Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej
Chronostychy księdza Jana Twaruszki
Piotr Kołpak
Zanim pod koniec XVIII stulecia w parafiach monarchii Habsburgów ujednolicono metodę prowadzenia ksiąg metrykalnych, plebani dokonywali wpisów na różne sposoby – dlatego, przeglądając dawne rejestry metrykalne, raz za razem natrafiamy np. na interesujące notatki prowadzone na marginesach oraz ciekawe rozwiązania zapisów dat. Jednym z tych ostatnich jest rzadko spotykany w metrykach CHRONOSTYCH.
Chronostych to sposób zapisu dat rocznych wplecionych w łacińskie cytaty – zapisane pogrubionym modułem znaki M, D, C, L, X, V oraz I są w chronostychu zarówno literami, jak i cyframi rzymskimi. Po ich zsumowaniu otrzymujemy datę roczną.
Przypomnijmy:
M – 1000
D – 500
C – 100
L – 50
X – 10
V – 5
I – 1
Czasem natrafiamy na inne złączenia liter-cyfr:
Y to I+I = 2
H to także I+I = 2
W to V+V = 10
Ta niezbyt trudna łamigłówka – sprawiająca dziś sporo radości historykom i archiwistom – używana była do zapisu dat incydentalnie od wczesnego średniowiecza do XIX wieku, choć największą popularnością cieszyła się w XVIII stuleciu. Współczesnym przykładem chronostychu są życzenia na 2021 rok opublikowane przez dyrekcję chrześcijańskiego gimnazjum Angelaschule w niemieckim mieście Osnabrück:
Vt CoVID-XIX VIrVs perbreVI VInCatVr IVVante sCIentIa perItIIs noVIs VIrIbVs VnItIs MVtVoqVe respeCtV!
(co w wolnym tłumaczeniu oznacza: „Niech wirus Covid-19 zostanie szybko pokonany z pomocą nauki, nowych doświadczeń, zjednoczonych sił i wzajemnej troskliwości!”)
Wyróżniono tu w kolejności cyfry-litery:
V+C+V+I+D+X+I+X+V+I+V+V+I+V+I+C+V+I+V+V+C+I+I+I+I+I+V+I+V+I+I+V+V+I+I+M+V+V+V+C+V
co po zsumowaniu wynosi dokładnie 2021:
5+100+5+1+500+10+1+10+5+1+5+5+1+5+1+100+5+1+5+5+100+1+1+1+1+1+5+1+5+1+1+5+5+1+1+1000+5+5+5+100+5 = 2021
Analogiczne, choć nieco mniej skomplikowane chronostychy można odnaleźć m.in. w pierwszym tomie ksiąg metrykalnych parafii św. Michała Archanioła w Goleszowie (Śląsk Cieszyński) zawierającym wpisy nowo narodzonych w parafii z lat 1680-1726. Ich autorem był ksiądz Jan Gall Twaruszka, który objął parafię goleszowską w 1701 roku. Rozczytajmy kilka z jego interesujących chronostychów:
Chronostych to sposób zapisu dat rocznych wplecionych w łacińskie cytaty – zapisane pogrubionym modułem znaki M, D, C, L, X, V oraz I są w chronostychu zarówno literami, jak i cyframi rzymskimi. Po ich zsumowaniu otrzymujemy datę roczną.
Przypomnijmy:
M – 1000
D – 500
C – 100
L – 50
X – 10
V – 5
I – 1
Czasem natrafiamy na inne złączenia liter-cyfr:
Y to I+I = 2
H to także I+I = 2
W to V+V = 10
Ta niezbyt trudna łamigłówka – sprawiająca dziś sporo radości historykom i archiwistom – używana była do zapisu dat incydentalnie od wczesnego średniowiecza do XIX wieku, choć największą popularnością cieszyła się w XVIII stuleciu. Współczesnym przykładem chronostychu są życzenia na 2021 rok opublikowane przez dyrekcję chrześcijańskiego gimnazjum Angelaschule w niemieckim mieście Osnabrück:
Vt CoVID-XIX VIrVs perbreVI VInCatVr IVVante sCIentIa perItIIs noVIs VIrIbVs VnItIs MVtVoqVe respeCtV!
(co w wolnym tłumaczeniu oznacza: „Niech wirus Covid-19 zostanie szybko pokonany z pomocą nauki, nowych doświadczeń, zjednoczonych sił i wzajemnej troskliwości!”)
Wyróżniono tu w kolejności cyfry-litery:
V+C+V+I+D+X+I+X+V+I+V+V+I+V+I+C+V+I+V+V+C+I+I+I+I+I+V+I+V+I+I+V+V+I+I+M+V+V+V+C+V
co po zsumowaniu wynosi dokładnie 2021:
5+100+5+1+500+10+1+10+5+1+5+5+1+5+1+100+5+1+5+5+100+1+1+1+1+1+5+1+5+1+1+5+5+1+1+1000+5+5+5+100+5 = 2021
Analogiczne, choć nieco mniej skomplikowane chronostychy można odnaleźć m.in. w pierwszym tomie ksiąg metrykalnych parafii św. Michała Archanioła w Goleszowie (Śląsk Cieszyński) zawierającym wpisy nowo narodzonych w parafii z lat 1680-1726. Ich autorem był ksiądz Jan Gall Twaruszka, który objął parafię goleszowską w 1701 roku. Rozczytajmy kilka z jego interesujących chronostychów:
Dona nobIs ChrIste paCeM In terrIs
(„Obdarz nas, Chryste, pokojem na Ziemi”)
D+I+C+I+C+M+I+I
500+1+100+1+100+1000+1+1 = 1704
_
(„Obdarz nas, Chryste, pokojem na Ziemi”)
D+I+C+I+C+M+I+I
500+1+100+1+100+1000+1+1 = 1704
_
anno MoDerno hoC ChrIstI nobIs benIgne sIne patre natI
(„Roku nowego od kiedy Chrystus się nam łaskawie bez ojca narodził”)
M+D+C+C+I+I+I+I+I+I
1000+500+100+100+1+1+1+1+1+1 = 1706
_
(„Roku nowego od kiedy Chrystus się nam łaskawie bez ojca narodził”)
M+D+C+C+I+I+I+I+I+I
1000+500+100+100+1+1+1+1+1+1 = 1706
_
gaLLVs Ioannes tVarVska paroChVs goLLessoVIensIs DeCanVs tesChInensIs regIa VrbIs at InIbI offICII VICarIatVs foraneI sVCCessor zeLozVs pIe qVIesCentIs WoLff sVbstItVItVr
(„Jan Gallus Twaruszka, proboszcz goleszowski, dziekan cieszyński królewskiego miasta, atoli teraz na urzędzie komisarza biskupiego sukcesor gorliwy Wolffa”)
L+L+V+I+V+V+C+V+L+L+V+I+I+D+C+V+C+I+I+I+V+I+I+I+I+I+C+I+I+V+I+C+I+V+I+V+C+C+L+V+I+V+I+C+I+W+L+V+I+V+I+V
50+50+5+1+5+5+100+5+50+50+5+1+1+500+100+5+100+1+1+1+5+1+1+1+1+1+100+1+1+5+1+100+1+5+1+5+100+100+50+5+1+5+1+100+1+10+50+5+1+5+1+5 = 1706
_
(„Jan Gallus Twaruszka, proboszcz goleszowski, dziekan cieszyński królewskiego miasta, atoli teraz na urzędzie komisarza biskupiego sukcesor gorliwy Wolffa”)
L+L+V+I+V+V+C+V+L+L+V+I+I+D+C+V+C+I+I+I+V+I+I+I+I+I+C+I+I+V+I+C+I+V+I+V+C+C+L+V+I+V+I+C+I+W+L+V+I+V+I+V
50+50+5+1+5+5+100+5+50+50+5+1+1+500+100+5+100+1+1+1+5+1+1+1+1+1+100+1+1+5+1+100+1+5+1+5+100+100+50+5+1+5+1+100+1+10+50+5+1+5+1+5 = 1706
_
Inne nasze artykuły
Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej
Żywieckie księgi metrykalne i co można w nich znaleźć
Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej
Różne oblicza ksiąg metrykalnych
Kiedy wertujemy kolejne księgi metrykalne w poszukiwaniu swoich korzeni, nie spodziewamy się odnaleźć w nich niczego poza rzędami i kolumnami rejestrów chrztów, zaślubin czy zgonów. Zdarza się jednak, że ten monotonny rytm zaburzą bardzo interesujące interludia...