Z życia Pracowni
Inwentaryzacja krakowskich kościołów. Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie
Maria Działo-Nosal
25.07.2023
Studia w Instytucie Historii Sztuki i Kultury na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie to nie tylko przygotowanie teoretyczne, ale również fascynujące zajęcia praktyczne w terenie. Pracownia Inwentaryzacji i Digitalizacji Zabytków prowadzi dla studentów historii sztuki i ochrony dóbr kultury praktyki polegające na inwentaryzacji dzieł sztuki w kościołach na terenie Małopolski. W tym roku wspólnie ze studentami kierunku historia sztuki rozpoczęliśmy prace inwentaryzacyjne w kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie.
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła położony jest na ul. Grodzkiej 52a. Barokowa budowla powstawała blisko czterdzieści lat (1597-1635) pod okiem kilku architektów: Jana de Rosis (jezuickiego architekta, który przygotował projekt architektoniczny); Józefa Brizio (Britiusa) – kierował początkiem prac budowlanych; Jana Marię Bernardoniego – wzniósł kościół, ale bez kopuły i fasady oraz Jana Trevano, który ukończył budowlę.
Przez lata zmieniali się kolejni administratorzy świątyni. Początkowo kościół wybudowano dla zakonu jezuitów, który sprawował pieczę nad świątynią przez blisko dwieście lat, aż do 1773 roku. W 1786 roku na krótko opiekę nad kościołem przejęli cystersi z Mogiły. Podczas zaborów w kościele stacjonowały wojska austriackie. W latach 1809-1815 znajdowała się tutaj cerkiew prawosławna, a od 1830 roku kościół przynależy do rzymskokatolickiej parafii pod wezwaniem Wszystkich Świętych. Pierwotnie parafia mieściła się w kościele na Placu Wszystkich Świętych, który rozebrano w latach 1835–1838. Wyposażenie tej świątyni zostało zlicytowane, a część dzieł trafiła do kościoła Świetych Aposotołów Piotra i Pawła. Są to m.in. chrzcielnica z 1528 roku, obraz "Wszyscy Święci adorujący Trójcę Świętą" z 1783 roku Łukasza Orłowskiego, organy oraz liczne epitafia.
Świątynię zdobi od frontu kamienne ogrodzenie zaprojektowane przez Kacpra Bażankę (1715-1721). Pierwotnie na kamiennych cokołach znajdował się zespół rzeźb przedstawiający apostołów, który wykonał w latach 1721-1723 jezuicki rzeźbiarz David Heel. Obecnie w ogrodzeniu znajdują się kopie tych rzeźb autorstwa absolwentów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych: Kazimierza Jęczmyka, Ryszarda Ochęduszki i Adama Hytrosia. Na uwagę zasługuje również monumentalna, dwukondygnacyjna fasada zamknięta trójkątnym przyczółkiem, która jest nawiązaniem do rzymskiej fasady kościoła Il Gesù w Rzymie, projektu Giacoma Della Porty. Fasadę oprócz symbolicznych dekoracji zdobią cztery rzeźby najważniejszych jezuickich świętych: Stanisława Kostki, Ignacego Loyoli, Franciszka Ksawerego i Alojzego Gonzagi oraz rzeźby przedstawiające św. Zygmunta i św. Władysława.
Wnętrze krakowskiej świątyni zdobią siedemnastowieczne sztukaterie wykonane przez kilku artystów, m.in. Jana Chrzciciela Falconiego. W prezbiterium zachwyca ołtarz główny z lat 1726-1735 roku fundacji Jakuba Morsztyna, z rzeźbami Antoniego Frączkiewicza i obrazami bocznymi Szymona Czechowicza. W polu głównym ołtarza znajduje się obraz Józefa Brodowskiego przedstawiający wręczenie kluczy św. Piotrowi, namalowany według wzoru niezachowanego obrazu o tej samej treści, autorstwa Szymona Czechowicza. Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła posiada również inne bogate wyposażenie, począwszy od ołtarzy bocznych, rozbudowanych epitafiów, rzeźb i malarstwa barokowego, będących cennym materiałem do studiów dla przyszłych adeptów historii sztuki.
Przez lata zmieniali się kolejni administratorzy świątyni. Początkowo kościół wybudowano dla zakonu jezuitów, który sprawował pieczę nad świątynią przez blisko dwieście lat, aż do 1773 roku. W 1786 roku na krótko opiekę nad kościołem przejęli cystersi z Mogiły. Podczas zaborów w kościele stacjonowały wojska austriackie. W latach 1809-1815 znajdowała się tutaj cerkiew prawosławna, a od 1830 roku kościół przynależy do rzymskokatolickiej parafii pod wezwaniem Wszystkich Świętych. Pierwotnie parafia mieściła się w kościele na Placu Wszystkich Świętych, który rozebrano w latach 1835–1838. Wyposażenie tej świątyni zostało zlicytowane, a część dzieł trafiła do kościoła Świetych Aposotołów Piotra i Pawła. Są to m.in. chrzcielnica z 1528 roku, obraz "Wszyscy Święci adorujący Trójcę Świętą" z 1783 roku Łukasza Orłowskiego, organy oraz liczne epitafia.
Świątynię zdobi od frontu kamienne ogrodzenie zaprojektowane przez Kacpra Bażankę (1715-1721). Pierwotnie na kamiennych cokołach znajdował się zespół rzeźb przedstawiający apostołów, który wykonał w latach 1721-1723 jezuicki rzeźbiarz David Heel. Obecnie w ogrodzeniu znajdują się kopie tych rzeźb autorstwa absolwentów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych: Kazimierza Jęczmyka, Ryszarda Ochęduszki i Adama Hytrosia. Na uwagę zasługuje również monumentalna, dwukondygnacyjna fasada zamknięta trójkątnym przyczółkiem, która jest nawiązaniem do rzymskiej fasady kościoła Il Gesù w Rzymie, projektu Giacoma Della Porty. Fasadę oprócz symbolicznych dekoracji zdobią cztery rzeźby najważniejszych jezuickich świętych: Stanisława Kostki, Ignacego Loyoli, Franciszka Ksawerego i Alojzego Gonzagi oraz rzeźby przedstawiające św. Zygmunta i św. Władysława.
Wnętrze krakowskiej świątyni zdobią siedemnastowieczne sztukaterie wykonane przez kilku artystów, m.in. Jana Chrzciciela Falconiego. W prezbiterium zachwyca ołtarz główny z lat 1726-1735 roku fundacji Jakuba Morsztyna, z rzeźbami Antoniego Frączkiewicza i obrazami bocznymi Szymona Czechowicza. W polu głównym ołtarza znajduje się obraz Józefa Brodowskiego przedstawiający wręczenie kluczy św. Piotrowi, namalowany według wzoru niezachowanego obrazu o tej samej treści, autorstwa Szymona Czechowicza. Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła posiada również inne bogate wyposażenie, począwszy od ołtarzy bocznych, rozbudowanych epitafiów, rzeźb i malarstwa barokowego, będących cennym materiałem do studiów dla przyszłych adeptów historii sztuki.
Literatura
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t.4, cz. 3. Kościoły i klasztory Śródmieścia, 2, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1978, s. 66-90.
Kurzej M., Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce, Kraków 2012, s. 118-121, 124, 137, 145-146, 333-349.
Małkiewicz A., Kościół śś. Piotra i Pawła w Krakowie – dzieje budowy i problem autorstwa, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki", 1967, z. 5, s. 43-86.
Małkiewicz A., Trevano czy Castello autorem ostatniej fazy budowy kościoła ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie?, "Folia Historiae Artium", 1997, t. 2-3, s. 91-107.
Paszenda J., Nieznane źródło do dziejów budowy kościoła św. Piotra w Krakowie, "Biuletyn Historii Sztuki", 1966, t. 28, nr 1, s. 40-44.
Pencakowski P., Dzieje konserwatorskie figur dwunastu apostołów przed kościołem śś. Piotra i Pawła w Krakowie [w:] Dzieło sztuki a konserwacja. Materiały LII Ogólnopolskiej Sesji Naukowej SHS w Kraków 20-22 XI 2002, Kraków 2004, s. 385-400.
Rożek M., Wasiak M., W drodze na Wawel. Panteon narodowy. Kościół św. Piotra i Pawła, Kraków 2014.
Samek J., Ołtarz główny w kościele ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie (Geneza koncepcji ikonograficznej), "Zeszyty Naukowe UJ. Prace z Historii Sztuki", z. V, 1967, s. 87-116.
Kurzej M., Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce, Kraków 2012, s. 118-121, 124, 137, 145-146, 333-349.
Małkiewicz A., Kościół śś. Piotra i Pawła w Krakowie – dzieje budowy i problem autorstwa, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki", 1967, z. 5, s. 43-86.
Małkiewicz A., Trevano czy Castello autorem ostatniej fazy budowy kościoła ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie?, "Folia Historiae Artium", 1997, t. 2-3, s. 91-107.
Paszenda J., Nieznane źródło do dziejów budowy kościoła św. Piotra w Krakowie, "Biuletyn Historii Sztuki", 1966, t. 28, nr 1, s. 40-44.
Pencakowski P., Dzieje konserwatorskie figur dwunastu apostołów przed kościołem śś. Piotra i Pawła w Krakowie [w:] Dzieło sztuki a konserwacja. Materiały LII Ogólnopolskiej Sesji Naukowej SHS w Kraków 20-22 XI 2002, Kraków 2004, s. 385-400.
Rożek M., Wasiak M., W drodze na Wawel. Panteon narodowy. Kościół św. Piotra i Pawła, Kraków 2014.
Samek J., Ołtarz główny w kościele ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie (Geneza koncepcji ikonograficznej), "Zeszyty Naukowe UJ. Prace z Historii Sztuki", z. V, 1967, s. 87-116.
Inne nasze artykuły
Z życia Pracowni
Inwentaryzacja zabytków w Małopolsce 2017-2019
Lato to dla zespołu Pracowni Inwentaryzacji i Digitalizacji Zabytków UPJPII czas wyjazdów inwentaryzacyjnych. W czasie trwania projektu Sakralne Dziedzictwo Małopolski przeprowadziliśmy prace inwentaryzacyjne w kilkudziesięciu kościołach na terenie Archidiecezji Krakowskiej i Diecezji Bielsko-Żywieckiej.
Aktualności
Inwentaryzacja krakowskich kościołów A. D. 2022
W czerwcu 2022 roku zespół Pracowni Inwentaryzacji i Digitalizacji Zabytków Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie powrócił do prac w terenie. Razem ze studentami Instytutu Historii Sztuki i Kultury UPJPII zinwentaryzowaliśmy krakowskie kościoły św. Tomasza oraz Świętego Krzyża. W następstwie prac zgromadzone karty inwentarzowe oraz dokumentacja fotograficzna zabytków trafią do naszej bazy danych. Natomiast wybrane spośród nich obiekty zostaną opracowane naukowo i opublikowane na portalu „Sakralne Dziedzictwo Małopolski”.