowano w przypadku wyobrażenia na tłoku parafii Trójcy Świętej w Rodatyczach (k. 187). Przedstawienie z 1780 roku zawiera dwie wyraźnie zarysowane partie - górną z unoszącymi się w powietrzu Bogiem Ojcem, Jezusem Chrystusem i gołębicą Ducha Świętego oraz dolną z zastępami świętych, trzymającymi w dłoniach palmy wskazujące na ich męczeńską śmierć.

Pozostałe pieczęcie zawarte na kartach jednostki AV 47 zarówno legendą otokową, jak i wyobrażeniem w prosty sposób nawiązują do patrociniów kościołów parafialnych – Podwyższenia Krzyża Świętego w Gródku Jagiellońskim (k. 169v), św. Doroty w Tuligłowach (k. 173v) i Wniebowzięcia NMP w Buczaczu (k. 223). Na zakończenie warto dodać, iż ostatnia z wymienionych świątyń słynie przede wszystkim ze znakomitej rokokowej snycerki, co do której w środowisku naukowym nadal toczą się spory w kwestii prowieniencji ołtarzy i rzeźb. Jedno jest pewne – autorem większej części wyposażenia był przedstawiciel niezwykle prężnego lwowskiego środowiska artystycznego drugiej połowy XVIII wieku (Johan Georg Pinzel, Piotr Polejowski lub Sebastian Feisinger).