Frydrychowice

Opis topograficzny

Wieś Frydrychowice leży na Pogórzu Śląskim, około 8 kilometrów na północny zachód od Wadowic i 20 kilometrów na północny wschód od Kęt. Zabudowania miejscowości rozciągają się nad potokiem Frydrychówka, na łagodnych wzniesieniach o wysokości około 270 m n.p.m. W zagłębieniach terenu w granicach wsi ulokowane są liczne stawy, a ich brzegi i zbocza doliny Frydrychówki porośnięte są lasami łęgowymi, co niezwykle wzbogaca walory krajobrazowe Frydrychowic. Środowisko naturalne miejscowości obfituje w liczne gatunki fauny i flory. Wieś i okolice są świetnym miejscem do obserwacji ptactwa wodnego. Frydrychowice od północy graniczą z Przybradzem, od północnego zachodu z Gierałtowicami, od zachodu z Wieprzem, od południa z Inwałdem i Chocznią, a od wschodu z Tomicami i Radoczą.
Główną oś, wokół której rozwinęła się zabudowa, wyznacza dzisiejsza ulica Centralna. Przy jej skrzyżowaniu z ul. św. Jana Pawła II usytuowany jest murowany kościół parafialny Świętych Archaniołów Michała, Gabriela i Rafała wybudowany w dwudziestoleciu międzywojennym w miejscu starszej, drewnianej świątyni zniszczonej przez pożar. Zabudowa mieszkalna wsi rozrzucona jest na rozległym obszarze, tworząc liczne osiedla i przysiółki (Zarzecze, Wielki Dwór, Zalas, Szafrańszczyzna, Szwarcowizna, Przyśnica, Ruseczyzna, Lendwok, Michałowszczyzna, Podlas, Pod Sośliną, Ochoc, Granice i Janowszczyzna).

Streszczenie dziejów

Pierwsza zachowana wzmianka źródłowa o Frydrychowicach znalazła się w wykazie świętopietrza (daniny na rzecz Stolicy Apostolskiej) za 1325 rok. We wsi istniał już zatem wówczas kościół parafialny. Miejscowość znajdowała się w tym czasie w granicach księstwa oświęcimskiego rządzonego przez księcia Jana I Scholastyka. Pierwszym znanym z imienia dziedzicem wsi był wzmiankowany w 1364 roku Niczko Rusin z Frydrychowic. Być może był on przedstawicielem przybyłego ze wschodu rodu rycerskiego pieczętującego się herbem Kornicz. Posiadanie Frydrychowic przez Korniczów potwierdził jednak dopiero Jan Długosz, wzmiankując w drugiej połowie XV wieku na kartach „Księgi uposażeń diecezji krakowskiej” Aleksandra Frydrychowskiego tegoż herbu jako dziedzica wsi. Tymczasem miejscowość znalazła się w granicach wydzielonego w 1445 roku księstwa zatorskiego, w 1513 roku faktycznie, a w 1564 oficjalnie inkorporowanego do królestwa polskiego. Frydrychowscy dzierżyli omawianą miejscowość przez cały XVI wiek. W okresie od 1562 do około 1575 roku właściciele wyznawali kalwinizm, a kościół parafialny pozostawał zamieniony na zbór. Ponownie konsekrowano go dopiero w 1616 roku. Pod koniec XVI wieku obok Frydrychowskich jako właściciele byli wzmiankowani Gluziccy. Własność Frydrychowskich utrzymała się we wsi niemal przez całą pierwszą połowę XVII wieku, ale obok ich nazwiska w wykazach dziedziców miejscowości zaczęły pojawiać się także inne nazwiska szlacheckie, m.in. Warszyckich i Michałowskich. W drugiej połowie XVII i pierwszej połowie XVIII wieku własność szlachecka we Frydrychowicach ulegała dalszemu rozdrobnieniu. Do grona dziedziców w różnych okresach dołączali m.in. Woszczyccy, Wronowscy, Porębeccy, Trembeccy, Brodeccy, Kossowie, Jakleńscy, Hebdowie, Wolscy, Niemirscy, Białobrzescy i Jezierscy. Na terenie wsi funkcjonowały liczne stawy rybne należące do różnych właścicieli. W 1772 roku w wyniku pierwszego rozbioru frydrychowiczanie stali się poddanymi cesarzy austriackich. Nowe władze przywróciły dawną nazwę księstwu oświęcimsko-zatorskiemu i włączyły je do Galicji. Po reformach cesarza Józefa II z 1780 roku Frydrychowice zostały podzielone na dwa obszary – dworski, czyli dominialny oraz tzw. część gromadzką podporządkowaną samorządowi wiejskiemu z wójtem na czele. W 1848 roku zaprowadzono na terytorium Cesarstwa Habsburgów zupełnie nowe regulacje dotyczące relacji między chłopami i dworem – przeprowadzono uwłaszczenie i zniesiono nieodpłatną pracę na rzecz panów. W 1857 roku właścicielami wsi byli Paweł Kozioł, Ludwika Pleszowska i Władysława Sławińska. W kolejnych latach jako posiadacze majątków we wsi byli wzmiankowani również Tekla Modelska i Michał Adwentowicz. W 1875 roku władze austriackie utworzyły we Frydrychowicach szkołę powszechną. W 1897 roku na terenie Frydrychowic i Przybradza zmarło ponad 400 osób – zwiększona śmiertelność była skutkiem epidemii. Po tych wydarzeniach z inicjatywy ówczesnego proboszcza we wsi założono szpital i ochronkę dla dzieci prowadzone przez siostry serafitki. W tym samym roku powstała biblioteka, a sześć lat później kasa oszczędnościowo pożyczkowa. Od 1912 roku we wsi działała Ochotnicza Straż Pożarna. W 1929 roku spłonął drewniany kościół we Frydrychowicach. Na jego miejscu wzniesiono nową, murowaną budowlę. W dwudziestoleciu międzywojennym we wsi funkcjonowały trzy duże majątki: Konrada Kozieła, Antoniego Szczerbowskiego i Czesława Łuszczkiewicza. Podczas okupacji wieś znalazła się poza granicami Generalnego Gubernatorstwa włączona bezpośrednio do Trzeciej Rzeszy. Mieszkańców wysiedlono z części gospodarstw, które następnie przejęli osadnicy niemieccy. Frydrychowiczanie powrócili do swoich domów w 1945 roku. Decyzją komunistycznych władz własność dworska została rozparcelowana. W okresie PRL wieś zelektryfikowano i skomunikowano z Wadowicami. Miejscowość zaczęła nabierać charakteru podmiejskiego, a duża część mieszkańców znalazła zatrudnienie poza rolnictwem.

Dzieje miejscowości

Pierwsza zachowana wzmianka źródłowa na temat Frydrychowic znalazła się w wykazie świętopietrza (daniny na rzecz Stolicy Apostolskiej) za 1325 rok. W tym okresie miejscowość znajdowała się na wschodnich rubieżach władztw Piastów śląskich. Tereny pogranicza śląsko-małopolskiego jeszcze na przełomie XII i XIII wieku zostały podarowane księciu raciborskiemu, Mieszkowi Plątonogiemu przez Kazimierza Sprawiedliwego, który zasiadł wówczas na tronie krakowskim i pragnął zjednać sobie przychylność śląskiego władcy. Zagospodarowanie pokrytych puszczą obszarów stanowiących swoistą bramę do dzielnicy senioralnej i położonego dalej na wschód Krakowa było w żywotnym interesie książąt śląskich, zwłaszcza od momentu, gdy zaczęli myśleć o objęciu władzy na Wawelu. Pierwszych osadników sprowadził na te tereny Henryk Brodaty jeszcze w pierwszej połowie XIII wieku. Do kolejnego ożywienia działalności kolonizatorskiej doszło po 1246 roku, a zatem po przejęciu steru rządów w księstwie opolsko-raciborskim przez Władysława I. Czterej synowie tego księcia podzielili odziedziczone po ojcu władztwo. Najpierw w 1281 lub 1282 roku rozdzielono księstwa opolskie i raciborskie. Obszar dzisiejszych Frydrychowic znalazł się w granicach księstwa raciborskiego, pozostającego pod rządami dwóch starszych synów Władysława – Mieszka i Przemysława. Dekadę później Mieszko objął w samodzielne władanie południową część dawnego księstwa raciborskiego, czyli nowo utworzone księstwo cieszyńskie. Na kolejnych 25 lat teren dzisiejszych Frydrychowic znalazł się pod panowaniem książąt cieszyńskich. Warto wspomnieć, że w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XIII wieku z inicjatywy książęcej założono kolejną dużą grupę osad w tym rejonie. Brakuje przesłanek pozwalających z całą pewnością stwierdzić, że to właśnie wtedy powstała omawiana miejscowość, ale takie rozwiązanie zagadki początków Frydrychowic wydaje się najbardziej prawdopodobne. W 1325 roku funkcjonująca już wieś znajdowała się w granicach księstwa oświęcimskiego wydzielonego z księstwa cieszyńskiego 11 lat wcześniej. Władca tej nowej jednostki terytorialnej Jan I Scholastyk w 1327 roku złożył hołd lenny królowi czeskiemu. Frydrychowice znalazły się zatem poza zjednoczonym właśnie przez Władysława Łokietka królestwem polskim. Akcje osadnicze prowadzone w XIII wieku przez książąt śląskich odbywały się na zasadach prawa niemieckiego. Także Frydrychowice były zapewne lokowane w myśl tego systemu legislacyjnego, choć niestety nie przetrwał do naszych czasów akt lokacyjny miejscowości. Można się domyślać, że wyraźnie patronimiczna (odimienna) nazwa osady zanotowana w wykazie świętopietrza jako „Wiridichowicz” została ukuta od imienia zasadźcy (organizatora lokacji, który na wyznaczonym przez właściciela terenie zakładał nową osadę, zostając później zazwyczaj jej pierwszym sołtysem) – Fridricha lub Frydrycha.
W monografii miejscowości autorstwa Aliny Dyrcz pojawiła się informacja o objęciu wsi w posiadanie przez przedstawicieli rodu rycerskiego pieczętującego się herbem Kornicz przybyłych w okolice Oświęcimia i Zatora w 1394 roku w związku z małżeństwem księcia Jana II Oświęcimskiego z „krewną Władysława Jagiełły”. W stwierdzeniu tym znalazło się kilka nieścisłości. Jan II był mężem Jadwigi, córki księcia brzeskiego, Ludwika. W 1394 roku księstwem oświęcimskim rządził od ponad dwóch dekad syn Jana II, Jan III, który właśnie wtedy poślubił Jadwigę, rodzoną siostrę króla polskiego. Wydaje się jednak, że przybysze ze wschodu dzierżyli Frydrychowice na wiele lat przed tym małżeństwem, bo już w 1364 roku w źródłach był wzmiankowany Niczko Rusin („Ruthenus”) z Frydrychowic. Jako Rusinów określano właścicieli wsi także później – w latach 1404-1413 notowano Michała Rusina z Frydrychowic, brata starosty oświęcimskiego Janusza z Frydrychowic, w zapisce sądowej z 1406 roku również zresztą obdarzonego przydomkiem „Ruthenus”. U schyłku XIV i w pierwszej połowie XV wieku wzmiankowano w źródłach wielu dziedziców miejscowości, podając jedynie ich imiona. W 1380 roku odnotowany został Mieszko z Frydrychowic, a osiem lat później niejaki Pieszyk dzierżący również posiadłości w ziemi lubelskiej, co można potraktować jako argument na rzecz słuszności tezy o wschodnim pochodzeniu właścicieli osady. W 1410 roku król Władysław Jagiełło zapisał wspomnianemu już staroście oświęcimskiemu Januszowi z Frydrychowic znaczną sumę na wsi Mytarz w powiecie bieckim. W kolejnych dekadach XV wieku jako dziedzice omawianej miejscowości byli w źródłach przywoływani: w 1419 roku Piotr Falkimberg z Frydrychowic, w 1434 roku Stanisław z Frydrychowic oraz w latach 1440-1441 Jan z Frydrychowic, starosta oświęcimski. Dopiero na kartach „Księgi uposażeń diecezji krakowskiej” („Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis”) spisanej w latach 1470-1480 Jan Długosz odnotował, że ówczesnym właścicielem miejscowości był Aleksander Frydrychowski herbu Kornicz. To właśnie słynny kronikarz po raz pierwszy utrwalił na piśmie odmiejscowe nazwisko dziedziców wsi i ich herb. Własnością Aleksandra była również część sąsiedniego Przybradza (reszta należała do Mikołaja Szaszowskiego herbu Kopacz). Według informacji podanych przez Długosza ziemia we Frydrychowicach była podzielona na łany (działki o powierzchni około 24-26 ha). Dziesięcinę snopową z łanów kmiecych oddawano scholasterii krakowskiej. Kmiecie stanowili najzamożniejszą grupę chłopów. Zazwyczaj w ówczesnych wsiach funkcjonowali też zagrodnicy mający do dyspozycji dom z ogrodem i zabudowaniami gospodarczymi, ewentualnie także niewielką rolę (znacznie mniejszą od łanu kmiecego) oraz najuboższa ludność wiejska – chłopi posiadający jedynie chałupę lub pomieszkujący i najmujący się do pracy w zamożniejszych gospodarstwach. W przypadku Frydrychowic Długosz nie wspomniał o żadnej z tych grup. Można się domyślać, że głównym źródłem utrzymania mieszkańców Frydrychowic na przełomie XV i XVI wieku była na uprawa roli. Jedyna informacja na temat rzemiosła we Frydrychowicach znalazła się w krakowskich księgach miejskich – w 1515 roku do prawa miejskiego w Krakowie został przyjęty niejaki Mikołaj, szklarz pochodzący z omawianej wsi.
Jeszcze w 1445 roku, po śmierci księcia oświęcimskiego Kazimierza I, jego spadkobiercy wydzielili wschodnią część księstwa oświęcimskiego obejmującą m.in. Frydrychowice, tworząc księstwo zatorskie, a 11 lat później książę zatorski, Wacław I złożył hołd lenny polskiemu władcy Kazimierzowi Jagiellończykowi. W 1457 roku sprawujący rządy nad sąsiednim księstwem oświęcimskim, Janusz IV sprzedał swoje władztwo królowi polskiemu. Pełne włączenie do Królestwa Polskiego księstwa zatorskiego zajęło jeszcze kilka dekad. Wprawdzie Czesi pogodzili się z nabytkami króla Kazimierza na Śląsku (władca czeski, Jerzy z Podiebradów zobowiązał się nie rościć pretensji do okolic Oświęcimia i Zatora na zjeździe w Głogowie w 1462 roku), ale książę zatorski, Janusz V zdecydował się pójść w ślady księcia oświęcimskiego i sprzedać swoje księstwo synowi Kazimierza Jagiellończyka Janowi Olbrachtowi w 1494 roku. Do pełnej integracji tego terytorium z ziemiami polskimi miało jednak dojść dopiero po śmierci Janusza, która nastąpiła w 1513 roku. Akt oficjalnej inkorporacji księstw oświęcimskiego i zatorskiego podpisano w Warszawie w 1564 roku. Frydrychowice znalazły się w granicach powiatu śląskiego województwa krakowskiego, a mieszkańcy i właściciele wsi na kolejne ponad dwa stulecia stali się poddanymi królów polskich.
Tymczasem właścicielami wsi pozostawali Frydrychowscy herbu Kornicz. W 1518 roku wzmiankowani byli bracia Aleksy i Jan tegoż nazwiska. Na kartach kolejnego wykazu dóbr i dochodów diecezji krakowskiej, tzw. Liber retaxationum utrwalona została informacja o dwóch dziedzicach Frydrychowic, których majątek obejmował łącznie dwa łany. Dziesięcina snopowa z tych gruntów dworskich była przeznaczona na uposażenie miejscowego plebana. Chłopi z Frydrychowic odprowadzali dziesięcinę pieniężną na rzecz biskupów krakowskich, a proboszczowi oddawali meszne (daninę za sprawowanie czynności liturgicznych) w życie i owsie oraz pieniężną klerykaturę (rodzaj pensji z danin parafian). Dobra Frydrychowskich znajdowały się także w Tomicach i Radoczy. W 1560 roku trwał spór między dziećmi Jana Frydrychowskiego z Tomic o włości w Radoczy i majątek frydrychowicki. Według Aliny Dyrcz w latach 1562-1615 kościół we Frydrychowicach funkcjonował jako zbór kalwiński, co oznaczałoby, że ówcześni właściciele miejscowości i kolatorzy świątyni parafialnej dokonali konwersji na kalwinizm. W świetle informacji zawartych na kartach wizytacji biskupich z lat 1598-1617 okazało się, że kościół odzyskano z rąk innowierców prawdopodobnie już około 1575 roku. Przez kolejne trzy dekady obiekt oczekiwał na ponowną konsekrację, która nastąpiła dopiero w 1615 roku. Już w 1598 roku ówcześni właściciele Frydrychowic, Baltazar Frydrychowski oraz szlachcic o nazwisku Gluzicki umożliwili przeprowadzenie wizytacji biskupiej i, jak można przypuszczać, obaj byli katolikami.
Jeszcze w XVI wieku część wsi przejęła zatem od Frydrychowskich rodzina Gluzickich. Przez całe XVII i XVIII stulecie własność szlachecka we Frydrychowicach ulegała rozdrobnieniu. W coraz liczniejszym gronie dziedziców do połowy XVII wieku wciąż przywoływano Frydrychowskich, ale obok ich nazwiska pojawiał się cały szereg innych. W aktach wizytacji biskupiej z 1617 roku wieś opisano jako własność „panów Frydrychowskich, pana Warszyckiego, pana Michałowskiego i innych dziedziców”. Wspominano również zapisy na rzecz parafii poczynione przez Andrzeja Michałowskiego i Krystynę Gluzicką. Pani Gluzicka ofiarowała parafii staw. Wydaje się, że stawy rybne były istotnym elementem krajobrazu miejscowości, co było zresztą dość charakterystyczne dla wsi okolic Oświęcimia i Zatora, już w średniowieczu słynących z hodowli dorodnych karpi. Z wizytacji wynika, że plebani gospodarowali około 10 stawami i sadzawkami (liczba ta ulegała z czasem pewnym fluktuacjom), a niektóre z nich otrzymali od okolicznej szlachty (na przykład w 1635 roku kolejny zbiornik wodny podarował kościołowi Baltazar Frydrychowski, a w 1675 roku Jan Woszczycki ofiarował staw jako uposażenie erygowanego wówczas Bractwa Różańcowego). Można się domyślać, że hodowlę ryb prowadzono także w innych frydrychowickich majątkach. Dziedziców Frydrychowic nie sposób zaliczyć do szlachty zagrodowej. Byli to raczej zamożni właściciele niekiedy całkiem sporych włości podzielonych na części rozproszone w różnych miejscowościach. Można to zauważyć, analizując niezwykle liczne zapisy pieniężne dla kościoła parafialnego. W aktach wizytacji z 1679 roku sumy zabezpieczone na majątkach we Frydrychowicach ofiarowali probostwu: Dorota Wronowska i Mikołaj Porębecki. Nie ulega wątpliwości, że również z Frydrychowicami można powiązać Zygmunta Woszczyckiego (być może syna fundatora Bractwa Różańcowego) oraz Gabriela Michałowskiego, zapewne potomka Andrzeja tegoż nazwiska wspominanego w aktach jednej z wcześniejszych wizytacji jako dziedzic Frydrychowic i kolator miejscowego kościoła. Pozostałymi donatorami byli: Katarzyna Drohojowska, Anna Pisarzowska, Barbara Żaboklicka, Konstancja Porębska, Elżbieta i Mikołaj Wolscy, Michał Romanowski oraz Adam Śmigielski – dziedzic drugiej wsi należącej do parafii, czyli Przybradza. Można się spodziewać, że przynajmniej część z wymienionych posiadała również dobra we Frydrychowicach, ewentualnie Przybradzu, mimo że ofiarowali parafii kwoty zabezpieczone na innych swoich włościach. Zwyczajowo szlachta wspierała zapisami pieniężnymi przede wszystkim własną wspólnotę parafialną, dopełniając w ten sposób nie tylko dbałości o zbawienie dusz bliskich i swojej, ale przede wszystkim obowiązku kolatorskiego. Z innych siedemnastowiecznych źródeł wiadomo, że majątki we Frydrychowicach dzierżyły również rodziny Trembeckich, Brodeckich i Kossów.
W XVIII wieku do największych we wsi należało zapewne zasobne gospodarstwo plebańskie, jako jedyne sukcesywnie powiększające się od średniowiecza. W 1729 roku las plebański usytuowany był między działkami leśnymi należącymi do panów Jaklińskiego i Aleksandrowicza. W aktach przeprowadzonej wówczas wizytacji biskupiej odnotowano również, że we wsi funkcjonowały parafialny szpital dla ubogich i karczma. Także wtedy sporządzono skrupulatny wykaz wywodzących się spośród miejscowej szlachty dobroczyńców Kościoła. Kwoty na Frydrychowicach zapisali parafii Jan Hebda, Jakub Aleksandrowicz, pan Jakliński i Mikołaj Wolski. Ponownie wspomniano również w tym kontekście przedstawiciela rodziny Michałowskich. Ofiarodawcami nowych zapisów na włościach w innych wsiach byli Piotr Siemoński, pani Gronowska, chorąży krakowski o nazwisku Żydowski oraz dziedzice Przybradza Aleksander i Jan Zakrzowscy. Alina Dyrcz w swojej monografii przywołała również jako właścicieli Frydrychowic w XVIII wieku Niemirskich, Białobrzeskich i Jezierskich, a inni autorzy dodali do tej listy także Sternalskich, Lekszyckich i Siedleckich. Te niewymienione w wykazie darczyńców rodziny należały zapewne do grupy uboższej szlachty. Kazimierz Sosnowski w tomie drugim swojej monumentalnej pracy „Ziemia Krakowska” z 1948 roku określił przedrozbiorowe Frydrychowice jako rozległą wieś, „która była zaściankiem szlacheckim z kilkunastoma folwarkami i licznymi drobniejszymi zagrodami; te z biegiem czasu topniały i przeszły w ręce chłopskie”. Więcej informacji na temat koegzystencji tej licznej grupy szlacheckich właścicieli wsi, frydrychowickich poddanych i probostwa mogłaby przynieść kwerenda w nowożytnych źródłach sądowych. Tymczasem znany jest opisany w dokumentacji kościelnej w 1748 roku konflikt między ówczesnym plebanem, księdzem Kreczykiem a rodziną Jaklińskich o świadczenia od jednego z chłopów (więcej na ten temat w tekście poświęconym dziejom parafii).
W 1772 roku, w wyniku pierwszego rozbioru, frydrychowiczanie stali się poddanymi cesarzy austriackich. Nowe władze przywróciły dawną nazwę księstwu oświęcimsko-zatorskiemu i włączyły je do Galicji. Po reformach cesarza Józefa II z 1780 roku Frydrychowice zostały podzielone na dwa obszary – dworski, czyli dominialny oraz tzw. część gromadzką podporządkowaną samorządowi wiejskiemu z wójtem na czele. Wójt posiadał nawet kancelarię z pisarzem i własną pieczęcią. Jednym z postanowień kongresu wiedeńskiego, który w 1815 roku na nowo ustalił zasady koegzystencji mocarstw w Europie po burzliwym okresie wojen napoleońskich, było utworzenie tzw. Związku Niemieckiego w miejsce dawnego Świętego Cesarstwa Rzymskiego. W skład nowego tworu weszły 34 państwa, w tym Cesarstwo Austriackie. Do związku włączono także księstwo oświęcimsko-zatorskie, przyznając jego mieszkańcom przedstawicielstwo w Bundestagu. Przez trzy dekady region był poddany silnej germanizacji. W tym czasie wszystkie sprawy urzędowe frydrychowiczanie musieli załatwiać w języku niemieckim. Już w 1848 roku zaprowadzono na terytorium Cesarstwa Habsburgów zupełnie nowe regulacje dotyczące relacji między chłopami i dworem – przeprowadzono uwłaszczenie i zniesiono nieodpłatną pracę na rzecz panów. Gromady zamieniono na prężniej działające formy samorządu wiejskiego – radę gminy oraz jej organ wykonawczy – zwierzchność gminną złożoną z wójta i przysięgłych.
Według danych z 1857 roku właścicielami 1069 mórg ziemi dworskiej we Frydrychowicach (jedna morga mierzyła nieco ponad pół hektara) byli Paweł Kozioł, Ludwika Pleszowska i Władysława Sławińska. We wsi mieszkały wówczas 1032 osoby. W rękach chłopów znajdowało się 1317 mórg gruntów. W kolejnych latach jako właściciele dóbr dworskich we Frydrychowicach byli również wzmiankowani: w 1860 roku Tekla Modelska i w 1864 roku Michał Adwentowicz. Znane są również nazwy trzech folwarków funkcjonujących we wsi około 1880 roku – Michałowszczyzny, Wolszczyzny i Szwarcowizy. Warto zwrócić uwagę, że nazwy dwóch pierwszych pochodziły od nazwisk dziedziców wsi jeszcze w okresie staropolskim – Michałowskich i Wolskich.
W XIX wieku, podobnie jak w dobie staropolskiej, zmorą ludności wiejskiej były lata nieurodzaju i klęsk żywiołowych. Ich następstwem był głód, a osłabioną nim ludność atakowały choroby zakaźne. Jeszcze w XVIII wieku ze względów higienicznych i epidemiologicznych władze podjęły decyzję o zamknięciu przykościelnych cmentarzy i założeniu nowych w oddaleniu od siedzib ludzkich. W 1828 roku taką nekropolię otwarto również we Frydrychowicach. Nie rozwiązało to jednak głównych problemów stojących za wysoką śmiertelnością i rozprzestrzenianiem się chorób, dlatego także ostatnie dekady XIX stulecia nie były wolne od tych problemów. Frydrychowice zostały szczególnie ciężko doświadczone w 1897 roku, kiedy to na terenie miejscowej parafii (obejmującej przecież jeszcze tylko pobliski Przybradz) zmarło ponad czterysta osób. Pod wpływem tych wydarzeń we wsi powstały szpital i ochronka prowadzone przez siostry serafitki (Zgromadzenie Córek Matki Bożej Bolesnej). U schyłku XIX wieku wieś liczyła około półtora tysiąca mieszkańców żyjących w 271 domach. Pod opieką frydrychowiczan było 20 uli pszczelich, blisko 100 koni, prawie 400 świń oraz 435 krów. Wartości te mogą robić wrażenie, ale w przeliczeniu na poszczególne rodziny liczebność inwentarza nie była duża, a rolnictwo i hodowla były wówczas właściwie jedynymi źródłami utrzymania miejscowych chłopów. Bieda coraz częściej skłaniała mieszkańców wsi do migracji za chlebem. Część udała się za ocean w poszukiwaniu lepszego losu, inni próbowali znaleźć pocieszenie w jednej z nielicznych dostępnych form rozrywki – wspólnym spożywaniu alkoholu. Prowadzeniem karczm we Frydrychowicach zajmowała się ludność żydowska. W 1896 roku powstała nowa karczma w jednym z przysiółków wsi, na „Bugaju” (budynek istniał do 2014 roku). Inspirowane przez parafię akcje wymierzone w handel alkoholem bywały tyleż brutalne – po misjach świętych pod koniec wieku zdewastowano karczmy – co mało skuteczne.
Sprawujący godność proboszcza we Frydrychowicach na przełomie XIX i XX wieku, ksiądz Andrzej Klimczak miał naturę społecznika. Budowa szpitala i ochronki nie były jedynymi inicjatywami, które wsparł. Jeszcze w 1897 roku założył we wsi bibliotekę z księgozbiorem liczącym początkowo 150 pozycji, a sześć lat później kasę oszczędnościowo-pożyczkową dla Frydrychowic, Przybradza i Radoczy. Także kolejny proboszcz, ksiądz Józef Batko zaangażował się w rozwój lokalnej społeczności. Miał niemały udział w organizacji ruchu spółdzielczego we wsi. Za jego zachętą frydrychowiccy chłopi zrzeszyli się w kółku rolniczym, w 1912 roku stworzyli mleczarnię oraz wytwórnię masła i serów, założyli także nowe stawy rybne.
W drugiej połowie XIX stulecia we Frydrychowicach bardzo prężnie działała szkoła parafialna, w której naukę pobierało 76 uczniów. W 1875 roku władze austriackie utworzyły państwową jednoklasową placówkę, która początkowo funkcjonowała w wynajętej izbie. Pierwszym zatrudnionym na stałe we Frydrychowicach nauczycielem był Ludwik Graczyński. W 1895 roku szkoła miała 130 uczniów, a w 1905 roku zamieniono ją na dwuklasową. Tuż przed wybuchem pierwszej wojny światowej personel nauczycielski liczył cztery osoby z kierownikiem Julianem Hajewskim na czele. Szkoła działała także w latach Wielkiej Wojny, a w niepodległej Rzeczpospolitej zyskała siedzibę w nowym budynku z pięcioma salami lekcyjnymi i trzema pomieszczeniami dla nauczycieli (budowę ukończono w 1920 roku). W latach trzydziestych była to już szkoła siedmioklasowa.
W dwudziestoleciu międzywojennym we wsi funkcjonowały trzy duże majątki. Konrad Kozieł wciąż dzierżył 150 mórg, reszta była w rękach nowych właścicieli. Antoni Szczerbowski był posiadaczem 250 mórg, a Czesław Łuszczkiewicz 300. Już w 1919 roku posiadłości dworskie przestały korzystać z własnej kancelarii z pieczęcią podobną do tej, jakimi posługiwały się gromady. Majątki ziemskie zostały podporządkowane administracji gminnej. Kancelarie gromadzkie przetrwały do lat trzydziestych.
W 1929 roku doszczętnie spłonął kościół parafialny we Frydrychowicach. Ten tragiczny pożar został dokładnie opisany w tekście poświęconym dziejom parafii. W relacjach pojawił się jednak wątek udziału lokalnej straży pożarnej w akcji gaśniczej. We wsi funkcjonował już wtedy oddział Ochotniczej Straży Pożarnej. Za pewną ironię losu można uznać fakt, że do powstania OSP Frydrychowice w 1912 roku (oficjalnie zarejestrowano ją w 1923 roku) walnie przyczynił się ówczesny proboszcz, Józef Batko, niestety strażakom nie udało się uratować kościoła. W przeciągu zaledwie dwóch lat powstała nowa, murowana budowla sakralna z charakterystyczną wieżą zwieńczoną neobarokowym hełmem, która do dziś stanowi dominantę w krajobrazie Frydrychowic. Warto również wspomnieć, że tuż przed wybuchem drugiej wojny światowej we Frydrychowicach funkcjonowało aż siedem sklepów.
Niemcy wkroczyli do Frydrychowic i Przybradza 5 września 1939. Tereny te znalazły się poza granicami Generalnego Gubernatorstwa włączone bezpośrednio do Trzeciej Rzeszy. Opustoszały sklepy, ludności nakazano oddanie broni i odbiorników radiowych. Szybko rozpoczęły się inspekcje zagród chłopskich, będące tak naprawdę przygotowaniem do wysiedlenia miejscowej ludności z najlepszych obejść i sprowadzenia w jej miejsce niemieckich osadników. Plan ten został częściowo zrealizowany – interesujące Niemców gospodarstwa zajęto podczas dwóch akcji wysiedleńczych, ale w porę ostrzeżona ludność zdołała uniknąć wywózki za granicę z Generalnym Gubernatorstwem.
Natychmiast po wkroczeniu Wehrmachtu zostały przejęte dwie spośród trzech frydrychowickich posiadłości dworskich. W dworze Szczerbowskich zamieszkał niemiecki zarządca nazwiskiem Shroeder, nie najlepiej wspominany przez mieszkańców. Jeszcze mniej przychylne okazały się relacje na temat zarządcy majątku odebranego Cezaremu Łuszczkiewiczowi Jacoba Wallnera, który dopuszczał się wobec polskich pracowników przemocy. Właściciel trzeciej posiadłości Konrad Kozieł zachował swoje dobra z racji na złożenie podpisu na volksliście. Otrzymał również stanowisko sołtysa wsi. Dobrze znał niemiecki, dlatego często pośredniczył w relacjach między władzami okupacyjnymi a mieszkańcami. Tym ostatnim w miarę możliwości pomagał. Części frydrychowiczan udało się uniknąć przymusowego wysiedlenia do Generalnego Gubernatorstwa prawdopodobnie właśnie dzięki jego ostrzeżeniu.
W okresie okupacji cały czas działała frydrychowicka szkoła. Zgodnie z zarządzeniami niemieckich władz lekcje miały być utrzymane na niskim poziomie, a z programu nauczania wykreślono przedmioty takie jak historia, geografia czy język polski. Te braki uzupełniała na tajnych kompletach Emilia Jesionek, nauczycielka i żona kierownika szkoły Ludwika Jesionka. W 1943 roku oficjalne lekcje dla polskich dzieci zostały przeniesione z budynku szkolnego do prywatnego domu, a w placówce odbywały się wyłącznie zajęcia dla dzieci niemieckich osadników tzw. umsiedlerów.
Niemieccy gospodarze opuścili wieś w styczniu 1945 roku, wycofując się przed nadciągającą Armią Czerwoną. Wysiedleni z Frydrychowic zaczęli powracać do swoich domów. Po zakończeniu drugiej wojny światowej, mimo niezwykle trudnych realiów okresu stalinizmu, mieszkańcy wsi starali się przezwyciężyć powojenną biedę. We wspomnieniach frydrychowiczan ten okres jawi się jako czas wyjątkowej sąsiedzkiej solidarności. Wkrótce prezes Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” Ludwik Klaja otworzył pierwszy sklep. Przesądzony był los dawnej dużej własności ziemskiej. Rozparcelowano majątek Szczerbowskich, ich pałac wyburzono, a w zabudowaniach gospodarczych dworu umieszczono magazyny, siedzibę Kółka Rolniczego, punkt skupu trzody chlewnej i sklep spożywczy. Konrada Kozieła posądzanego o kolaborację z Niemcami zrehabilitowano, ale jego majątek także został rozparcelowany. Zabudowania popadły w ruinę, z wyjątkiem w stajni, w których od lat osiemdziesiątych XX wieku działa Przetwórnia Owoców i Warzyw „Feliks”. Rozparcelowana została również ziemia należąca przed wojną do Cezarego Łuszczkiewicza. W drewnianym budynku dworu zorganizowano siedmioklasową szkołę podstawową nr 2, do której uczęszczały dzieci z południowej części wsi (dziś budynek nie istnieje po tym, jak dostał się w ręce prywatnego właściciela, który pozwolił mu popaść w ruinę).
W latach sześćdziesiątych XX wieku we wsi działało już siedem sklepów spożywczych, jeden z tkaninami i odzieżą, jeden wielobranżowy z materiałami budowlanymi i opałowymi oraz nawozami sztucznymi, a także bar, wytwórnia wody gazowanej i skup produktów rolnych. Komunistyczne władze w 1962 roku odebrały siostrom serafitkom ochronkę i szpitalik, przekształcając ośrodek w państwowe przedszkole. Miejscowa ludność nadal szukała pomocy medycznej u opiekującej się wcześniej chorymi przełożonej frydrychowickiego domu zakonnego, siostry Krzysztofory. Tak pozostało aż do otwarcia ośrodka zdrowia w 1972 roku. Ogromną zmianę w życiu mieszkańców Frydrychowic przyniosło uruchomienie w 1967 roku komunikacji autobusowej między wsią a Wadowicami. Już pięć lat po otwarciu linii autobusy PKS obsługiwały 12 kursów dziennie. Było to wielkie ułatwienie dla tych, którzy chcieli się uczyć w miasteczku lub podjąć pracę poza rolnictwem. Wreszcie pod koniec tej samej dekady miejscowość doczekała się elektryfikacji.
W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku we Frydrychowicach coraz mocniej uwidaczniały się poważne zmiany społeczne. Młodzi ludzie częściej decydowali się na zdobywanie wykształcenia w mieście. Wielu frydrychowiczan znalazło również zatrudnienie poza wsią. Szczególną popularnością cieszył się Andrychów mający status największego lokalnego ośrodka przemysłowego. Wielu mieszkańców znalazło pracę w kopalniach, a także w dużych zakładach produkcyjnych takich jak Andrychowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego, Andrychowska Fabryka Maszyn czy Wytwórnia Silników Wysokoprężnych w Andrychowie. Rosła liczba odbiorników telewizyjnych i samochodów we wsi. Za sprawą inwestycji przekształceniom ulegał również krajobraz kulturowy. W tym czasie powstały poczta, ośrodek zdrowia, Wiejski Dom Kultury z remizą strażacką. Ten niewątpliwy rozwój cywilizacyjny szedł jednak w parze z troskami typowymi dla ostatnich dwóch dekad PRL – półki w sklepach świeciły pustkami, a niedobory reglamentowanej na kartki żywności mieszkańcy uzupełniali dzięki własnej produkcji rolnej.
Po 1989 roku proces zmiany charakteru miejscowości na podmiejski jeszcze się nasilił. Obecnie wieś jest zamieszkana przez około 3 tysiące osób. W nazwach osiedli i przysiółków Frydrychowic, takich jak Michałowszczyzna czy Szwarcowizna pobrzmiewają jeszcze echa dalekiej przeszłości wsi, niestety większość materialnych pamiątek dawnych dziejów miejscowości nie przetrwała do naszych czasów lub pozostaje w tak smutnym stanie jak wspomniany dwór Łuszczkiewiczów, nazywany przez mieszkańców Wielkim Dworem. Odwiedzając Frydrychowice, warto jednak zwrócić uwagę na niezwykły krajobraz kulturowy, którego istotnym elementem są wciąż liczne stawy rybne – nie tylko podnoszące walory krajobrazowe i przyrodnicze okolicy, ale także będące pamiątką sposobu gospodarowania kultywowanego przez mieszkańców osady już w średniowieczu.

Bibliografia