Małopolskie zabytki
Kościół w Dębnie Podhalańskim na liście światowego dziedzictwa UNESCO
Maria Działo-Nosal
W 2003 roku kościoły w Binarowej, Bliznem, Dębnie Podhalańskim, Haczowie, Lipnicy Murowanej i Sękowej zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO.
Organizacja UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) została założona w Londynie w 1945 roku, a jej stałą siedzibę umiejscowiono w Paryżu w 1958 roku, gdzie znajduje się do dziś. Do 2018 roku UNESCO zrzeszało 195 państw, a od czasu wystąpienia Izraela i Stanów Zjednoczonych w 2019 roku – 193. Za podstawę wszelkich działań związanych ze światowym dziedzictwem uznaje się Konwencję w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego UNESCO z 1972 roku. Głównym celem Listy Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO jest ochrona najcenniejszych dóbr kultury i natury oraz zachowanie ich w niezmienionej postaci. Polska ratyfikowała konwencję kilka lat po jej powstaniu – w 1976 roku. Obecnie funkcję sekretarza generalnego Polskiego Komitetu ds. UNESCO pełni dr Alicja Jagielska-Burduk, a przewodniczącym jest prof. Michał Kleiber. Na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO znajduje się 17 miejsc z Polski:
1. Stare Miasto w Krakowie
2. Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni
3. Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945)
4. Puszcza Białowieska
5. Stare Miasto w Warszawie
6. Stare Miasto w Zamościu
7. Średniowieczny zespół miejski Torunia
8. Zamek krzyżacki w Malborku
9. Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy
10. Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy
11. Drewniane kościoły południowej Małopolski: Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa
12. Park Mużakowski
13. Hala Stulecia we Wrocławiu
14. Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat
15. Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi
16. Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego.
17. Pradawne i pierwotne lasy bukowe w Karpatach i innych regionach Europy (rozszerzenie w 2021 roku wpisu z lat 2007, 2011, 2017)
17. Pradawne i pierwotne lasy bukowe w Karpatach i innych regionach Europy (rozszerzenie w 2021 roku wpisu z lat 2007, 2011, 2017)
Drewniane kościoły południowej Małopolski: Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa zostały wpisane na listę UNESCO na podstawie spełnienia Kryteriów III oraz IV Listy UNESCO zgodnie, z którą: „Komitet uważa, że dobro posiada wyjątkową uniwersalną wartość (...), jeśli dobro to spełnia jedno lub więcej z poniższych kryteriów. Z tego względu, dobra zgłaszane do wpisu na Listę powinny (…)”:
Kryterium III: „nieść unikalne lub co najmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub cywilizacji wciąż żywej bądź już nieistniejącej”.
Uzasadnienie wpisu: „Drewniane kościoły południowej Małopolski niosą ważne świadectwo średniowiecznych tradycji budowania kościołów, jako tych związanych z funkcjami liturgicznymi i kultowymi Kościoła Rzymskokatolickiego w stosunkowo zamkniętym regionie w Europie Centralnej”.
Uzasadnienie wpisu: „Drewniane kościoły południowej Małopolski niosą ważne świadectwo średniowiecznych tradycji budowania kościołów, jako tych związanych z funkcjami liturgicznymi i kultowymi Kościoła Rzymskokatolickiego w stosunkowo zamkniętym regionie w Europie Centralnej”.
Kryterium IV: "stanowić wybitny przykład rodzaju budowli bądź zespołu architektonicznego lub technicznego albo też krajobrazu, który ilustruje znaczący etap w historii ludzkości”.
Uzasadnienie wpisu: „Kościoły te są najbardziej reprezentatywnymi przykładami zachowanych gotyckich kościołów wzniesionych w konstrukcji zrębowej; szczególnie imponujących ze względu na artystyczne walory i techniczne wykonanie; fundowanych przez szlachtę i władców jako symbol prestiżu społecznego i politycznego”.
Uzasadnienie wpisu: „Kościoły te są najbardziej reprezentatywnymi przykładami zachowanych gotyckich kościołów wzniesionych w konstrukcji zrębowej; szczególnie imponujących ze względu na artystyczne walory i techniczne wykonanie; fundowanych przez szlachtę i władców jako symbol prestiżu społecznego i politycznego”.
Kościół w Dębnie Podhalańskim
Pierwsza wzmianka źródłowa o kościele św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim pochodzi z 1335 roku. Jednak obecny kościół jest prawdopodobnie drugim z kolei postawionym w tym miejscu i powstał w drugiej połowie XV wieku. Pierwotnie świątynia składała się prostokątnej nawy i węższego prezbiterium, obok którego znajdowała się zakrystia. Następnie, w 1601 roku do świątyni dobudowano wieżę w konstrukcji słupowo-ramowej z nadwieszonym pięterkiem i z hełmem ostrosłupowym. Zapewne w XVII wieku otoczono ją również podcieniami (sobotami) oraz dobudowano kruchtę południową. Obecne podcienia pochodzą z przełomu XVIII/XIX wieku. Świątynię wzniesiono w konstrukcji zrębowej z drewna modrzewiowego i jodłowego, a pokryto ją jednokalenicowym, dwuspadowym dachem. Wnętrze kościoła pokrywają stropy płaskie, zdobione polichromią patronową. Kościół w Dębnie Podhalańskim zalicza się do grupy tzw. “podhalańskich kościołów drewnianych”. Do grupy tej należą również świątynie w Grywałdzie, Harklowej, Łopusznej i Nowym Targu (kościół św. Anny). Kościoły te charakteryzują się zespołem cech przynależnych do dwu regionów: Śląska i Małopolski. Za cechy „śląskie” występujące w tych kościołach uważa się: „prostokątne zamknięcie prezbiterium, więźbę krokwiowo-jętkową bez usztywnienia wzdłużnego oraz brak zaczepów, a także niewielkie rozmiary rzutów”. Do cech „małopolskich” zalicza się: system zaskrzynieniowy oraz staranne opracowanie ścian wewnętrznych i zewnętrznych.
Gotyckie wyposażenie
Kościół w Dębnie Podhalańskim stanowi unikatowy przykład zachowanego, gotyckiego w przeważającej części wyposażenia, na które składają się dzieła malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego. Ściany kościoła w Dębnie Podhalańskim pokrywa najstarsza i zachowana zarazem w całości polichromia patronowa w Polsce, wykonana na przełomie XV i XVI wieku. Składa się ona z 77 motywów roślinnych, geometrycznych, architektonicznych, figuralnych i zwierzęcych. Wykonano ją przy użyciu szablonów z długich pasów skóry, które zostały wycięte w różne wzory. Następnie szablon przykładano do desek, odbijano motyw i malowano.
Równie cennym zabytkiem kościoła jest ołtarz główny z początku XVI wieku. Tryptyk składa się z predelli, pola środkowego, pary skrzydeł oraz zwieńczenia. Na predelli znajdują się wizerunki patronów Polski: św. Wojciecha i św. Stanisława, w polu środkowym umieszczony jest obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w otoczeniu dwóch świętych: św. Michała Archanioła oraz św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Na skrzydłach znajdują się postacie świętych, po lewej stronie św. Jana Ewangelisty i św. Stanisława Biskupa, a po prawej św. Jana Chrzciciela i św. Mikołaja. Z kolei na rewersach skrzydeł ukazują się przedstawienia pasyjne: Modlitwa w Ogrójcu, Ecce Homo, Biczowanie i Upadek pod krzyżem. Całość tryptyku dopełnia zwieńczenie, zdobione ażurową, maswerkową dekoracją z gotyckimi elementami i obrazem Ukrzyżowanie. Kolejne dwa ołtarze w świątyni pochodzą z 1661 roku. W jednym z nich znajdują się gotyckie rzeźby: Matka Boska z Dzieciątkiem oraz św. Barbara, św. Dorota, św. Cecylia i św. Katarzyna. Rzeźby te pochodzą z 2 ćwierci XV wieku.
Jednak najstarszym zabytkiem świątyni jest umieszczona na belce tęczowej rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego z około 1380 roku. Jest to niezwykle ciekawy przykład tzw. Drzewa Życia. Krzyż, na którym wisi ciało Chrystusa przypomina bowiem pień drzewa z rozwidlającymi się gałęziami. Na końcu każdego z ramion umieszczony jest medalion z symbolem ewangelisty. Krzyże takie spotykane są na terenie Słowacji, gdzie zwane są “węgierskimi krzyżami mistycznymi” i datowane są na lata około 1330-1370. Jak sugeruje Marian Kornecki być może na ten okres należałoby przesunąć datowanie krucyfiksu z Dębna.
Z innych gotyckich elementów wyposażenia świątyni warto zwrócić uwagę na gotyckie: tabernakulum, szafkę ze starego ołtarza z rzeźbą św. Michała Archanioła z lat 1420-1430, ambonę, piramidalne zwieńczenie starej chrzcielnicy i ławę kolatorską. Wszystkie te dzieła pokryte są dekoracją patronową. Z XV wieku pochodzi również puszka na komunikanty, prawdopodobnie wykonana w krakowskim warsztacie złotnicznym.
Równie cennym zabytkiem kościoła jest ołtarz główny z początku XVI wieku. Tryptyk składa się z predelli, pola środkowego, pary skrzydeł oraz zwieńczenia. Na predelli znajdują się wizerunki patronów Polski: św. Wojciecha i św. Stanisława, w polu środkowym umieszczony jest obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w otoczeniu dwóch świętych: św. Michała Archanioła oraz św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Na skrzydłach znajdują się postacie świętych, po lewej stronie św. Jana Ewangelisty i św. Stanisława Biskupa, a po prawej św. Jana Chrzciciela i św. Mikołaja. Z kolei na rewersach skrzydeł ukazują się przedstawienia pasyjne: Modlitwa w Ogrójcu, Ecce Homo, Biczowanie i Upadek pod krzyżem. Całość tryptyku dopełnia zwieńczenie, zdobione ażurową, maswerkową dekoracją z gotyckimi elementami i obrazem Ukrzyżowanie. Kolejne dwa ołtarze w świątyni pochodzą z 1661 roku. W jednym z nich znajdują się gotyckie rzeźby: Matka Boska z Dzieciątkiem oraz św. Barbara, św. Dorota, św. Cecylia i św. Katarzyna. Rzeźby te pochodzą z 2 ćwierci XV wieku.
Jednak najstarszym zabytkiem świątyni jest umieszczona na belce tęczowej rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego z około 1380 roku. Jest to niezwykle ciekawy przykład tzw. Drzewa Życia. Krzyż, na którym wisi ciało Chrystusa przypomina bowiem pień drzewa z rozwidlającymi się gałęziami. Na końcu każdego z ramion umieszczony jest medalion z symbolem ewangelisty. Krzyże takie spotykane są na terenie Słowacji, gdzie zwane są “węgierskimi krzyżami mistycznymi” i datowane są na lata około 1330-1370. Jak sugeruje Marian Kornecki być może na ten okres należałoby przesunąć datowanie krucyfiksu z Dębna.
Z innych gotyckich elementów wyposażenia świątyni warto zwrócić uwagę na gotyckie: tabernakulum, szafkę ze starego ołtarza z rzeźbą św. Michała Archanioła z lat 1420-1430, ambonę, piramidalne zwieńczenie starej chrzcielnicy i ławę kolatorską. Wszystkie te dzieła pokryte są dekoracją patronową. Z XV wieku pochodzi również puszka na komunikanty, prawdopodobnie wykonana w krakowskim warsztacie złotnicznym.
Odkrycie z 1949 roku
Podczas remontu świątyni w 1949 roku robotnicy odnaleźli lipową deskę o wymiarach 23,5 x 68,5 cm z postaciami św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Agnieszki. Obraz postawiono na bocznym ołtarzu i być może uległby zapomnieniu, gdyby nie wizyta dwóch historyków sztuki Józefa Dutkiewicza i Tadeusza Dobrowolskiego, którzy odwiedzili wówczas świątynię w Dębnie i tak opisali ten dzień:
W dniu 3 października r. 1949 autorzy tego studium odbyli podróż naukowo-konserwatorską do Dębna, Niedzicy i Krościenka. Przy sposobności oględzin kościoła drewnianego w Dębnie zwrócili uwagę na fragment malowanej deski, ustawionej na lewym, bocznym ołtarzu i opartej o ścianę kościoła. (...) Fragmentu tego dawniejsi badacze nie mogli zauważyć dlatego, że podług lokalnych informacyj został on odnaleziony na jakieś dwa tygodnie przed przyjazdem autorów, przy sposobności naprawy otaczających budynek kościelny sobót, w których wymieniona deska była użyta jako zwykły materiał drewniany. Z uwagi na zły stan techniczny obrazu, dzieło zabrano do Krakowa, gdzie zostało poddane konserwacji w Państwowej Pracowni Konserwatorskiej na Wawelu.
Okazało się, że “lipowa deska” jest jest najstarszym przykładem malowidła sztalugowego w Polsce z 1280 roku. Jak zauważyli odkrywcy dzieła, obraz z Dębna jest tylko fragmentem popularnego w sztuce romańskiej rodzaju nastawy ołtarzowej, zwanej frontale, która składała się z obrazu głównego i nieruchomych skrzydeł. Jej pierwotny wygląd zawierał zapewne przedstawienie Matki Boskiej z Dzieciątkiem w centrum kompozycji i adorujących ich świętych dziewic, ustawionych po cztery z każdej strony i zwróconych w stronę Marii i Dzieciątka. Obecnie obraz znajduje się na wystawie Muzeum Archidiecezjalnego w Krakowie. Do tego muzeum przeniesiono również z kościoła w Dębnie obraz przedstawiający Zwiastowanie z drugiej połowy XV wieku.
W dniu 3 października r. 1949 autorzy tego studium odbyli podróż naukowo-konserwatorską do Dębna, Niedzicy i Krościenka. Przy sposobności oględzin kościoła drewnianego w Dębnie zwrócili uwagę na fragment malowanej deski, ustawionej na lewym, bocznym ołtarzu i opartej o ścianę kościoła. (...) Fragmentu tego dawniejsi badacze nie mogli zauważyć dlatego, że podług lokalnych informacyj został on odnaleziony na jakieś dwa tygodnie przed przyjazdem autorów, przy sposobności naprawy otaczających budynek kościelny sobót, w których wymieniona deska była użyta jako zwykły materiał drewniany. Z uwagi na zły stan techniczny obrazu, dzieło zabrano do Krakowa, gdzie zostało poddane konserwacji w Państwowej Pracowni Konserwatorskiej na Wawelu.
Okazało się, że “lipowa deska” jest jest najstarszym przykładem malowidła sztalugowego w Polsce z 1280 roku. Jak zauważyli odkrywcy dzieła, obraz z Dębna jest tylko fragmentem popularnego w sztuce romańskiej rodzaju nastawy ołtarzowej, zwanej frontale, która składała się z obrazu głównego i nieruchomych skrzydeł. Jej pierwotny wygląd zawierał zapewne przedstawienie Matki Boskiej z Dzieciątkiem w centrum kompozycji i adorujących ich świętych dziewic, ustawionych po cztery z każdej strony i zwróconych w stronę Marii i Dzieciątka. Obecnie obraz znajduje się na wystawie Muzeum Archidiecezjalnego w Krakowie. Do tego muzeum przeniesiono również z kościoła w Dębnie obraz przedstawiający Zwiastowanie z drugiej połowy XV wieku.
„Kościół ośmiu cudów”...
Nie tylko organizacja UNESCO, historycy sztuki i polskie służby konserwatorskie doceniły wartość kościoła w Dębnie. Lokalna tradycja nadała świątyni własne kryterium, wyznaczając “osiem cudów kościoła w Dębnie”:
1. Świątynia przetrwała w nienaruszonym stanie ponad 520 lat.
2. Wnętrze pokryte jest polichromią patronową – jest to najstarszy przykład polichromii patronowej w Polsce.
3. W prezbiterium znajduje się tryptyk z 1 ćwierci XVI wieku, przypisywany Mistrzowi Rodziny Marii.
4. A także gotyckie drewniane tabernakulum, które ma formę wieloboku i pochodzi XIV wieku.
5. W świątyni znajduje się malowana chorągiew wojenna z XVII wieku, która miała zostać ofiarowana przez króla Jana III Sobieskiego – „Gdzie tu cud? Otóż leży on w tym, że król, żeby zajechać do Dębna i odwiedzić po drodze wszystkie miejscowości, w których miał zostawić opisywane przez tradycję pamiątki, musiałby wracać do Polski nader krętą drogą”.
6. W kościele odnaleziono obraz św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Agnieszki – najstarszy przykład malarstwa sztalugowego na desce, zwanego potocznie „deską z Dębna”
7. Przedostatni cud to „niezwykłe cymbałki” tzw. gamy perskiej. Najdłuższa płytka cymbałków wydaje najniższy dźwięk, a najkrótsza – najwyższy.
8. I ostatni: w kościele w Dębnie mieli brać ślub słynny zbójnik Janosik z Maryną.
1. Świątynia przetrwała w nienaruszonym stanie ponad 520 lat.
2. Wnętrze pokryte jest polichromią patronową – jest to najstarszy przykład polichromii patronowej w Polsce.
3. W prezbiterium znajduje się tryptyk z 1 ćwierci XVI wieku, przypisywany Mistrzowi Rodziny Marii.
4. A także gotyckie drewniane tabernakulum, które ma formę wieloboku i pochodzi XIV wieku.
5. W świątyni znajduje się malowana chorągiew wojenna z XVII wieku, która miała zostać ofiarowana przez króla Jana III Sobieskiego – „Gdzie tu cud? Otóż leży on w tym, że król, żeby zajechać do Dębna i odwiedzić po drodze wszystkie miejscowości, w których miał zostawić opisywane przez tradycję pamiątki, musiałby wracać do Polski nader krętą drogą”.
6. W kościele odnaleziono obraz św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Agnieszki – najstarszy przykład malarstwa sztalugowego na desce, zwanego potocznie „deską z Dębna”
7. Przedostatni cud to „niezwykłe cymbałki” tzw. gamy perskiej. Najdłuższa płytka cymbałków wydaje najniższy dźwięk, a najkrótsza – najwyższy.
8. I ostatni: w kościele w Dębnie mieli brać ślub słynny zbójnik Janosik z Maryną.
Bibliografia
Brykowski Ryszard, Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV wieku, Wrocław 1981, s. 209-210.
Brykowski Ryszard, Kornecki Marian, Drewniane kościoły w Małopolsce Południowej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1984, s. 22-30, 69.
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 39-40, 133, 142, 159, 576-577.
Dobrowolski Tadeusz, Dutkiewicz Józef, Najstarszy obraz sztalugowy w Polsce: fragment późnoromański z Dębna na Podhalu, “Ochrona Zabytków”, 1950, 3/1 (9), s. 16-30.
Fortuna-Marek Anna, Dziesięć lat Drewnianych Kościołów Południowej Małopolski na Liście światowego dziedzictwa UNESCO, Ochrona Zabytków, 2014, 2, s. 139-153.
Kornecki Marian, Kościoły drewniane w Małopolsce, Kraków 1999, s. 17, 29, 30, 33, 47, 105, 109.
Kopera Feliks, Lepszy Leonard, Kościoły drewniane Galicji Zachodniej, seria 1, zeszyt 3, Kraków 1916, s. 93-101.
Kutaś Paweł, Kościoły drewniane UNESCO w Małopolsce, Zakrzów 2009, s. 29-46.
Łuszczkiewicz Władysław, Polichromia kościółka drewnianego w Dębnie pod Nowym Targiem, “Sprawozdania Komisji Historii Sztuki”, t. V, 1896, s. 186-192, tab. XV, XVI.
Marcinek Jadwiga (red.), Kościoły drewniane Małopolski, Kraków 2000, s. 29-35.
Medwecka Z., Inwentaryzacja malowideł ściennych w kościele w Dębnie Podhalańskim, “Ochrona Zabytków”, t. XV, 1962, z. 2.
Milan Józef, Spiechowicz-Jędrys, Dębno Podhalańskie i jego osiem cudów, Dębno 2012.
Piotrowska Katarzyna (oprac.), Wytyczne operacyjne do realizacji konwencji światowego dziedzictwa. Tłumaczenie, Piotrowska Katarzyna, Szmygin Bogusław (tłum.), 2012 [wersja angielska: Operational for the Implementation of the World Heritage Convention. WHC, 12/01, 2012].
Skorupa Andrzej, Milan Józef, Kościół drewniany Dębno Podhalańskie, Kraków 2011.
Skorupa Andrzej, Zabytkowe kościoły Niżnego Podhala, Kraków 2004, s. 41-57.
Staich Tadeusz, Dębno cudami słynące, Kraków 1990.
Szablowski Jerzy (red.), Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. I, Województwo krakowskie, Powiat nowotarski, Warszawa 1953, s. 350-351.
Szmygin Bogusław, Światowe dziedzictwo kultury UNESCO – charakterystyka, metodologia, zarządzanie, Warszawa-Lublin, 2016.
Szydłowski T., Zabytki Sztuki w Polsce, Inwentarz topograficzny, III, t. I, z. 1, Powiat nowotarski, Warszawa 1938, s. 39-47.
Strony internetowe:
https://www.unesco.pl/polski-komitet-ds-unesco/sklad-polskiego-komitetu-ds-unesco/ [dostęp z dn. 23.11.2021]
http://whc.unesco.org/en/statesparties/pl [dostęp z dn. 23.11.2021]
http://whc.unesco.org/en/list/1053 [dostęp z dn. 23.11.2021]
https://digitalunesco.pl/portfolio-item/debno/?fbclid=IwAR1_1ta6rEn8O3YT1AvVLnVLe5Bjx0iXIorFlwNXQVf1PT8hGUepSZRoQhs [dostęp z dn 18.12.2021]
Brykowski Ryszard, Kornecki Marian, Drewniane kościoły w Małopolsce Południowej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1984, s. 22-30, 69.
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 39-40, 133, 142, 159, 576-577.
Dobrowolski Tadeusz, Dutkiewicz Józef, Najstarszy obraz sztalugowy w Polsce: fragment późnoromański z Dębna na Podhalu, “Ochrona Zabytków”, 1950, 3/1 (9), s. 16-30.
Fortuna-Marek Anna, Dziesięć lat Drewnianych Kościołów Południowej Małopolski na Liście światowego dziedzictwa UNESCO, Ochrona Zabytków, 2014, 2, s. 139-153.
Kornecki Marian, Kościoły drewniane w Małopolsce, Kraków 1999, s. 17, 29, 30, 33, 47, 105, 109.
Kopera Feliks, Lepszy Leonard, Kościoły drewniane Galicji Zachodniej, seria 1, zeszyt 3, Kraków 1916, s. 93-101.
Kutaś Paweł, Kościoły drewniane UNESCO w Małopolsce, Zakrzów 2009, s. 29-46.
Łuszczkiewicz Władysław, Polichromia kościółka drewnianego w Dębnie pod Nowym Targiem, “Sprawozdania Komisji Historii Sztuki”, t. V, 1896, s. 186-192, tab. XV, XVI.
Marcinek Jadwiga (red.), Kościoły drewniane Małopolski, Kraków 2000, s. 29-35.
Medwecka Z., Inwentaryzacja malowideł ściennych w kościele w Dębnie Podhalańskim, “Ochrona Zabytków”, t. XV, 1962, z. 2.
Milan Józef, Spiechowicz-Jędrys, Dębno Podhalańskie i jego osiem cudów, Dębno 2012.
Piotrowska Katarzyna (oprac.), Wytyczne operacyjne do realizacji konwencji światowego dziedzictwa. Tłumaczenie, Piotrowska Katarzyna, Szmygin Bogusław (tłum.), 2012 [wersja angielska: Operational for the Implementation of the World Heritage Convention. WHC, 12/01, 2012].
Skorupa Andrzej, Milan Józef, Kościół drewniany Dębno Podhalańskie, Kraków 2011.
Skorupa Andrzej, Zabytkowe kościoły Niżnego Podhala, Kraków 2004, s. 41-57.
Staich Tadeusz, Dębno cudami słynące, Kraków 1990.
Szablowski Jerzy (red.), Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. I, Województwo krakowskie, Powiat nowotarski, Warszawa 1953, s. 350-351.
Szmygin Bogusław, Światowe dziedzictwo kultury UNESCO – charakterystyka, metodologia, zarządzanie, Warszawa-Lublin, 2016.
Szydłowski T., Zabytki Sztuki w Polsce, Inwentarz topograficzny, III, t. I, z. 1, Powiat nowotarski, Warszawa 1938, s. 39-47.
Strony internetowe:
https://www.unesco.pl/polski-komitet-ds-unesco/sklad-polskiego-komitetu-ds-unesco/ [dostęp z dn. 23.11.2021]
http://whc.unesco.org/en/statesparties/pl [dostęp z dn. 23.11.2021]
http://whc.unesco.org/en/list/1053 [dostęp z dn. 23.11.2021]
https://digitalunesco.pl/portfolio-item/debno/?fbclid=IwAR1_1ta6rEn8O3YT1AvVLnVLe5Bjx0iXIorFlwNXQVf1PT8hGUepSZRoQhs [dostęp z dn 18.12.2021]
